T. C. Sakarya üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Şekil 6: Azerbaycan Gelir Vergisi Sistemi Temel Yapısı 028
Yüklə 0,65 Mb.
|
Şekil 6: Azerbaycan Gelir Vergisi Sistemi Temel Yapısı 028 Şekil 7: Azerbaycan’da Tam ve Dar Mükellefiyet 032 Şekil 8: Azerbaycan Gelir Vergisi’nin Konusu 032 Şekil 9: Yıllara Göre Azerbaycan ve Türkiye Kurumlar Vergisi Oranları 040 Şekil 10: Azerbaycan Kurumlar Vergisi Sistemi 046 Şekil 11: Azerbaycan Vergi Gelirleri 052 Şekil 12: Azerbaycan İlave Değer Vergisi Sistemi 056 Şekil 13: EDV Mükellefleri 058 Şekil 14: Aksiz Vergisi Genel Hatları 067 Şekil 15: Emlak Vergisi Genel Hatları 073 Şekil 16: Türkiye’de Emlak Vergisi Oranları 076 Şekil 17: Toprak Vergisi Genel Sistemi 081 Şekil 18: Yol Vergisi Genel Sistemi 086 Şekil 19: Azerbaycan Gayrı Safi Yurtiçi Hasılası’nın Yıllara Göre Değişimi 094 Şekil 20: Azerbaycan Bütçe Gelir ve Giderlerinin Yıllara Göre Değişimi 095 Şekil 21: Petrol Gelirlerinin Ülke Ekonomisine Etkileri 097 Şekil 22: Devlet Bütçesinde Petrol Gelirleri 098 KISALTMALAR VE TANIMLAMALAR Fiziki Şahıs: Türk Hukuk Sistemi’nde gerçek kişi demektir. Hukuki Şahıs: Türk Hukuk Sistemi’nde tüzel kişi demektir. İlave Değer Vergisi: Türk Vergi Sistemi’nde yer alan Katma Değer Vergisi’nin karşılığıdır. Azerice’de Türk Alfabesi’nde olmayan e ve i arası bir sesle söylendiğinden kısaca EDV olarak yazılır. Aksiz Vergisi: Türk Vergi Sistemi’ndeki karşılığı Özel Tüketim Vergisi’dir. Sadeleştirilmiş Vergi: Türk Vergi Sistemi’ndeki Basit Usul vergilendirme mantığına benzemektedir. Menfaat Vergisi: Türk Vergi Sistemi’ndeki tam karşılığı Kurumlar Vergisi’dir. Vergi Tutma: Teknik terim olan vergi tutmanın Türk Vergi Sistemi’ndeki karşılığı vergi alma, vergilendirme olarak söylenebilir. Vergi Mecellesi: Kanun maddelerinin yer aldığı kitap, mevzuat Vergi Fırıldağı: Vergi kaçırma, vergi yolsuzluğu, vergi ödememek için başvurulan her türlü yasadışı, oyun ve hiledir. Vergi Agenti: Türk Vergi Hukuku’nda vergi sorumlusu olarak nitelendirilir. Neft: Petrol anlamında kullanılmaktadır. Milli Bank: Azerbaycan Merkez Bankası’dır. BÖLÜM 1 KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE GENEL ESASLAR Çalışmamızın bu bölümünde genel hatlarıyla Azerbaycan vergi sistemi ve bu vergi sistemini oluşturan vergilere dair temel ilke ve kavramları açıklamaya çalışacağız. Bu açıklamaları yaparken Rusça veya Azerice terimlerden çok anlaşılabilirliği sağlayabilmek için Türk Vergi Sistemi’ne ait terim ve kavramları kullanacağız.
