Sprawozdanie z działalności

Działalność edukacyjna

Niestacjonarne Studia Doktoranckie

Instytutu Badań Literackich PAN

w zakresie literaturoznawstwa
Niestacjonarne Studia Doktoranckie IBL PAN działają od października 2003. Podstawą ich funkcjonowania jest regulamin zatwierdzony przez Radę Naukową Instytutu. Są to Studia trzyletnie, płatne. Aby rozpocząć naukę kandydaci muszą przejść z powodzeniem rozmowę kwalifikacyjną, którą przeprowadza grono profesorów IBL PAN. Nabór na Studia ogłaszany jest corocznie z co najmniej trzymiesięcznym wyprzedzeniem w prasie oraz na stronie internetowej IBL PAN.

Funkcję kierownika sprawuje od początku istnienia Studiów prof. dr hab. Grażyna Borkowska, sekretariatem opiekuje się dr Iwona Wiśniewska. Nadzór nad działalnością Studiów sprawuje Rada Naukowa IBL PAN i powołana przez nią Komisja do spraw Studiów Doktoranckich w składzie: prof. dr hab. Alina Brodzka-Wald, prof. dr hab. Grażyna Borkowska, prof. dr hab. Marta Piwińska, doc. dr hab. Ewa Matywiecka, doc. dr hab. Ewa Głębicka, doc. dr hab. Maria Prussak, prof. dr hab. Michał Głowiński, prof. dr hab. Adam Karpiński, doc. dr hab. Marek Zaleski.

W roku akademickim 2008/2009 Studia ukończyło 10 absolwentów.

Na rok akademicki 2009/2010 (rozmowa kwalifikacyjna w lipcu 2009) przyjęto 13 osób.

W chwili obecnej Instytut kształci trzy roczniki doktorantów; łącznie: 30 osób (w tym 1 osoba na rocznym urlopie). Na seminaria uczęszczają także niektórzy absolwenci z lat poprzednich oraz wolni słuchacze.

3 osoby - absolwenci (mgr Anna Madys, mgr Sylwia Chwedorczuk i mgr Bartłomiej Starnawski) są beneficjentami grantów promotorskich Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

W roku 2009 roku odbyły się dwie obrony prac doktorskich absolwentów: pana Pawła Stangreta (rozprawa pt. Relacja słowa, rysunku i form teatralnych w tekstach Tadeusza Kantora – na przykładzie „Lekcji mediolańskich”, przygotowana pod kierunkiem doc. dr hab. Marii Prussak) oraz pana Macieja Mrozika (rozprawa pt. Opowiadania Vladimira Nabokova w języku angielskim na tle jego pozostałej twórczości. Idee i poetyka, przygotowana pod kierunkiem prof. dra hab. Michała Głowińskiego).

W roku 2009 Rada Naukowa IBL PAN wszczęła 3 przewody doktorskie naszym słuchaczom: mgr Kindze Piotrowiak (promotor: doc. Ewa Matywiecka); mgr Annie Kramek-Klickiej (promotor prof. Alina Brodzka-Wald) i mgrowi Piotrowi Boruckiemu (promotor prof. Elżbieta Felisiak).

Zajęcia odbywają się co dwa tygodnie, w piątki (w godz. 15.00-18.15) i w soboty (w godz. 10.00-15.00) w salach IBL PAN, w Pałacu Staszica. W czasie każdego zjazdu w soboty przed południem dyżuruje na użytek doktorantów Biblioteka IBL PAN, bowiem spora część naszych słuchaczy mieszka poza Warszawą.

Studia oferują wiele typów konwersatoriów z historii i teorii literatury, a także zajęcia z podstaw wiedzy o warsztacie badawczym historyka literatury. Fragmenty swoich prac doktorskich słuchacze obowiązani są prezentować na seminariach.

Podstawą zaliczenia roku akademickiego jest rozmowa przeprowadzana z każdym z doktorantów przez członków Komisji ds. Studiów Doktoranckich z ramienia Rady Naukowej, w obecności opiekuna naukowego, podczas której słuchacz obowiązany jest do złożenia sprawozdania ze swej działalności badawczej i postępów w pracy nad rozprawą doktorską.

W roku 2009 rozmowy zaliczeniowe przeprowadzono w dwóch turach: 22 maja oraz 5 czerwca 2009. Wszystkie sprawozdania zostały przyjęte i ocenione pozytywnie.
W roku 2009 odbywały się następujące zajęcia:

Konwersatoria:

- doc. dr hab. Ewa Głębicka Podstawy wiedzy o warsztacie historyka literatury;

- prof. dr hab. Paweł Dybel Konfrontacja różnych teorii interpretacji tekstu;

- prof. dr hab. Adam Karpiński Literatura i kultura staropolska w kontekście źródeł;

- doc. dr hab. Ewa Matywiecka Współczesna proza narracyjna;

- doc. dr hab. Elżbieta Kiślak Literatura powszechna. Ekspresjonizm;

- prof. dr hab. Roman Loth Tekstologia i edytorstwo naukowe;

- prof. dr hab. Teresa Dobrzyńska, Interpretacja utworów poetyckich;

- prof. dr hab. Marta Piwińska Romantyczny historyzm oraz Interpretacje utworów romantycznych;

- prof. dr hab. Zdzisław Łapiński Interpretując lirykę.

