SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

2. Arya-samac; Bu firqə də Qərb mədəniyyəti və fikirləri ilə birbaşa qarşılaşdıqda 
hinduizmi qərblilərin tənqidlərindən qorumaq məqsədi ilə yaranmışdır. Bu firqə 
əslində hinduizmə mütərəqqi və humanist imic qazandırmaq, insanlar üçün cəlbedici 
görünəbiləcək bə'zi Qərb ideoloji prinsiplərinə müqavimət göstərmək məqsədi ilə 
yaradılmışdır. Brahma-samacın əksinə olaraq, bu firqə xristianlığın və Qərbin 
humanizm prinsiplərindən bə'zilərini qəbul etməklə hinduizm dini inanclarında 
islahatlar aparmışdır. 
Brahmanlardan olan “Dayananda Sarasvati” bu firqənin banisidir. O veda, yaxud 
arya məzhəbinə qayıdışı, zaman keçdikcə xürafat, qeyri-məntiqi və qeyri-insani 
şəkilə düşmüş bütün inancların islahını öz ayininin əsasına çevirmişdi. O, vedaların 
büt və heykəllərə pərəstişə mənfi yanaşdığına; veda dövründə mə'bədlərdə bütlərə 
pərəstiş məsələsinin əsla olmadığına inanmışdır. “Dayananda” bu baxımdan həmin 
əməllərin əleyhinə çıxmışdır. O, insan hüquqları ilə əlaqədar veda mətnlərində dul 
qadının diri-diri yandırılması, uşaqların zorla evləndirilməsi barədə heç nə 
deyilmədiyi mövqeyində dayanmışdır. Buna görə də o, bu göstərişlər və bu qəbildən 
olan digər qanunlara qarşı olmuşdur. Vedalar toplusunda kişilərə qarşı qadınlar 
tərəfindən heç bir həqarət və çatışmazlıq görmədiyindən, qadınlara ehtiram, onların 
şəxsiyyət və məqamına hörmət qoyulmasını geniş təbliğ etmişdir. 
Sarasvati hinduizm ayinində apardığı bu islahatlarla yanaşı digər veda dini 
ayinlərin və ibadətlərinin üzərində xüsusi dayanmış, hindusların başqa insanlardan 
seçilməsində israr etmişdir. Bu baxımdan Sarasvati müəyyən mə'nada irqçi ayin 
yaratmağı nəzərdə tutmuş, ariya soyunun üstünlüyünü sübut etmək istəmişdir. Onun 
ariya irqi məsələsinə tə'kid etməsi və öz firqəsini arya-samac adlandırması

---

130 
da bu fikirləri təsdiq edir. Bu təfəkkür və e'tiqad tərzi tez bir zamanda həmin firqə 
ardıcıllarının Hindistandakı digər din və firqələrin davamçıları, xüsusilə də xristian 
və müsəlmanlar arasında kəskin və qanlı-qadalı qarşıdurmalara səbəb oldu. 
Arya-samac firqəsinin ardıcıllarının inancına görə Hindistan hindus məzhəbli bir 
ölkədir. Çünki onun əhalisinin əksəriyyətini hinduslar təşkil edir. Buna görə də 
müsəlman, xristian və ya qeyri-hindus məzhəb ardıcılları hindus qanunları əsasında 
yaşamaq istəməsələr bu ölkəni tərk edə bilərlər. Bu ayinin ardıcılları məhz həmin 
səbəbdən dünyəvi (qeyri-dini) əsasda qurulan Hindistanın hazırkı Konstitusiyasının 
əleyhinə çıxış edərək ölkədə hindus qanunlarının (hindu-rac) həyata keçirilməsini 
tələb edirlər. Onlar indiyə qədər dəfələrlə müsəlmanların, yaxud xristianların inək 
kəsmələrindən hindusların başqa dinlərin ardıcıllarına qarşı təhrik olunması üçün 
istifadə edə bilmiş, mülayim təbiətli, kobud rəftardan qaçan və güzəşt əhli olan 
əcdadlarının əksinə olaraq, çox kobud və militarist ruhiyyə ilə qorxu, zorakılıq və 
münaqişə mühiti yaradırlar.