Sünnə və Cəməa anlayışı

b) “Caməa” din məsələsində onlara tabe olunan elm və hidayət əhli ilə onlara tabe olanlar haqqında da işlədilir. Bunlar isə qurtulan firqə olan əhli-sünnə vəl-cəməatdır.
“Cəməa” kəlməsi dində elm və fiqh sahibi olan, hədis əhli olanlar və onlara tabe olunan, sünnə ilə əməl edən hidayət rəhbərləri, onların yollarını təqib edən insanlar haqqında işlədilmişdir. Bunlar Peyğəmbərə –cəllalahu aleyhi vəssəlləm- və müsəlmanların ilk camaatını təşkil edən və onun əshabələrinə tabe olan insanlardır. Haqq üzrə olan hər bir camaat da onların davamçılarıdır. Onlar əshabələr və əshabələrə tabe olanlarla, onlara tabe olanların təşkil etdiyi sələf-salehdir. Auf bin Malik, Müaviyə bin Əbi Sufyan, Ənəs bin Malik və başqalarının rəvayət etdiyi hədisdə Peyğəmbərin –cəllalahu aleyhi vəssəlləm- ifadə etdiyi əhli-sünnə vəl-cəməa olan “firqəyi-naciyə” – nicat tapan firqədirlər. Bu hədisdə Peyğəmbər –cəllalahu aleyhi vəssəlləm- belə buyurmuşdur: “Şübhəsiz ki, bu millət (İslama mənsub olanlar) yetmiş üç firqəyə ayrılacaqalar. Bunların yetmiş ikisi cəhənnəmdə, biri isə cənnətdə olacaqdır. Bu isə camaatdır.”¹²⁰

Bu “cəməa”nın sünnə üzrə gedənlər olduqlarının, qurtulan firqənin özləri olduğunun dəlilidir. Həmçinin Abdullah bin Məsud -radıyallahu anhu- belə demişdir: “Camaat Allaha itaətə uyğun gələn şey deməkdir, sən tək qalsan belə”¹²¹. Bu isə sünnə üzrə olmayanların sayı nə qədər çox olurlarsa olsunlar camaatdan olmadıqlarını ifadə edir.

Abdullah bin əl-Mübarəkdən -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 181) camaat haqqında soruşulanda belə cavab vermişdir: “Əbu Bəkr və Ömərdir”. Ona: “Axı Əbu Bəkr və Ömər vəfat edib” deyiləndə, bu dəfə “filan və filankəsdir” dedi. Yenə onların vəfat etdiyi xatırladılanda, İbn əl-Mübarək: “Əbu Həmzə əs-Sukkəri bir camaatdır” - cavabını vermişdir¹²².

Əbu Həmzə əs-Sukkəri isə hicri 168-ci ildə vəfat edən Məhəmməd bin Məymun əl-Mərvəzidir¹²³. İbn əl-Mübarək də onun haqqında onun camaat olduğunu söyləmişdir. Yəni o fəzilətli, saleh, sünnə və sələf-salehin yolu ilə gedən, camaatın yolunu təqib edən haqq əhli olan şəxsdir. Odur ki, sayının çoxluğu toplumun mötəbər olması deyil. Əsl etibar sünnəyə tabe olmağa və bidətləri tərk etməyədir. Tabe olanların çoxluğunu bidətlərin düzgünlüyünə dəlil göstərənlərin dəlilləri kökündən çürükdür.

Əl-Buxari -rahmatullahi aleyhi- camaatı elm əhli olaraq açıqlamışdır. O «Səhih»ində “İtisam” bölümündə belə deyir: «Beləliklə də, sizi orta bir ümmət etdik» («əl-Bəqərə», 143) ilə Peyğəmbərin –cəllalahu aleyhi vəssəlləm- elm əhlinin özü demək olan - camaata bağlılığa dair verdiyi əmrlər bəhsi”¹²⁴.

İbn Həcər də əl-Buxarinin bu sözlərini açıqlayarkən bunları deyir: “O, bu ifadələri ilə bəhs edilən məsələdən əsas məqsədin şəri elm əhli şəxslər olduqlarını bildirir.”¹²⁵

Əl-Buxari kimi bir şəxsin “elm əhli” ifadəsini işlətdiyi halda, onlarla əlbəttə ki, elm, hidayət və bəsirət üzrə sünnə ilə əməl edən şəxsləri nəzərdə tutur.

İbn Həcər «Fəth əl-Bari»də Təbəridən “camaatın” tərifi ilə əlaqəli olaraq bu sözləri də qeyd edir: “Bəzi adamlar da belə demişdir: “Onlardan məqsəd elm əhlidir. Çünki Uca Allah onları başqa insanlara qarşı bir dəlil etmişdir və din işlərində başqa insanlar onlara tabe olmalıdırlar.”¹²⁶