Azerbaycan vergi sisteminin anayasal kaynakları üzerinde açıklamalara girmeden ve Anayasa’nın vergilendirme ile ilgili temel ilkelerini belirten 73’ncü maddesini incelemeden önce, Azerbaycan vergi sisteminin esasını oluşturan yapıya göz atmak gerekmektedir. Azerbaycan vergi sistemi; devletin üniter yapısına, güçlü bir başkanlık sistemi uygulamalarına rağmen üçlü bir yapıya sahiptir. Azerbaycan Vergi Sistemi’ni oluşturan üçlü yapı ve bu üçlü yapının Anayasal dayanakları şu şekildedir. 1-Devlet Vergileri (Azerbaycan Anayasası Madde 94 esas kaynağını oluşturur) 2-Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Vergileri (Azerbaycan Anayasası madde 138) 3-Belediye Vergileri (Azerbaycan Anayasası Madde 144 ve Madde 145) Şekil 1: Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Vergi Sistemi Kaynak: Orhan Ahmedov Azerbaycan’ın Vergi Haberleri Dergisi 5/2011 Sayfa:96 Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Vergi Sistemi” başlıklı 4’ncü maddesine göre, devlet vergileri, özerk cumhuriyet vergileri ve yerli vergiler dışında vergi alınması mümkün değildir (Bayramov; 2012:4). Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 6’ncı maddesinde devlet vergileri şu şekilde sıralanmıştır. 1- Fiziki şahısların gelir vergisi; (Fiziki şahıs Türk Hukuk Sistemi’nde gerçek kişi demektir.) 2- Hukuki şahısların menfaat vergisi (belediye mülkiyetinde olan müessese ve teşkilatlar hariç); (Hukuki Şahıs Türk Hukuk Sistemi’nde tüzel kişi demektir.) 3- İlave değer vergisi; (İlave Değer Vergisi Türk Vergi Sistemi’nde Katma Değer Vergisi’nin karşılığıdır. Azerice’de Türk Alfabesi’nde olmayan e ve i arası bir sesle söylendiğinden kısaca EDV olarak yazılır.) 4- Aksizler; (Aksiz Vergisi’nin Türk Vergi Sistemi’ndeki karşılığı Özel Tüketim Vergisi’dir.) 5- Hukuki şahısların emlak vergisi; 6- Hukuki şahısların toprak vergisi; 7- Yol vergisi; 8- Maden vergisi; 9- Sadeleştirilmiş vergi; (Sadeleştirilmiş Verginin Türk Vergi Sistemi’ndeki Basit Usul vergilendirme mantığına benzemektedir.) Devlet vergileri Azerbaycan Cumhuriyeti’nin esas vergi kaynaklarını oluşturmaktadır. Gelir vergisi, kurumlar vergisi(Belediye müessese ve teşkilatları hariç), katma değer vergileri, aksizler, emlak vergisi, yol vergisi, maden vergisi ve sadeleştirilmiş vergi Azerbaycan bütçesinin temel finansman kaynağını oluşturan devlet vergileridir. Nahçıvan özerk cumhuriyet vergileri ise Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 7’nci maddesinde şu şekilde sıralanmıştır. 1- Nahçıvan fiziki şahısların gelir vergisi; 2- Nahçıvan hukuki şahısların menfaat vergisi; (Menfaat Vergisi, Türk Vergi Sistemi’ndeki tam karşılığı Kurumlar Vergisi’dir.) 3- Nahçıvan ilave değer vergisi; 4- Nahçıvan aksizler; 5- Nahçıvan hukuki şahısların emlak vergisi; 6- Nahçıvan hukuki şahısların toprak vergisi; 7- Nahçıvan maden vergisi; 8- Nahçıvan sadeleştirilmiş vergi; Belediye vergileri, yerel vergiler Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 8’nci maddesinde açıklanmıştır. 1- Fiziki şahısların toprak vergisi; 2- Fiziki şahısların emlak vergisi; 3- Yerel öneme sahip inşaat malzemeleri üzerinden alınan maden vergisi; 4- Belediye mülkiyetinde olan müessese ve teşkilatların menfaat vergisi. Azerbaycan’da bağımsızlık kazandıktan sonra serbest piyasa ekonomisine geçişinin ilk yıllarında diğer alanda olduğu gibi vergi alanında da pek çok boşluk yaşanmıştır. Bu boşlukları doldurabilmek amacıyla vergi alanında bir takım düzenlemeler yapılması zorunlu bir hal almıştır. Öyle ki, 1991’nci yılın ocak ayında “İlave Değer Vergisi” ve “Aksiz Vergisi”, 1992’de “Menfaat Vergisi” ve “Gelir Vergisi”, 1993 yılında “Toprak Vergisi” hakkında kanunlar kabul edilmiş ve 1992 yılında vergi idaresi faaliyete geçmiştir(Ahmedov; 2011:94). Azerbaycan Vergi Sistemi’ni teşkil eden vergileri 3 gruba ayırmak mümkündür: Bunlar, gelirlerden (menfaatten) alınan vergiler, mülkiyet üzerinden alınan vergiler, mal ve hizmetlerden alınan vergiler (Bayramov ve diğerleri; 2006:24). Gelir üzerinden alınan vergiler, gerçek kişilerden alınan gelir vergisi, tüzel kişilerden alınan menfaat vergisi ve sadeleştirilmiş vergidir. Mülkiyet üzerinden alınan vergiler ise emlak vergisi ve toprak vergisidir. Mal ve hizmetlerden alınan vergiler ise ilave değer vergisi, aksiz vergisi, maden vergisi, yol vergisi ve gümrük vergileridir. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Vergi Sistemi muhtelif şartlardan oluşan elementleri özünde birleştirir (Musayev; 2011:108).
