Sh. Sodiqova

Jam oada tarbiyalash 
, 
. 
. . , 
. 
, 
/ . , . ,
, л , 
qator axloqiy siratiarni tarkib to ptinsh lmko- 
larayonida m aktabga- 
. , 
... 
. .
, 
, 
. niyati mavjud: m sonparvarlik, m tizom hlik
cha ta’lim yoshidagi
. 
, 
. 
. 
, vatanparvarhk v a boshqalar. M aktabgacha ta - 
bolalarda axloqiy s
i
f
a
t
-
,
. 
. . 
. ,, ^ 
. , 
hm yoshidagi bolalarda jam oatchilik muno- 
larni tarkib top tin sh
sabatlarm ing boshlang'ich belg ilan axloqiy si- 
fatlam ing murakkab guruhidir. Bunga bolalarning do'stlashishi. bir­
ga o 'ynash va m ehnat qilish xohishi, qobiliyati, boshqalam ing qizi- 
shi, xohish-istaklarini hisobga olishi, bir-biriga yordam bera olishi, 
topshiriqni vijdonan bajarishi, um um iy ish va um um iy buyum lar uchun 
g 'a m x o 'rlik qilishi kabi axloqiy sifatlar m ajm uasi kiradi. Bunday his- 
tu y g ‘u, tasaw u r, tushunchalar bola shaxsining ijtimoiy yo'naltirilgan 
holda shakllanishiga yordam beradi, bolada insonparvarlikning dastlabki 
namunalari shakllanadi.
Insonparvarlik hissi
axloq m e:yorlari va qoidalarini o ‘rgatish asosida 
rivojlanadi. B uning uchun bolalarni yaxshi ishlarni qilishga o ‘rgatib 
borish kerak. Insonparvarlik hissini tarbiyalashda maktabgacha yosh guru- 
hini hisobga olish zarur. M azkur jarayonda bolalarga namuna k o ‘rsatish, 
syujetli o'yinlar, videoroliklardan foydalanish yaxshi samara beradi.
Bolalarni o ‘zaro bir-birlariga m ehribon b o ‘lishga o‘rgatib borishda 
esa ularning bir-birlarini yoqtirishga asoslangan aloqalarini tashkil 
etish, o'zaro m unosabatlarini y o 'lg a q o ‘yish, rag'batlantirish va q o ‘llab- 
q u w a tlash zarur.
B olalar ayrim ishlarning uddasidan chiqib, boshqa bolalam i kam sitsa- 
lar, tarbiyachi bolaga biror narsani bilmagan o ‘rtog‘iga o ‘rgatish, kerak- 
ligi, o ‘zini-o'zi maqtash yarashm asligini tushuntiradi (“Sen Alisherga 
qanday va nim a qilish kerakligini o ‘rgat, shunda A lisher ham robotni 
xuddi sendek yasay oladi”).
Ilk yoshda bolalar bir-biri bilan o'ynaganda xalaqit bermaslik, 
o'yinchoqni tortib olm aslik, kerak bo4sa s o ‘rab olish, o 'rto g 'i o ‘ynab
117

---

b o ‘lguncha kutib turish kabi xususiyatlarni o ‘zlariga singdirib borishadi. 
N atijada bolalarda ijobiy m unosabatning dastlabki shakllari nam oyon 
b o ‘la boshlaydi, birga o ‘ynash istagi paydo b o ‘ladi. Tarbiyachi esa, o ’z 
navbatida bunday ijobiy m unosabatni, birgalikdagi faoliyatni ra g ‘batlan- 
tirib borishi m aqsadga muvofiq.
0 ‘rta yosh guruhi bolalarida xushm uom alilik, o ‘rto g ‘iga achinish, 
xursandchiligidan quvonish, uni xursand qilish, narsasini bo'lishish 
kabi jih atlar tarkib toptirib boriladi. Bolalar o'vinchoqdan birgalikda 
foydalanishni kelishib oladilar, o ‘yinda kim qaysi rolni bajarishini 
tortishm ay osongina hal etadilar, bir-birlariga umumiy ishda va boshqa- 
larga yordam beradilar.
K atta va m aktabgacha yosh guruhi bolalarining o 'z tengdoshlariga 
m unosabati ongli tusda bo'ladi. B u yoshdagi bolalar o ‘z tengdoshlariga 
mehribon, kasal boTganda g ‘am xo‘rlik qiladigan boTib qoladilar, bu 
yoshdagi bolalarda jam oatchilikning dastlabki nam unalari shakllanadi. 
Tortishuvlarni haqqoniy hal etadilar, o ‘rto g ‘ining nohaqligini unga tu- 
shuntira oladilar.
M aktabgacha yosh davridan boshlab bolalarni 
intizomlilikka
o ‘rgatib 
borish zarur. Buning uchun quyidagi pedagogik shart-sharoitlam i hisobga 
olish lozim:
1. M aktabgacha ta ’ lim yoshidagi bolalarda intizom lilikni tarbiyalashda 
tarbiyachi, ota-onalar va kattalar obro'yi, o ‘zaro m unosabatlari eng 
m uhim va birinchi darajali aham iyatga ega.
2. Bolalarni intizom lilikka o ‘rgatishda aniq tuzilgan kun tartibi ham
muhimdir. B olalarni doim iy ravishda kun davom ida bajariladigan ish- 
harakatlarga odatlantirib borish zarur.
3. Guruh xonasining tartib bilan jihozlangani, asbob-anjom larning 
to ‘g ‘ri joylashtirilishi ham intizom lilikni tarkib toptirishda m uhim aha­
m iyatga ega.
4. Bolalar guruhida ularning qiziqishi, rivojlanishi, yosh xususiyatiga 
mos boTgan o ‘yinchoqlam ing yetarlicha boTishi - turli xil faoliyatni 
boshlash va rivojlantirish, birgalikda o ‘ynash, m ehnat qilish, qiziqishlar 
b o ‘yicha m ashg'ulot bilan band boTishga sharoit yaratadi va nom aqbul 
xatti-harakatlarning oldini oladi.
5. Bolalarda intizomlilikni tarbiyalashda bolaning ongliligiga asos- 
lanish kerak. B uning uchun kattalar bola talab qilinayotgan narsani 
•nima uchun bajarishi kerakligini unga yaxshilab tushuntirishlari kerak.
118

---

B ola m uayyan qoidani egallab olgandan so 'n g topshiriqni aniq va to 'liq 
bajarishga harakat qiladi.
6. 
Tarbiyachi bolalar guruhida iltifotlilik m uhitini yaratish uchun 
bolalarning faoliyatlari xilma-xil va m azm unli b o ‘lishiga e'tib o r beradi. 
Bu bolalarda doimo biror ish bilan m ashg‘ul b o ‘lishga intilish u y g ‘otadi, 
ulam ing hayotini yoTga qo‘yadi, intizom lilikni tarkib toptirishga ijobiy 
ta'sir k o ‘rsatadi.
M aktabgacha ta ’lim yoshidagi bolalarda tarbiyalanishi lozim b o ‘l- 
gan yana bir axloqiy fazilat -