T. C. Sakarya üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

Şekil 11: Azerbaycan Vergi Gelirleri Kaynak: Azerbaycan İstatistik Kurumu

Kurumlar vergisi tahsilatı genel olarak artmaktadır. Yüzde 13,59 oranıyla kurumlar vergisi gelirleri, neredeyse katma değer vergisi tahsilatına eşitlenmiştir. Türkiye’de 2011 yılında bu oran %7,5’ta kalmıştır. Oysa sermaye şirketleri günümüzde çok verimli ve kolay bir vergileme kaynağını oluşturmaktadır (Edizdoğan ve Çelikkaya; 2010:137). Azerbaycan’da kurumlar vergisi tahsilatlarında artış ve azalmalar şekil 11’de net olarak görülmektedir. Bu azalmaların esas nedeni ise, vergi ödeyicilerinin %95'inin sadeleştirilmiş vergi ödeyicisi olarak kayda girmeleridir (Kahramanov; 2008:29). Artışlar ise, yani kurumlar vergisi gelirlerinin artışları petrol sektöründeki gelişmelerden kaynaklanmaktadır (Memmedova; 2007:47).

Kurumlar vergisi tahsilatları genelde petrol ağırlıklı sektörlerde çalışan şirketlerin gelirlerinden alınmaktadır. Ticaret şirketlerinin ve ithalat-ihracat ile uğraşan şirketlerin büyük kısmının gelirlerinin bir kısmını kayıt dışı bıraktıkları tahmin edilmektedir.

BÖLÜM 4

AZERBAYCAN İLAVE DEĞER VERGİSİ SİSTEMİ

Azerbaycan’da vergi gelirleri içerisinde en yüksek orana sahip (%14,16) vergi türü olan ilave değer vergisi uygulamalarını bu bölümde ele alacağız.

4.1. Azerbaycan İlave Değer Vergisi’nin Genel Esasları

Azerbaycan'da EDV kanunu 1991 yılında kabul edilmiş ve uygulanmaya başlanmıştır. Bu verginin adı Azerbaycan Cumhuriyeti’nde " İlave Değer Vergisi Hakkında Kanun" olarak bilinmektedir. Azeri dilinde “ilave” kelimesi “e” harfi ile başladığından kısaltmalarda EDV diye söylenmektedir. Vergi Mecellesi kabul edildiği zamana kadar, yani yaklaşık on yıl EDV'nin ödenmesinde “çıkış yeri ilkesi” uygulanırken, 1 Ocak 2001 tarihinden sonra değişiklik yapılarak bugünkü “varış ilkesi” kabul edilmiştir.

Azerbaycan vergi kültüründe EDV devletin payı veya hakkı olarak görülür. Bu sebeple bankaya para yatırılmasında, para tahsilinde hep ana para ayrı, EDV ayrı düşünülür. Fiilen her mükellef vergi dairesinden izin alarak bir bankayla çalışmak zorundadır. Bu bankada iki hesabın birlikte açılması da zorunludur. Birinci anapara, gider ödemelerinin, havale, gelir gibi tahsilatların yapılacağı hesaptır. İkincisi ise sadece EDV tahsilat ve ödemelerinin gerçekleştirileceği hesaptır. Yani Azerbaycan sisteminde Türk sisteminden farklı olarak bir satıcı sattığı malın hesaptan sadece ana parasını çekebilirken EDV’ yi çekemez. Türk Vergi Sistemi böyle bir ayrıma gitmediğinden mükellefler, KDV’yi de sanki kendi parasıymış gibi kullanırlar. Üstelik Türk Vergi Sistemi’nde belge ve kayıt düzeninin oturmamış olması, kayıt dışı ekonominin ulaştığı boyut, yapanın yanına kar kalıyor gibi anlayışlar naylon fatura (sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge) kullanımını körüklemektedir. Naylon fatura konusu, Türk Vergi Sistemi’nin kanayan yaralarından biridir (Kızılot; 2007:16). Naylon faturanın yarattığı gelir veya kurumlar vergisi tahribatından çok ilk ve en önemli olumsuz etkisi KDV üzerinde olmaktadır.

