SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

2. ANABA PETİSTLƏR 
Anaba petistlər mərkəzi Avropada yaşayan yüksək saylı quruplar idi ki, onlar 
katoliklərin, Luter və Kalunist dəstələrin müqabilində qərar tutmuşdu. Onlar qeyd 
olunan bütün bu quruplar tərəfindən tə'qib edilib əzab-əziyyətə mə'ruz qalırdılar. Bu 
firqənin adı “ikinci dəfə tə'mid qüslü” edənlər mənasını daşıyır. Çünki bu qurup 
inanırdı ki, tə'mid qüslü uşaqlar və kiçik yaşlılar üçün deyil, həddi-büluğa çatanlar 
üçündür və tə'mid qüslünü onlar yerinə yetirməlidirlər; uşaqlıq çağlarında tə'mid 
qüslü verilmiş şəxslər həddi-büluğa çatan zaman yenidən bu qüslü verməlidirlər. Bu 
firqənin nəzərində tə'mid qüslü mərasimi mehr-məhəbbətin göstəricisi, məsihiliyə 
keçməyin nişanəsi və həzrət İsaya vəfalı olmaqdan ibarətdir. Bu qurupların bə'ziləri 
kəramət və ilham əhli idi; həzrət İsa (ə)-ın yenidən zühurunun min illiyinə 
inanırdılar. Bə'ziləri də ictimai şəkildə yaşayan kommunaçılar əqidəsində idilər; var-
dövlətlərindən şərikli şəkildə istifadə edirdilər. Anaba petistləri inanırdılar ki, yalnız 
tə'mid qüslünü yerinə yetirən, yaxud həddi-büluğa çatdığı zaman onu yenidən əncam 
verən təqvalı və dindar şəxslər kilsə üzvləri sayıla bilər. 
3. NANKONFURMİSTLƏR 
Kilsənin islahatçılıq cərgəsində dayanan firqələrdən biri də nankonfurmistlər, 
yaxud müvafiq olmayanlar idilər. Bu qurupun inancına görə, dövlətlər əqidə və 
vicdan azadlığını pozmayınca, onlara qarşı üsyankarlıq etmək olmaz. Bu firqə 
məsihi təfəkküründən xaricdə olan əqidələrə qarşı çıxmadıqlarına görə, sair 
məzhəblər tərəfindən kafirlikdə müttəhim olunmurdular. Onlar “üçlük” əqidəsi ilə 
də müxalif deyildilər, lakin ictimai-dini işlərdəki təşkilatları rəsmi kilsələrdə 
mövcud olan adi təşkilatlarla tamamilə fərqli idi və onlar öz kilsələrini tam müstəqil 
hesab edirdilər. 
4. PİVERİTENLƏR 
Piveritenlər, yaxud “təmizlik sevənlər” ingilis protestantlarından bir qurupudur ki, 
sair Avropa ölkələrində kalunistlərə qoşulmuşlar. Bu qurup ardıcılları Yelizavetanın 
dövründə (1558) İngiltərəyə qayıdaraq, Kalun tə'limlərində mövcud olan zahidlik, 
təqva və sadə yaşamaq kimi ingilis kilsələrinin Roma təsirlərindən təmizlənməsinə, 
zahiri mərasim və adət-ənənələrdən uzaq olmağa və eləcə də ilahi kəlmənin moizə 
və mə'nalarına üz gətirirdilər. 
Onlarla kalunistlər arasında olan fərq bu idi ki, piveritenlər rəsmi kilsədən 
ayrılmağa inanmırdılar və onların əksəriyyəti keşişlərin silsilə rütbələrini, 
yepiskoplar şurasını və kilsə mənsəblərini qəbul edir, bu dəyərlərin qorunması şərtilə 
islahatı qəbul edirdilər. Əlbəttə, onlardan bir qurupu da həmin rütbə

---

273 
silsilələri ilə müvafiq deyildi və keşişlərin bərabərlik prinsipinə inanırdılar. Bu 
müxalif qurup İngiltərə dövlətinin təzyiqləri nəticəsində Hollandiyaya köçdülər və 
orada Batistlər, yaxud “müstəqillik istəyənlər” adı ilə hələ də davam etməkdə olan 
bir firqəni yaratdılar.