T. A. Kuchkarov tatu "kt va T" kafedrasi mudiri, texnika fanlari nomzodi

5.3-ràsm. Chiziqli tåkislàsh (ekvilizàtsiya)

107

5.4-ràsm. Hisîblîvchi tåskàri ulànish yordàmidà ekvilizàtsiyalàsh

Àmàliyotdà chiziqli tåkislàsh và tåskàri ulànishli ekvilizà- tsiyalàsh signàl uzàtishning màõsus måtîdi bilàn qo‘shib birgà- likdà ishlàtilàdi. Muàmmîning chuqurlàshishi bir àõbîrît uzàtish yo‘lidàn bir vàqtning o‘zidà ikki tàràfgà uzàtish àmàlgà îshirish tufàyli yuzàgà kålàdi.

Signàllàr shîvqin nisbàtini yaõshilàsh uchun àlîqà yo‘lidàn uzàtilàyotgàn signàl àmplitudàsini ko‘tàrish lîzim. Tànlàngàn kàttàlik qiymàti chîrràhà yo‘nàlishlàr và màvjud KIS imkîni- yatlàridàn kålib chiqàdi. 135 Îm yuklàmàgà 2,5 V àmplitudà kålishi nàtijàsidà qàbul qilingàn. Hàr qàndày chiziqli surilishlàr àsîsiy signàlgà nisbàtàn 36 db dàn kàm bo‘lishi kåràk.
Àlîqà yo‘llàridàn signàllarning dinàmik îràlig‘ini hisîbgà îlgàn hîldà signàlning shîvqingà nisbàti 20 db gà tång dåb fàràz qilinàdi, bu esà shîvqinni Gàuss tàqsimîtigà ko‘rà õàtîliklàrni sîni 1/106 bo‘lgàndà 6 db gà to‘g‘ri kålàdigàn chågàràlànish tàlàbini qànîàtlàntiràdi. Ànàlîg-ràqàm o‘zgàrtirishdà bir bitgà

5. 
   db to‘g‘ri kålàdi.
   

Îdàtdà ikki simli àlîqà yo‘li (àyniqsà 4 tà simli) bir vàqt- ning o‘zidà ikki tàràfgà àõbîrît uzàtish uchun ishlàtilàdi (full duplex). Bu màsàlà sõåmîtåõnik usuldà vàqt bo‘yichà multi- plåksårlàsh yordàmidà hàl qilish mumkin (TDD — Time Division Duplex) yoki chàstîtà bo‘yichà (FDD — Freguency Division Duplex). TDD àmàlgà îshirish ànchà îsîn, bu usuldà muràkkàb filtr và ekvàlàyzårlàrni qî‘llàshning hîjàti yî‘q. TDD måtîdi kàbål uzunligi kichik bo‘lgàndà tålåfîn tàrmîqlàri uchun mo‘ljàllàsh mumkin.
108



5.5-ràsm. Eõî kîmpånsàtsiyasining sõåmàsi

Bir juftlikdàn ikki tîmînlàmà àlîqàni tàshkil qilish uchun eõî kîmpånsàtsiya måtîdi ishlàtilàdi. Bu måtîddà qàbul qi- lingàn signàldàn uzàtilàdigàn signàlni àyirishgà àsîslàngàn bo‘lib, kirish signàlini hàqiqiy ko‘rinishini àniqlàshgà mo‘ljàl- làngàndir. Signàl so‘nishining turli õillàri màvjudligini hisîbgà îlgàn hîldà, eõî kîmpånsàtsiya sõåmàsi àmplitudàni judà kàtà dinàmik diàpàzînidà ishlàshi và shu bilàn birgà qîniqàrli signàl- ni chiziqliligini sàqlàshi kåràk. Bu vàziyat và shuningdåk Z yo‘lni chàstîtàgà bog‘liqligi eõî kîmpånsàtsiya sõåmàsini såzilàrli dàràjàdà muràkkàblàshishigà îlib kålàdi (5.6-ràsm).

5.6-ràsm. Àdàptiv filtrli eõî kîmpånsàtsiya sõåmàsi

109
Eõî kîmpånsàtsiya siståmàlàri elåmåntlàrning ishlàsh jà- ràyonidàgi vàqt bo‘yichà fàrqlàrigà tà’sirchàndir, chunki bu hîl bir-biridàn àyirilàyotgàn signàllàrni fàzà bo‘yichà siljishgà îlib kålàdi.

5.7-ràsmdà àõbîrît uzàtish yo‘li tugunining qàrshiligigà o‘tkàzish tåzligining bog‘liqligi turli kîdlàshtirish sõåmàlàri uchun kåltirilgàn (punktir chiziq bilàn to‘rt bîsqichli kîdlàshtirish vàriànti uchun kåltirilgàn).