Sahte fatura verme ve kullanma işleminin Türkiye’de genelde iki şekilde olabileceği öngörülür. Vergi mükellefi, yaptığı harcamalar karşılığında gerçek fatura alamamakta ve bundan doğan açığını sahte fatura temin etmek suretiyle karşılamakta veya daha az bir vergi ödemek için gerçek olmayan bir gideri göstermek üzere sahte fatura temin etmektedir(Ünal;2006:3). KDV tahsilatında naylon fatura uygulamaları bir kara delik olarak nitelendirilmekte ve devletin ciddi vergi kaybına uğradığı düşünülmektedir.

Azerbaycan vergi uygulamalarında kaşe çok önemlidir. Kaşe yaptırmak için vergi dairesinden izin yazısı alınır. İkinci veya üçüncü kaşeler içinde aynı şekilde izin alınır. Azerbaycan sisteminde vergi hesap faturası kesinlikle matbaaya bastırılmaz. Boş A4 kağıdına Azerbaycan Vergiler Bakanlığı’nın belirlediği formatta çıktı alınarak vergi idaresinden alınan kaşe ile mühürlenir. Bu şekilde kaşe ve imza yapılmayan fatura geçersiz kabul edilir.
Azerbaycan bilgisayar teknolojilerine oldukça önem vermektedir. Beyannameler internet ortamında gönderilmektedir. Yine modern bir uygulama olan elektronik fatura düzenlenmesi sistemine de geçilmiştir. Türk muhasebe sisteminden farklı olarak birden çok muhasebe programı yerine 1C adı verilen tek bir muhasebe programı kullanılmaktadır. Versiyon değişiklikleri de Vergiler Bakanlığı’nın gözetiminde yapıldığından muhasebe yazılımında yapılacak hilelerin olumsuz etkileri de en aza indirilmiş olacaktır.
Azerbaycan elinden geldiğince EDV uygulamalarını değiştirmeye, geliştirmeye çalışmaktadır. KDV'nin uygulamasında gelişmiş ülkelerin vergileme tecrübesinden yararlanılmış; ama bununla beraber ülkenin gelişim politikası da dikkate alınmıştır (Mecidov, 2008:121).
EDV 'nin beyannamesi, her hesap dönemi için yani her ay için, hesap döneminden sonraki ayın 20'sine kadar verilir. Mükellefler kayıtlı olduğu vergi dairesine aylık beyannamesini vermek zorundadırlar. EDV beyannamesi ile bankadaki EDV hesapları arasında herhangi bir dengesizlik yoksa vergi devlet tarafından tahsil edilir.
Bir önceki bölümde belirttiğimiz gibi Azerbaycan vergi gelirleri içerisinde EDV en fazla yeri tutan vergi türüdür. İlave Değer Vergisinin devlet bütçesi gelirleri içerisinde önemli yere sahip olmasının temel nedeni vergi tabanının geniş olması ve vergi matrahının artan ticaret hacmine bağlı olarak büyük boyutlara ulaşmasıdır. Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlığını kazandığı 1991 yılında ilk EDV oranı %28 olarak yüksek bir düzeyde uygulanmaktaydı. Daha sonra 1993 yılında bu yüksek oran %20'ye ve en son olarak ise 2001 yılında %18’e düşürülmüştür.
Genel yapısının kısaca açıklamaya çalıştığımız EDV sisteminin genel yapısını yine bir şekil yardımı ile inceleyelim.






Şekil 12: Azerbaycan İlave Değer Vergisi Sistemi Kaynak: Yaşar Kelbiyev ve diğerleri, Vergilemenin Nezeri ve Metodoloji Esasları, Grifli Neşriyatı, Bakü, 2001, s. 171.
Şekil 12’de gösterilen EDV sisteminin genel yapısını oluşturan, mükellefiyet, matrah ve oran gibi vergilendirmenin temel unsurlarını detaylı olarak inceleyelim.