Seminarium:

• 
  doc. dr hab. Marek Zaleski
  

Studia podyplomowe IBL PAN

we współpracy z Mazowieckim Towarzystwem Naukowym
Studia podyplomowe prowadzone w Instytucie Badań Literackich PAN rozpoczęły się w październiku 1994 roku we współpracy z Mazowieckim Towarzystwem Naukowym.

W 2009 roku zostały uruchomione następujące kierunki studiów podyplomowych:

Podyplomowe Studia Filologii Polskiej – czterosemestralne (istnieją od 1995 roku) adresowane są do absolwentów kierunków humanistycznych wyższych uczelni, którzy chcą zdobyć kompetencje niezbędne do nauczania języka i literatury polskiej w szkołach.

Podyplomowe Studia Wiedza o Kulturze – trzysemestralne (powstały w 2001 roku; od r. ak. 2005/2006 zmieniono nazwę – poprzednio Podyplomowe Studia Nowe Liceum – Wiedza o Kulturze – i wprowadzono 2 specjalizacje: nauczycielską i humanistyczną). Oferta programowa skierowana jest do absolwentów wyższych uczelni humanistycznych, do nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych, do wszystkich, którzy pragną pogłębić własne rozumienie świata, historii i współczesności, języków tradycji, modernizmu i postmodernizmu.

Podyplomowe Studia Zarządzania Kulturą w Strukturach Unii Europejskiej – dwusemestralne (istnieją od 2003 roku, poprzednio jako Podyplomowe Studium Zarządzanie Kulturą w Perspektywie Unii Europejskiej). Studia przygotowują do wykonywania zawodu menedżera kultury w warunkach Unii Europejskiej. Kształcą umiejętność konstruowania projektów i budżetów przedsięwzięć kulturalnych.

Podyplomowe Studia Edytorskie – dwusemestralne (III. edycja, zainaugurowane w roku akademickim 2005/2006). Studia przeznaczone są dla absolwentów wyższych uczelni humanistycznych (przede wszystkim takich kierunków jak polonistyka, historia, bibliotekoznawstwo i informacja naukowa).

Podyplomowe Gender Studies. Studia trwają 2 semestry i dostarczają interdyscyplinarnej wiedzy z zakresu społeczno-kulturowej tożsamości płci.
We współpracy z Mazowieckim Towarzystwem Naukowym nadal prowadzony był cieszący się niezmiennym powodzeniem Kurs Retoryki Praktycznej i Krytyki (dwie edycje w roku ak. 2008/2009). Pięciomiesięczny kurs, adresowany jest do osób, które zawodowo zajmują się mówieniem i pisaniem. Stanowi formę doskonalenia zawodowych kompetencji dla dziennikarzy, publicystów, wykładowców, animatorów kultury, polityków, prawników, biznesmenów.

Kontynuowano również Kurs Kreatywnego Pisania (III edycja). Kurs skierowany jest do wszystkich osób, które pragnęłyby rozwinąć umiejętność pisania. Sprzyjać ma podejmowaniu samodzielnej twórczości poetyckiej, prozatorskiej, translatorskiej, dziennikarskiej oraz krytycznoliterackiej. Ze względu na szczególne zainteresowanie słuchaczy, którzy ukończyli poprzednie edycje kursu, uruchomiono również I edycję Kursu Kreatywnego Pisania dla zaawansowanych.

W roku akademickim 2008/2009 zorganizowano wspólnie z Warszawską Wyższą Szkołą Humanistyczną im. Bolesława Prusa dwusemestralny Kurs Rozwoju i Kształtowania Osobowości, przeznaczony dla osób pragnących doskonalić własną osobowość i nadawać sens swojemu życiu, poprzez rozwijanie umiejętności komunikacji interpersonalnej, przezwyciężanie sytuacji traumatycznych, radzenie sobie z konfliktem i ze stresem, dążenie do samorealizacji.

