Sh. N. Zaynutdinov, R. I. Nurimbetov

86

---

3.5. Mehnatga haq to‘lashning tashkiliy asoslari va 
mehnatni me’yorlashtirish usullari
Bozor sharoitida ish haqini tashkil etish tamoyillari va 
funksiyalari asosida korxonaning quyi bo‘g‘inlarida bevosita 
mehnatga haq to‘lashning tashkiliy tizimi yaratiladi. Bozor 
talablariga mos keluvchi ish haqini tashkil etishni qayta qurish 
quyidagi vazifalarni yechishni o ‘ z ichiga oladi:
— har bir xodimning ishlanmagan pul mablag‘ larini olish 
imkoniyatlaridan tashqari o ‘z mehnatining samaradorlik zaxi- 
ralaridan foydalanishdagi va ko‘ rsatishdagi manfaatdorligini 
oshirish;
— mehnatga haq toiashda tenglashtirish holatlarini 
bartaraf qilish, ham individual ham jamoaviy ish haqining 
mehnat natijalariga bevosita bog‘liqligiga erishish;
— turli xil kategoriyadagi va kasbiy malakaviy guruhlar 
xodim lari ning bajaradigan ishlarining murakkabligi, mehnat 
sharoitlari, kasblarning etishmovchiligini e’tiborga olgan 
tarzda, shuningdek, yakuniy natijaga erishishi uchun ishlovchi 
turli xil guruhlaming va ishlab chiqarishning raqobatbar- 
doshligini hisobga olgan holda mehnatga haq to‘ lash muno- 
sabatlarini optimallashtirish.
Boshqarishning quyi b o‘g‘inida mehnatga haq to‘ lashni 
tashkil etishning o ‘ziga xos xususiyati mavjud bo‘ lib uning 
tashkiliy asoslari 3.8- sxemada keltirilganidek boMishi lozim1.
Mehnatga haq to‘lash, kadrlarni joy-joyiga qo‘yishda hal 
etuvchi omil hisoblanadi, zero u xodimlar daromadlarini 
shakllantiradi va ishchi kuchini takror ishlab chiqarishning 
asosiy vositasi hisoblanadi. U o'z ichiga quyidagi daromad 
manbalarini qamrab oladi:
— kafolatlangan ish haqi (maosh, tarif stavkasi);
—- asosiy ish haqiga qo‘shimcha to‘lovlar (ziyon uchun, 
ko‘p yillik xizmat, kasblarni qo‘shib olib borish, qo‘shimcha 
ish soati, xizmat safari to‘lovlari);
— mukofot to‘lovlari (mavsumiy to‘lovlar, foydadan %);
1С .Г .П о п о в . У правление персаналом: У ч еб н ое п о с о б и е .-М .:О с ь -8 9 , 2002. 91с.
87

---

3 .3 - sxem a. K orxonada mehnatga haq to'lashning tashkiliy asoslari.
— erishilgan natijalar uchun taqdirlash (%; foydadan, 
komissionlar, obyektni ekspluatatsiyaga kiritish va boshqalar);
Ijtimoiy ne’matlar — personal oladigan pul va moddiy 
ne’ matlar yig‘indisi;
— pansionat, dam olish uylariga imtiyozli yo‘llanmalar 
va boshqalar;
— korxona kiyim-kechagi, uy-joy uchun kreditlar ajratish 
va boshqalar;
—- sport va sog‘lomlashtirish inshootlaridan foydalanish, 
yubileylarga sovg‘alar, 
malaka 
oshirish uchun to‘ lovlar va
boshqalar.
Ijtimoiy kafolatlar: ta’til 
uchun 
kompensatsiya to‘lovlar;
kasallikvaraqalarini to‘lash; sti pendivalar; hayotni sug‘urtalash; 
yordam pullarini to‘lash.
Respublikamizda hozirgi paytda amalga oshirilayotgan
mehnatga haq to la s h n i 
dr* И at 
y o £li bilan tartibga soiish 
quyidagilami o ‘z ichiga oladi:1