4.2. İlave Değer Vergisi’nde Mükellefiyet

İlave değer vergisi vergi alınan mal ve hizmet satışından hesaplanan vergi ile vergi kanunlarına uygun şekilde hazırlanmış fatura, elektronik fatura, veya ithalatta EDV ödendiğini gösteren belgelere göre ödenen vergi arasındaki farktır. EDV vergi ödeyicileri, diğer bir deyişle EDV mükellefleri Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 154’ncü maddesinde belirtilmiştir. Buna göre;

Madde 154 Vergi Ödeyicileri

154.1. EDV’nin ödeyicisi olarak kayıt olan veya kayıt olması gereken şahıslar EDV mükellefleridir.

154.2. Kayıt olan şahıs kaydın gerçekleştiği andan itibaren vergi mükellefi olur. Kayıt için dilekçe vermesi gereken, fakat kayıt olmayan şahıs kayıt olma yükümlülüğünün başladığı günden itibaren vergi mükellefi sayılır.

154.3. Azerbaycan Cumhuriyeti’nde EDV’ye tabi malları ithal eden şahıslar EDV mükellefi sayılırlar.

154.4. EDV’nin konusuna giren işleri kayıt olmadan gerçekleştiren dar mükelleflerde vergi ödeyicisi sayılırlar.

154.5. Hukuki şahıs yaratmadan mal ve hizmet satışı veya alışı işlemlerini gerçekleştirenlerde EDV mükellefi sayılırlar.

154.6. Aksizli malların ithalatçıları ve konut inşaatı ile uğraşan şahıslar EDV mükellefleridir.
Yukarıdaki kanun metni incelendiğinde oldukça sade bir şekilde vergi mükelleflerinin belirlendiği görülmektedir. Oysa Türkiye’de geçerli olan katma değer vergisi kanununun birinci kısmı “mükellefiyet” başlığını taşısa da vergi mükelleflerini belirtmemiştir. 3065 sayılı katma değer vergisi kanunu “Türkiye'de yapılan aşağıdaki işlemler katma değer vergisine tabidir:” demek suretiyle birinci maddesinde mükellefleri değil vergiye tabi işlemleri vurgulamıştır.
Azerbaycan EDV sisteminde mükellefiyetin tespitinde, kayıt olma kavramı ön plana çıkmaktadır. Bu sebeple Azerbaycan vergi mecellesinde kayıt olma süreleri hatta idarenin bu işlemi kaç günde tamamlayacağı bile kanunla belirlenmiştir. Müteşebbislik ve serbest meslek faaliyetinde bulunan ve 12 aylık dönemde artarda vergi matrahlarının değeri hukuki şahıslar için 150.000 AZN ve gerçek kişiler için (Sadeleştirilmiş vergi mükellefleri hariç) 90.000 AZN’den fazla olması durumunda vergi organına şekli Azerbaycan Bakanlar Kurulu’nca belirlenen dilekçenin 10 gün içerisinde verilmesi gerekir. Dar mükelleflerin matrahlarının değerinin hesaplanmasında sadece Azerbaycan Cumhuriyeti’ndeki faaliyetlerinin değerleri toplanır. Gönüllü olarak EDV mükellefi olmak isteyen kişilerin başvuruları kabul edilir. Vergi organı şekli Azerbaycan Bakanlar Kurulu’nca belirlenen dilekçeyi aldıktan en geç 5 gün içerisinde kayıt işleminin yapıldığına dair belge ve VÖEN’i (vergi kimlik numarası) vermeye mecburdur. Bu şekilde vergi organından aldıkları belgeyi kaybedenlere sadece belgenin idarede kalan örneğinden suret verilir. Bu şekilde vergi organına kayıt yaptırması gerektiği halde bu kaydı yaptırmayanların tespit edilmesi halinde EDV kaydı vergi organınca kendiliğinden gerçekleştirilir.
EDV mükellefiyetinin sona ermesi de aynı şekilde hukuki ve gerçek kişilerin kayıttan düşülmesi suretiyle olur. Faaliyetini sona erdiren gerçek ve tüzel kişiler vergi organına yine kayıttan çıkarılmak için başvurmak ve kayıt olurken aldıkları belgeyi geri vermek zorundadırlar. Faaliyet hacmi kayıt olduktan sonra peşpeşe 12 ay içerisinde 75.000 AZN ’den az olursa bu son aydan itibaren bir yıl sonra kayıttan çıkmak için başvurabilir. Vergi mükellefinin faaliyetini sona erdirmesi esnasında elinde kalan stok, satılmayan mal tutarı satış gibi değerlendirilerek üzerinden EDV hesaplanır.
Azerbaycan Vergi Mecellesi ’ne uygun olarak EDV vergisinin vergi ödeyicilerini yine bir şekil yardımıyla inceleyelim.