Yukarıda 10 madde halinde sayılan Azerbaycan Vergi Sistemi’ne ilişkin kurallar, prensipler Azerbaycan Vergi Mecellesi adı altında kurallar bütünü olarak sunulmuştur.
Vergi sisteminin temel ilkeleri denildiğinde bir ülkede vergi sistemi kurulurken esas alınan ilkeler kastedilmektedir. Vergilendirme ilkeleri uzun bir tarihsel süreç içerisinde bu konuda çalışan bilim adamlarının önerileri üzerine gelişmiştir. Maliye alanında uğraşan bilim adamlarının bu konuda ileri sürmüş olduğu görüşler, daha sonra da ülkelerin vergi politikaları üzerine değişik şekillerde yansımıştır(Mutlu ve diğerleri; 2007:223). Azerbaycan’da var olan vergi sisteminin ilkeleri şunlardır: Vahidlik prensibi, elastikiyet prensibi, stabillik prensibi ve vergilerin çokluğu prensibi Azerbaycan vergi sisteminin esas özelliklerinin daha iyi anlaşılabilmesi için kısaca bu ilkeleri inceleyelim. Vahidlik Prensibi: Ülke içerisinde mal ve hizmetlerin serbest dolaşması, ülke gümrüklerinin belirli olması ve iktisadi faaliyetlerin önündeki engellerin kaldırılması prensibidir. İktisadi faaliyetlerin serbestçe gerçekleştirilmesi, piyasa ekonomisinin kurallarının işler hale getirilmesidir. Ülkede vergi mükellefleri serbestçe faaliyet gösterebilmeli, istediği yatırımları gerçekleştirebilmelidir. Nitekim A.Wagner "devletin varlığı ve hayatiyeti bireylerinkinden daha önemlidir. Bireylerin hakları ancak, devletin varlığı ile korunabilir". Bu nedenle de, iyi bir vergi sistemi, verimli ve esnek yapıya sahip olmalıdır (Edizdoğan; 2008:232). Elastikiyet Prensibi: Alman iktisatçısı Adolf Wagner’in öne sürdüğü gibi, ekonominin, devlet bütçesinin ihtiyaçlarına göre vergi idaresinin vergileri arttırabilmesi veya azaltabilmesi imkanının olmasıdır. Bazen iktisadi hayat vergilerin arttırılmasını veya azaltılmasını zorunlu hale getirebilir. Aksine bazen de devletin, kamu ekonomisinin, bütçenin bir zorunluluğu olarak vergileri arttırmak veya azaltması gerekebilir. Stabillik Prensibi: Vergi kanunlarında değişikliklerin çok sık yapılmamasını, yapılan değişikliklerin ise belli bir müddet sonra yürürlüğe girmesini ifade eder. Çünkü vergi mükellefleri var olan sisteme göre planlarını yaparak iktisadi faaliyetlerini gösterirler. Oyunun içerisinde oyunun kurallarının değişmemesi ilkesi olarak da bilinir. Azerbaycan vergi kanunlarında yapılan değişiklikler bu ilkeye bağlı olarak genelde izleyen yıl yürürlüğe girer. Vergilerin Çokluğu Prensibi: Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımının gerçekleştirilmesi için tek bir vergi konusu veya vergi mükellefi kitlesi yerine birden çok vergi ile çeşitli vergi konularının ve mükelleflerinin vergilendirilmesini ifade eden prensiptir. Farklı vergilerin kombinasyonu ile vergi tabanı geniş olduğu ve vergi yükünü adaletli dağıtıldığı bir sistem kurulması gereğini ifade eder. Azerbaycan vergi sisteminin prensipleri yukarıda belirttiğimiz gibi olmasına karşın bu prensiplerin uygulama alanında dört dörtlük bir biçimde uygulandığını söylemek mümkün değildir. Bu prensipler vergi sisteminin düzenlenmesinde esas alındığından Azerbaycan vergi literatüründe vergisel tüm işlemlerle ilgili prensipler belirlenmeye çalışılmıştır. Azerbaycan’da vergi tutmanın (vergi