SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

MEHRPƏRƏSTLİK, YAXUD MİTRAİZİM 
Əvvəldə qeyd olunduğu kimi, qədim ariyailər çoxsaylı mə'budlara e'tiqad 
bəsləyirdilər; onlar varlıq və təbiət təzahürlərindən hər birinin ayrıca bir allahı 
olduğuna inanırdılar; bu təlimlərə əsasən, təbiətdə hər bir allahın özünü büruzə 
vermək üçün xüsusi təcəlli və məzhəri vardır. Məsələn, onlar günəş allahını Mitra 
adlandırırdılar. Ariyailərin fikrincə, bu allahlardan hər biri müxtəlif zamanlarda ayrı-
ayrı ariya tayfaları arasında xüsusi şəkildə təcəlli etmiş və onların, digər allahlara 
diqqəti azaldaraq ibadət məqsədilə məhz ona tərəf üz tutmasına səbəb olmuşdur. 
Məsələn, əgər Agini əzəmətli və qorxunc bir hadisə xəlq etsəydi, ona sitayiş olunmaq 
üçün yetirilən diqqət, başqa mə'budlara pərəstiş edilməsini kölgədə qoyurdu. 
Mehrpərəstlik, Mitraizm, yaxud Mitra təlimləri qədim İran xalqları arasında bu 
şəkildə meydana gəlmişdir. 
Bu təlimlərdə deyilir ki, Mitra günəşin, yaxud mehr-məhəbbətin allahıdır. O, bir 
zamanlar insan şəklinə düşərək, bir dağın zirvəsində yerləşən mağarada zahir olmuş, 
həmin yerdə qoyun otaran çobanlar ona iman gətirmişlər. Bu zaman Mitradan 
müxtəlif mö'cüzələr və kəramətlər zahir olmuşdur. O, erkək bir dananı kəsib qanını 
torpağa səpmiş, qan damlalarının düşdüyü hər bir yer yaşıllaşıb bəhrə vermişdir. 
Mitra yer üzərində uzun illər qaldıqdan sonra, böyük işlər baş verdi; sonra 
asimanlara getdi və orada əbədi varlıqlar cərgəsində yerləşdi. Amma onun ruhu yer 
üzərindəki bəndələrinə kömək etmək üçün həmişə hazırdır. 
Mitranın ilk zühuru dağda olduğuna görə Mitraizm ardıcılları öz mə'bədlərini belə 
yerlərdə qururdular. Hal-hazırda bə'zi məntəqələrdə tapılan bu mə'bədlərdə Mitranın 
heykəli müxtəlif surətlərdə düzəldilib qoyulmuşdur ki, bir çox kitabələrdə onunla 
əlaqədar olan əfsanələr də yazılmışdır. 
Mehrpərəstlik əqidələri arasında Zərdüştilik e'tiqadı ilə uyğun gələn məsələ günəşə 
diqqət yetirməkdir. Zərdüştilik təlimlərində günəşə diqqət yetirməyin xüsusi bir 
mövqeyi vardır. Amma Mehrpərəstlik və Məsihilik ayinləri arasında daha artıq 
oxşarlıq gözə dəyir. O cümlədən çörək və su mərasimi; məsihilərin

---

165 
ruhani gecə adı ilə kütləvi şəkildə yerinə yetirdikləri çörək və şərab mərasimi demək 
olar ki, zərdüştilərin eynilə çörək və su mərasimi kimidir. Bu ayin Mehrpərəstlik 
dinini qəbul edən şəxslər üçün icra olunurdu. Onlar bundan əlavə, həmin şəxsə erkək 
dananın qanı ilə tə'mid edərdilər.
(Qana bulaşdırardılar.) 
Məsihilikdə də tə'mid qüslü 
vardır, amma onlar bu mərasimdə qan əvəzinə sudan istifadə edirlər. Sentyabr ayının 
25-i Mitranın təvəllüd günü kimi tə'yin olunmuşdur ki, bu gün sonralar həzrət 
Məsihin təvəllüd günü ilə uyğunlaşdırılmışdır. Onlar bazar gününü günəş günü 
adlandırırlar. 
(Bu söz həqiqətdə Sunday-dan ibarətdir.) 
Mehrpərəstlər ayinində bu gün 
istirahət və günəşə ibadət günü sayılır. Məsihilikdə də bazar günü ibadət günüdür.