Podjęto również inicjatywę zorganizowania trzech nowych kierunków kursów. Kursy te prowadzone są również we współpracy z Mazowieckim Towarzystwem Naukowym. Są to:

Kurs Szkoła Gender Mainstreaming – kurs 4-miesięczny, skierowany do wszystkich osób zainteresowanych tematyką równości płci. Celem kursu jest wprowadzanie perspektywy gender mainstreamingu jako postawy krytycznej wobec istniejących struktur i rozpowszechnionych stereotypów;

Kurs Poprawnej Polszczyzny – kurs 4-miesięczny, adresowany do osób, które chcą porozumiewać się poprawnie i sprawnie w języku polskim. Ma za zadanie poszerzyć w pewnym zakresie teoretyczną wiedzę o języku, kształcić umiejętność budowania poprawnych logicznie sądów, dostrzegania strategii komunikacyjnych przyjętych w tekście prasowym, zdolność wykrycia stosowanych w dyskursie publicznym (zwłaszcza w publicystyce politycznej i reklamie) mechanizmów manipulacji odbiorcą;

Kurs Literatura i Psychoanaliza – Program kursu to cykl wykładowo-seminaryjny, który łączy dwa cele. Jeden to zaznajomienie z podstawowymi odkryciami, pojęciami i twierdzeniami psychoanalizy, a drugim celem jest ukazanie poprzez konkretne analizy wybranych tekstów literackich (z odwołaniami do teatru i filmu), jak znajomość ta poszerza nasze możliwości rozumienia ukrytego bogactwa znaczeniowego określonych utworów. Kurs obejmuje czterogodzinne spotkania wspólne i godzinę przeznaczoną na konsultacje indywidualne; zajęcia odbywają się raz w miesiącu.

Reasumując, w roku 2009 na wszystkie studia podyplomowe i kursy prowadzone przez IBL uczęszczało ogółem 431 słuchaczy (248 osób na studia podyplomowe i 193 osoby na kursy).

Na wszystkich kierunkach studiów podyplomowych wydaliśmy do tej pory 2.504 świadectw i 343 zaświadczeń na kursach.

Działalność Biblioteki
Biblioteka Instytutu Badań Literackich PAN posiadająca najlepszy księgozbiór z zakresu historii i teorii literatury w krajach Europy Środkowowschodniej dla czytelników 2009 roku była czynna przez 226 dni (trzy dni w tygodniu dyżur popołudniowy do godz.19.30). Czytelnię Biblioteki IBL PAN odwiedziło ponad 14.000 czytelników. Prowadzono 1146 kont wypożyczeń (w tym 848 to konta zewnętrzne przede wszystkim dla pracowników z instytutów PAN i placówek uniwersyteckich).

W czytelni i zbiorach specjalnych udostępniono łącznie ok. 41.000 vol. Do domu wypożyczono czytelnikom indywidualnym i bibliotekom ok. 12.500 vol. Ponadto Biblioteka obsługiwała dodatkowo słuchaczy podyplomowych studiów działających przy IBL PAN. Odgrywa ona rolę Biblioteki ogólno-środowiskowej, służącej całemu środowisku humanistycznemu (uczeni, nauczyciele akademiccy, studenci, pracownicy kultury).

Wyrazem wysokiej oceny naszych zbiorów jest wpisanie ich decyzją Ministra Kultury i Sztuki do Narodowego Zasobu Bibliotecznego (Dz. U. nr 146, poz.955 z 24 listopada 1998 roku).

Niestety, wysokiej ocenie księgozbioru Instytutu Badań Literackich PAN od lat nie towarzyszy odpowiednie finansowanie.

W ostatnim roku zabrakło środków finansowych na oprawę i kompleksową konserwację zbiorów.

W 2009 roku kontynuowaliśmy prace nad komputeryzacją zbiorów. Prowadzono katalogi: druków zwartych, który w chwili obecnej zawiera 112300 dokumentów i 15 indeksów; czasopism – 2148 tytułów i 8 indeksów; księgozbioru podręcznego – 2276 dokumentów i 6 indeksów; płyt CD – 2673 dokumentów i 15 indeksów; płyt DVD – 60 dokumentów i 15 indeksów; ikonografii – 709 dokumentów i 8 indeksów; wydawnictw „drugiego obiegu” – 1602 dokumentów i 6 indeksów.

W Internecie pod adresem: www.ibl.waw.pl jest dostępny katalog naszych zbiorów.

Zbiory biblioteki na dzień 31.12.2009 roku wyniosły:

- druki zwarte 224.104 vol. (przybyło 3.422 vol.);

- czasopisma 51.707 vol. (przybyło 669 vol.);

- zbiory specjalne 93.672 jedn.inwentarz.* (przybyło 465 jedn.)
*jednostka inwentarzowa zawiera od 1 do kilkuset pozycji.
Pomimo szczupłości środków finansowych na zakupy w 2009 roku wydawnictw krajowych i zagranicznych, Biblioteka IBL PAN dysponuje wciąż jeszcze najlepszym księgozbiorem polonistycznym w kraju.