toplamanın) da bir takım prensipleri bulunmaktadır. Bunlar; iktisadi prensipler, hukuki prensipler ve idari prensiplerdir. Mülkiyet Haklarının Korunması İlkesi: Vergilendirmede vergi ödeyicilerinin özel mülkiyet haklarının korunmasına çok dikkat edilmesi gerekir. Özel mülkiyetin gelişmesi, sermaye birikiminin artmasına, insanların daha çok yatırım yapmasına neden olur. Adalet İlkesi: Vergilendirmede adalet en önemli ilkelerden birisidir. Vergi mükelleflerinin vergiye olan tepkilerini azalttığı gibi vergilendirmeye olan inancı da arttırır. Vergilendirmede aynı durumda olanlardan aynı verginin alınması, farklı durumda olanlardan ise farklı vergi alınması olarak özetlenebilir. Vergi Oranlarının Uygunluğu İlkesi: Vergi oranları öyle bir seviyede tutulmalıdır ki hem vergi mükellefleri vergiyi ödedikleri için iktisadi faaliyetleri ve geçimleri zora girmemeli hem de vergi idaresi kamu harcamalarının finansmanı için gerekli vergiyi toplayabilmelidir. Vergi oranları optimum düzeyde tutulmalıdır. Vergi Ödeyicilerinin Vergisel Kuralları Önceden Bilmesi: Stabillik ilkesine uygun olarak vergi ödeyicilerinin vergisel kuralları önceden bilmesini, planlarını ona göre yapmalarını ve kuralların çok sık değişmemesi gereğini ifade eder. Verimlilik İlkesi: Vergiden elde edilen gelir ile verginin toplanması için harcanan giderlerin kıyaslanması ilkesidir. Bir verginin toplanması için yapılan giderler elde edilecek gelirden fazla ise o vergi verimsiz kabul edilir. Türk Vergi Literatürü ’nde verimlilik ilkesi Azerbaycan uygulamasından farklı anlaşılmaktadır. Verimlilik ilkesine göre bir ülkede toplanan vergi gelirleri, kamu harcamalarının karşılanmasına yetecek düzeyde olmalıdır. Dolayısıyla herhangi bir vergi türünden beklenen tahmini gelir sağlandığında o verginin verimli bir vergi olduğu söylenebilir (Pehlivan, 2007:154). Azerbaycan Cumhuriyeti’nde vergi tutmanın (Vergi tutma teknik teriminin Türk Vergi Sistemi’ndeki karşılığı vergi alma, vergilendirme olarak söylenebilir.) prensiplerini detaylı bir şekil yardımı ile inceleyecek olursak; Vergi Tutmanın Prensipleri İdari Hukuki İktisadi Vergi sisteminin tamlığı prensipi Vergi Yükünün Adaletli ve Dengeli dağılımı Mülkiyet Haklarının korunması Adalet İlkesi Vergilerin Kanuniliği ilkesi Vergi tutmanın elastikiyeti Vergi ödeyicilerinin korunması ilkesi Vergi Oranlarının Uygunluğu Vergi sisteminin sık değişmemesi Vergi Kanunlarının üstünlüğü ilkesi Vergi Ödeyecilerinin Vergisel Kuralları önceden bilmesi Verginin bütün unsurlarının kanunda gösterilmesi Vergilerin birden çok olması Devletin ve Vergi Ödeyicilerinin Kuralları Önceden belirlemesi ve bilmesi ilkesi Verimlilik İlkesi Vergilerin sayısının belirli olması Şekil 2: Vergi Tutmanın Prensipleri Kaynak: Muharrem Hüseynov, “Vergiler ve Vergi Tutma”; 2010 yılı, Maliye ve İktisadi İlimler Kafedrası Yayınları Sayfa 34,
Azerbaycan’da günümüzde de geçerli olan anayasa maddeleri arasında vergilendirme ile doğrudan ilişkili olan madde 73’ncü maddedir. Buna göre; Madde 73 Vergiler ve Devlete Yapılan Diğer Öde me ler