EDV Mükellefleri

Kayıt Olmak Gönüllü Müteşebbislik ve Aksizli Konut

Zorunda Olanlar Kayıt Olanlar Serbest meslek Malların İnşaatı

Faaliyeti yapanlar İthalatçıları Yapanlar

(Sadeleştirilmiş vergi hariç)

Şekil 13: EDV Mükellefleri

Şekil 13’ün incelenmesinden de anlaşılacağı gibi Türk Vergi Sistemi’nin aksine vergi mükellefleri de Azerbaycan EDV sisteminde belirlenmiştir.

4.3. EDV ’ye Tabi İşlemler

Türk vergi sisteminde olduğu gibi teslim ve teslim sayılan haller ile KDV konusuna giren işlemler Azerbaycan vergi sisteminde de detaylı olarak tanımlanmıştır. Azerbaycan Vergi Mecellesi ’nin “Verginin Konusu” başlıklı 159’ncu maddesinde “ Malların teslim edilmesi, işlerin yapılması ve hizmetlerin verilmesi ve ithal malların yurda getirilmesi verginin konusudur” denilmiştir. Vergi mükellefinin mal ve hizmetleri teslim etmesinin bedelli veya bedelsiz olması veya bu mal ve hizmetlerin karşılığında mal ve hizmetler alması yani barter veya takas benzeri uygulamalar da EDV ’nin konusunu oluşturur. Konut inşaatı ile ilgili faaliyet gösterenlerde minimum matrah, inşa edilen evin her bir metrekaresi için 225 AZN meblağında her bir şehir ve rayon için Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu’nun belirlediği değerler üzerinden hesaplanır.

Bir işletmenin tümüyle devrolunması halinde devir olunan işletme için alınan bedeller EDV konusuna girmemektedir. Bu karşılık devredilen kurumun tüm hak ve yükümlülükleri devralınan kuruma geçmiş sayılmaktadır. Devir durumunun 10 gün içerisinde vergi organına bildirilmemesi halinde EDV istisnasından yararlanılamaz.

Verginin matrahı ise işlemin değeridir. İşlemin değeri vergi ödeyicisinin müşteriden veya bir diğer şahıstan aldığı veya almayı hak ettiği tutardır. Bu tutara EDV haricindeki her türlü vergi resim ve harç dahildir. Eğer mal ve hizmetlerin karşılığında, başka mal ve hizmetlerin alınması yani barter veya takas benzeri uygulamalar söz konusu ise bunların piyasa değeri esas alınarak EDV hesaplanır.

Vergi konusunu oluşturan ithal malların değeri Azerbaycan Cumhuriyeti gümrük kanunlarına uygun olarak belirlenen gümrük değeri ile bu malların Azerbaycan’a girişi için ödenmesi gereken vergi, resim ve harçlardan ibarettir.
Aşağıda belirtilen hallerde hesaplanan EDV miktarı yeni duruma göre düzeltilir veya değiştirilir.

1. 
   İşlem kısmen veya tamamen iptal edilmiş ise eğer varsa kısmen veya tamamen teslim edilen malın geri alındığı anda,
   
2. 
   İşlemin esas karakteri değişmiş ise,
   
3. 
   Fiyatların aşağı düşmesi veya herhangi bir sebepten dolayı değişmesi gerektiğine taraflar anlaşmış ise,
   
4. 
   Elektronik vergi hesap faturası verildikten sonra yukarıdaki durumlar meydan gelmiş ise bu fatura da kanunlara uygun bir şekilde düzeltilebilir.
   