Z niepokojem musimy stwierdzić, że szczupłość środków na działalność statutową stawia Bibliotekę IBL PAN w bardzo ciężkiej, a nawet dramatycznej sytuacji.

Kolejnym pilnym problemem do rozwiązania jest brak miejsca w magazynach na nowe nabytki. Bez zabudowy wolnych przestrzeni regałami zwartego magazynowania i modernizacji magazynów tradycyjnych nie będzie możliwe normalne funkcjonowanie Biblioteki.

Od 18 XII 2009 roku w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza prezentowana jest wystawa „Myśl wolna jest” – Wydawnictwa drugiego obiegu ze zbiorów Biblioteki Instytutu Badań Literackich PAN, która cieszy się dużym zainteresowaniem ludzi nauki, kultury a także młodzieży studenckiej i licealnej.

Organizatorem Wystawy był Komitet Nauk o Literaturze PAN oraz Instytut Badań Literackich PAN i Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie. Wystawę udało się zorganizować dzięki temu, że w Bibliotece IBL PAN znajduje się bezcenna, niemal kompletna kolekcja wydawnictw „drugiego obiegu”, w której skład wchodzą druki zwarte, czasopisma, ikonografia, taśmy magnetofonowe. Dokumentuje ona nie tylko ważny etap w powojennej historii Polski, ale także aktywność polityczną środowiska naukowego. W ruchu wydawniczym poza zasięgiem cenzury uczestniczyło wielu pracowników IBL PAN (np. Włodzimierz Bolecki, Tomasz Burek, Michał Głowiński, Alina Kowalczykowa, Jan Józef Lipski, Zdzisław Łapiński, Jarosław Marek Rymkiewicz, Jan Walc, Andrzej Werner). Wystawa w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza nie tylko prezentuje najciekawsze pod względem edytorskim wydawnictwa bezdebitowe, zapomniane druki ulotne, ale wskrzesza atmosferę Polski schyłku lat siedemdziesiątych, okresu Solidarności i stanu wojennego (wystawiono między innymi: Nierzeczywistość K. Brandysa, Bibułę J. Piłsudskiego, Wspomnienia starobielskie J. Czapskiego, czasopisma „Puls”, „Zapis”, „Tygodnik Wojenny”, ulotkę KOR-u w sprawie M. Chojeckiego, taśmy magnetofonowe z tekstami satyrycznymi J. Fedorowicza, piosenkami J. Kaczmarskiego i wiele innych dokumentów). Jej atrakcyjna forma (obok druków wprowadzono elementy audiowizualne, liczne eksponaty np. powielacze) sprawie, że jest ona z jednej strony dokumentem historii, z drugiej zaś jej lekcją. Wystawa upowszechnia wiedzę o najnowszych dziejach Polski oraz o roli polskiej humanistyki w procesie przemian w naszym kraju. Ekspozycja w Muzeum Literatury, przypominająca działalność niezależnego ruchu wydawniczego, jest też ważną inspiracją do podjęcia nowych prac badawczych, zarówno z zakresu historii, jak i historii literatury tamtych czasów, ówczesnym życiem literackim, publicystyką, zjawiskami manipulacji językowej i nowomowy. Są to zagadnienia szczególnie ważne dla dzisiejszych badań humanistycznych, zarówno ze względu na proces historyczny (odchodzi coraz więcej świadków tamtych czasów), jak i czynniki społeczne (coraz słabsza świadomość historyczna młodego pokolenia).

Wystawę „Myśl wolna jest”, która – zgodnie z harmonogramem – odbyła się w roku jubileuszu dwudziestolecia przełomowych obrad okrągłego stołu, zainaugurował wernisaż w grudniu, miesiącu ogłoszenia stanu wojennego (z udziałem uczestników, bohaterów i autorów „drugiego obiegu”). W czasie wernisażu wystąpili: Janusz Odrowąż-Pieniążek, Dyrektor Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, prof. dr hab. Elżbieta Sarnowska-Temeriusz, Dyrektor IBL PAN, Łukasz Ossowski, Kierownik Biblioteki IBL PAN. Referat wygłosił prof. dr hab. Włodzimierz Bolecki (IBL PAN).

Wystawa „Myśl wolna jest” została przygotowana w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, miejscu chętnie i często odwiedzanym przez mieszkańców Warszawy, turystów i wycieczki szkolne. Pozwala to liczyć na ok. 3500 odbiorców (są to dane szacunkowe, oparte na frekwencji pierwszego tygodnia). Wystawa ma szczególnie wdzięcznych widzów wśród młodzieży szkolnej, która może zetknąć się bezpośrednio z niedawną historią Polski. Ekspozycję odnotowały też przychylnie media (np. Program II Polskiego Radia czy TVP Warszawa).