Bu anayasa maddesinin birinci fıkrasında kanunla öngörülmüş vergileri ve devlete yapılacak diğer ödemelerin zamanında ödenmesinin herkesin borcu olduğu, ikinci fıkrasında ise hiç kimseden kanunla belirtilen hususlar olmadan ve kanunla belirtilmiş miktardan daha çok vergi ve diğer ödemeler alınamayacağı hükme bağlanmıştır. Azerbaycan anasaya maddeleri arasında yer alan “Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisinin Belirlediği Genel Hususlar” başlıklı 94’ncü maddesinde “Maliye faaliyetinin esasları, vergiler, rüsumlar ve ödemeler” ile ilgili düzenlemelerin genel oy çoğunluğu kurallarına uygun olarak sadece Milli Meclis tarafından yapılabileceği hükme bağlanmıştır. Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nde bu yetki Azerbaycan Anayasası’nın 138’nci maddesinde Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ali Meclisi’ne verilmiştir. Azerbaycan Anayasası “Belediyelerin Yetkileri” başlıklı 144’ncü maddesinde ise belediye vergileri ile ilgili benzer bir yetki belediyelere bırakılmıştır. Ayrıca 145’nci maddede “Yerel vergi ve resimler ile ilgili kararlar, üyelerin üçte iki oy çoğunluğu ile kabul edilir” denilerek bu yetkinin kullanımı da belirli şartlara bağlanmıştır. Vergi hukuku kaynakları yeni norm getirip getirmemesine göre asli kaynaklar, tali kaynaklar olarak ikiye ayrılabilir. Asli kaynaklar verginin konulması, mükellefiyetin genişletilip, daraltılması, verginin nispeti gibi vergilendirmeyi doğrudan etkileyen konuları düzenlemektedir (Tosuner ve Arıkan; 2003:12). Azerbaycan Vergi Hukuku’nda asli kaynaklar denildiğinde, anayasa, kanunlar, uluslararası anlaşmalar, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti kanunları, Cumhurbaşkanı fermanları, Bakanlar Kurulu Kararları, Anayasa Mahkemesi kararları ve içtihadı birleştirme kararlarıdır. Azerbaycan vergi hukukunda tali kaynaklar oldukça sınırlıdır. Bunlar, vergiler bakanlığının genelge ve yöneltmelikleri ve belediye organlarının genel düzenleyici işlemleri olarak sayılabilir. Türkiye sistemine benzer şekilde sadece vergi kanunu olması yeterli olmayıp aynı zamanda, bütçe kanununda vergilerin toplanmasına yetki verilmesi gerekmektedir. Azerbaycan sisteminde biraz farklı olarak vergi kanunda belirtilen hadlerden yüksek olmayacak şekilde, her yıl "Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Devlet Bütçesi Hakkında Kanun" kanun kabul edildiği zaman, Meclis tarafından ayrıca vergi oranlarının tespit edilebileceği hüküm altına alınmıştır. Bu düzenlemeden anlaşılacağı üzere Azerbaycan sisteminde vergi oranlarının belirlenmesinde yetkili olan meclis olup, bizdeki gibi bakanlar kurulu kararıyla vergi oranlarını değiştirmek mümkün değildir. Vergilendirme yetkisi kullanılırken Türkiye sisteminde anayasal güvence altına alınmış olan bir kural Azerbaycan sisteminde vergi kanunları ile düzenlenmiştir. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin (Kanun Kitabı) 2’nci maddesinin 5’nci ve 6’ncı fıkralarında bu kural detaylı belirtilmiştir. Bu fıkralara göre, Azerbaycan'ın taraf olduğu uluslararası anlaşmalarda vergiler konusunda Azerbaycan vergi sisteminde öngörülmüş hükümlerden farklı olan hükümler belirlendiğinde, uluslararası anlaşma hükümler uygulanacaktır. Bu hükümle hem uluslar arası anlaşmaların güvence altına alınması hem de çifte vergilendirmenin önlenmesi amaçlanmıştır.