6
10



Maks tezlik, bit/s
5
2

5
10

5

4
2+10
0 1.0 1.5
Tugun qarshiligi, kOm


5.7-ràsm. Àõbîrîtlàrni uzàtishning màksimàl tåzligini uzàtish yo‘lining tugun qàrshiligigà bog‘liqligi

Mîdulyatsiyalàshning turli måtîdlàri hàr turdàgi chîrràhà yo‘nàlish bîsqichlàrigà îlib kålàdi và shuningdåk, signàlni turli o‘tkàzish tåzligini tà’minlàydi.

Àmplitudà mîdulyatsiyasini àmàlgà îshirishdà chiziqli ek- vilizàtsiyani qî‘llàsh o‘tkàzish qîbiliyatini 5 màrîtàbà yaõshilày- di. 6.8-ràsmdàn ko‘rinàdiki chiziqli to‘g‘rilàshdàn tåskàri ulànishli ekvilizàtsiyalàshgà o‘tilgàndà 1,5 màrîtàbà ko‘rsàtkich yaõshilànàdi. Kîdlàshtirishning ko‘p bîsqichli usuli o‘tkàzish tåzligini yanà 30% îshiràdi. Àlbàttà, e’tibîrdàn qîchirmàslik kåràkki, bu usul õàtîliklàrni ko‘pàytiràdi.

110
80

70

60

50
40
0.5 1.0 1.5
Tugun qarshiligi kOm larda


5.8-ràsm. 150 kbit/s tåzlikdà minimàl signàl-shîvqin nisbàti kåltirilgàn

5.8-ràsmdà signàl-shîvqin nisbàtining turli uzàtuvchi kànàl- làr sõåmàlàrining tugunining qàrshiligigà bog‘liqligi kåltirilgàn.

Shîvqinlàr kànàl sig‘imini bålgilàydi và ràqàmli àõbîrîtlàrni uzàtishdà õàtîliklàr chàstîtàsini o‘rnàtàdi. Shîvqin o‘z tàbiàtigà ko‘rà turg‘un emàs và uning qiymàti mà’lum ehtimîllik bilàn àniq îràliqdà yotàdi. P(õ) ehtimîllik zichligi, x tàsîdifiy signàl- ning àmplitudà qiymàtlàri x và x+Dx îràliqdà bo‘lish ehtimîli-

ni àniqlàydi. Bu hîldà, x qiymàti õ và õ
îràliqdà yotish

ehtimîli quyidàgi tånglik bilàn ifîdàlàn¹àdi: ²

X₁ < X < X ₂
^P {^x
1


< x < x
2
X _2
}= _∫
X₁
p(x)dx

Bu hîldà nîrmàllàshtirish shàrti:
œ

bo‘làdi.
_∫ p(x)dx = 1

• 
  œ
  

111

P(õ) — ehtimîllik, bu esà p(õ) — ehtimîllik zichligi.
x qàndàydir kàttàlik u dàn kichiklik ehtimîli:
y

bundàn kålib chiqàdiki:
_∫ p(x)dx
– œ
gà tång,

P(x
1
<> ) = P(x
2 2
) — P(x
1
), P(œ) = 1, P(—œ) =0

Αq dåb àtàluvchi shîvqin uzluksiz nîrmàl (Gàuss) tàqsimîtigà bo‘ysunàdi.

p(x) =
–( x– a)²

1. 
   _e 2o ²
   

bu yårdà a — x ning o‘rtàchà qiymàti, s — x ni à dàn o‘rtàchà kvàdràt chåkinishi. Shîvqin bo‘lgàn hîldà x ning o‘rtàchà qiymàti qutbni hisîbgà îlgàn hîldà îdàtdà nîl qiymàtgà egà bo‘làdi. (à=0).

Bu hîldà, shîvqin signàlining àmplitudàsi ±V îràliqdà yotish ehtimîlini bilishni xîhlàsà, undà quyidàgi ifîdàdàn fîy- dàlànishimiz mumkin:

x= v
^P{^{v < x < –v}}⁼ _∫
x=– v


p(x)dx _.

P{x1<x<–x1} hisîblàsh uchun îdàtdà quyidàgi ifîdàdàn fîydàlànilàdi:

u =

u hîldà:
^và dx = du o

_{X 1 < x < – X 1
_P x < x < —x _}= ¹



x₁
e^–u2 du =

2. 
   x₁
   

e^{– u}2 du

1 1 _{∫ ∫}
– x₁ 0
R(õ) tàqsimîti îdàtdà õàtîlik funksiyasi (erf(x)= – erf(–x)) dåb yuritilàdigan àmàliyot nuqtàyi nàzàridàn fîydàli:

112

–ks < X < Ks
^P {^{—Ks < x < Ks} }^{= Pk (} Ks ^{) = erf ⎛ k ⎞}