Azerbaycan vergi organları; Vergiler Bakanlığı ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Vergiler Bakanlığı, şehir ve rayonların vergi daireleri ve şubelerinden oluşur. Şekil 3: Vergi Bakanlığı İdari Yapılanması Kaynak: Fazıl Memmedov ve Akif Musayev, Vergi Tutmanın Nazari ve Metodolojik Esasları, Ozan Neşriyatı, Bakü, 2001, s. 143. Şekil 3’ten de anlaşılacağı üzere nüfus yoğunluğunun fazla olduğu, Bakü, Gence, Sumgayıt gibi şehirlerde vergi daireleri kurulmuş, diğer yerlerde ise şubeler ile faaliyete devam edilmiştir. Nahçıvan için Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Vergiler Bakanlığı yetkili kılınmıştır.
İki veya daha fazla tarafın, bir olay, durum, düşünce veya işlem üzerinde farklı yönde hareket etmelerinden kaynaklanan soruna uyuşmazlık denir. Uyuşmazlıkların çatışmaya dönüşmeden çözümlenebilmesi uygar toplum olmanın bir gereğidir. Uyuşmazlık; bireyler, idari merciler (yani adli, idari, askeri merciler) ve devletler arasında olabilir (Kızılot; 2008:45). Uyuşmazlıklar, bireyler, idari merciler ve devletler arasında pek çok konuda çıkabilir. Vergi uyuşmazlığı ise, verginin taraflarının farklı düşünce ve davranışları dolayısıyla uygulamada karşılaşılan anlaşmazlığı ifade eder (Taş; 2003:7). Vergi uyuşmazlıklarının çözümü konusunu içeren vergi hukuku, kamu hukukunun alt dalı olarak kamu mali alanına girer. Azerbaycan hukuk sistemi içerisinde de yeri bu şekilde belirlenen vergi hukuku, tamamen bağımsız olmayıp hukukun diğer dalları ile de ilişki içerisindedir. Vergi hukuku, en çok Anayasa hukuku, kamu mali hukuku, idare hukuku ve ceza hukuku ile yakın ilişkilidir. Şekil 4: Azerbaycan Yargı Sistemi Kaynak: Südabe Hesenova, Hacıbala Sadıgov, “Azerbaycan Cumhuriyeti Mahkemelerinin Kurulması ve Geliştirilmesi”, Çaşıoğlu Neşriyyati, Bakü 2008, s. 199 Şekil 4’ün incelenmesinden Azerbaycan yargı sisteminin ana yapısı çoğunlukla anlaşılmaktadır. Sadece apellyasiya mahkemesi bize yabancı gelecektir. Bu mahkeme, kendi yetki alanına ait medeni hukuk, ceza hukuku ve idare hukuku alanında kalan her türlü davayı istinaf mahkemesi olarak inceler. Azerbaycan Vergi Sistemi’nin oluşmasında Anayasanın 149. maddesinin 3. fıkrasında gösterilen, "Azerbaycan'da kabul edilen kanunlar Anayasaya aykırı olamaz" hükmünün esaslı bir yeri olmaktadır. Daha önce incelediğimiz Azerbaycan Anayasa’sının 73’ncü maddesinin birinci fıkrasında vergilerin zorunlu olmasını, ikinci fıkrasında ise kanuna uygun almasını düzenler. Vergi sisteminin oluşmasında kanunilik ilkesi en önemli ilke olmaktadır. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 53’ncü maddesinin birinci fıkrasında, "bu kanun ile belirtilmiş vergi mükellefleri, vergi sorumluları ve onların temsilcileri, aynı zamanda vergi idarelerinin görevlileri, vergi kanunlarının ihlalinden, vergi, idare ve diğer ilgili hukuki hükümlere göre sorumlu tutulacaktır" denilmekte vergi hukuku ile idare hukuku arasındaki ilişki de belirlenmektedir. Vergiler hakkındaki kanunlarda anlaşılmayan durumlar olduğunda, kanun vergi mükellefi lehine uygulanır (Musayev; 2008:21). Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “Vergi Mükelleflerinin Hakları” başlıklı 15’nci maddesinin birinci fıkrasının dokuz numaralı bendinde “Belirlenmiş kanun ve kurallara vergi organlarının ve onların görevli şahıslarının hareketlerinden (veya hareketsizliğinden) idari yollara veya mahkeme şikayet etmek” hak ve yetkisi vergi mükelleflerine verilmiştir. 15’nci maddede hak ve yetki verilmiş ancak usul ve esaslar 62, 63 ve 64’ncü maddelerde belirtilmiştir. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “Şikayet Verilmesi Kuralları” başlıklı 62’nci maddesinde şikayet ve mahkemeye verme hakkı tekrar vurgulanmış ve idari şikayet yolu seçilirse bir üst derece vazifeli organa başvuru yapılması gerektiği belirtilmiştir. İdari şikayet yoluna başvurmanın mükellefin hakkının yendiğini bildiği veya bilmesi gerektiği günden itibaren 3 ay süresinin olduğu ve bu yola başvurmanın daha sonra mahkemeye başvurmayı engellemeyeceği de yine aynı maddede hükme bağlanmıştır. İdari yola başvuran mükellefin şikayetine Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 63’ncü maddesine göre 30 gün içerisinde yazılı cevap verilmesi gerekir. Bu cevabı beğenmeyen mükellefin vergi mahkemesine başvurma hakkı saklıdır. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “Mahkemeye Verilmiş Şikayetlere Bakılması” isimli 64’ncü maddesine göre vergi ile ilgili şikayetlere, genel sisteme uygun olarak Azerbaycan Mülki İşlemler Mevzuatı hükümlerine göre bakılacağı hükme bağlanmıştır. 1.6.Azerbaycan’da Vergi Denetimi Azerbaycan vergi sistemi de bütün modern sistemlerde olduğu gibi beyan esasına dayanmaktadır. Beyan esasına dayalı tüm sistemlerde mükellef beyanlarının doğruluğunun tespiti ve denetimi özel bir önem taşımaktadır. Azerbaycan; eski Rus geleneğine uygun olarak her firmanın mutlaka denetlenmesi gerektiği şeklinde bir denetim sistemini esas almış ve uygulamaktadır. Böylece vergi mükelleflerinin kendilerine mutlaka vergi denetimi geleceğini bilerek vergisel yükümlülüklerini yerine getireceğine inanılmaktadır. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “Vergi Denetimi” başlıklı 36’ncı maddesinin 3 numaralı bendine göre “Vergi mükelleflerinin içerisinde bulunulan yıl dahil olmak üzere son 3 takvim yılından çok olmamak üzere faaliyetleri denetime tabi tutulup, incelenebilir” denilerek bir nevi tarh zaman aşımı süresi belirlenmiş olmaktadır. Türk vergi sisteminde denetim yapabilme süresinin 5 yıl olması, vergi denetimlerinin çok gecikmesi, başlanılan vergi denetimlerinin de uzun sürmesi, üstelik vergi cezalarının bir kısmının zamana bağlı olarak artması eleştirilmektedir. Üstelik Türk vergi sisteminde denetim süresi de çok uzundur. Oysa Azerbaycan vergi sisteminde vergi denetimi 30 gün içerisinde tamamlanmak zorundadır. İstisnai durumlarda üst vergi organlarının aldıkları karara istinaden vergi denetimleri 90 güne çıkarılabilir(Halilova; 2000:1). Azerbaycan vergi denetimi sistemini yine bir şekil yardımı ile inceleyecek olursak; Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|