5. 
   Eğer vergi hesap faturasında veya elektronik hesap faturasında EDV yanlış hesaplanmış ise kanunlara uygun bir şekilde düzeltilmesi gerekir.
   

4.4. EDV ’den İstisna Olan İşlemler

EDV ile ilgili istisnalar Azerbaycan vergi sisteminde tümüyle vergiden istisna olanlar ve vergiye tabi olmakla beraber %0 oranına tabi işlemler şeklinde kısımda değerlendirilmektedir. Azerbaycan Vergi Mecellesi ’nin 164’ncü maddesinde EDV ’den tümüyle istisna yapılan işlemler şöyle açıklanmıştır.

Madde 164. Vergi Ödemekten İstisna Bırakılma

164.1. Malların ihracından başka, malların teslim edilmesinin, işlerin görülmesinin ve hizmetlerin sunulmasının aşağıdaki çeşitlerinden, her türlü ithalatın aşağıdaki çeşitlerinden EDV alınmaz:

164.1.1. Özelleştirilme kurallarına uygun devlet müessesesinden satın alınan emlakın değerinden, her türlü devlet emlakının kiraya verilmesinden alınan kiralardan Bütçeye ödenilmesi gereken kısmından;

164.1.2. Finans hizmetlerinden;

164.1.3. Ulusal veya yabancı paraların alınması, verilmesi veya kıymetli kağıtların gönderilmesi veya ithal edilmesi işlemlerinden;

164.1.4. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Merkezi Bankası’nın aktiflerinde bulunan altının, her türlü döviz servetlerinin, dışarıda bulunmuş Azerbaycan Cumhuriyeti para nişanlarının, altın sikkelerinin ve diğer bu kabilden olan kıymetlilerin eserlerin ithali;

164.1.5. İdhal olunan emlak istisna olmakla müessesenin sermayesine pay şeklinde her hangi bir emlakın koyulması;

164.1.6. Belirlenen sınırlar içerisinde devlet organlarının, yererel yönetimlerin ve diğer yetkili organların aldığı vergi, resim, harç ve bunların karşılığında verilen hizmetler;

164.1.7. Kitle iletişin vasıtaları ürünlerinin ticaretinn bütün çeşitleri, kitle iletişim vasıtları ürünlerinin üretimi ile ilgili bağlı radyo, televizyon programları, yayın faaliyeti (reklam hizmetleri hariç);

164.1.8. İlköğretim ve lise derslikleri, çocuk edebiyatının ve Bütçeden finanse edilen devlet için önemli yazılı eserlerle ile ilgili porgramlar, yayınlar;

164.1.9. Defin işlemi ve mezarlıkların hizmetleri;

164.1.10. Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Bankası’nın kanunlar çerçevesinde görevlerinin yerine getirilmesi için mal ithalatları, iş görülmesi ve hizmet alımları;

164.1.11. Azerbaycan Cumhuriyeti ’ni temsil eden hukuki şahısların petrol-gaz madenlerinin keşfi, işlenmesi ve hasılatın paylaşılması, ihraç boru hatları hakkında ve buna benzer işlemlerin, menkullerin ve diğer aktiflerin Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Fonuna herhangi bir şekilde sunulması ile ilgili işlemler;

164.1.12. Metro ile yolcu taşıma hizmetleri

164.1.13. Paralı eğitime kadar eğitim öğretim hizmetleri

164.2. Bakanlar Kurulu kararı ile belirlenen alanların gelişmesini sağlamak için, üretim ihtiyaçlarını ulusal imkanlarla sağlamak mümkün değilse, üretim amaçlı teknolojik makinelerin ithalatı EDV’den istisna tutulabilir.

Türk Vergi Sistemi’nde KDV indirim ve istisnaları ile tevkifata tabi işlemler oldukça karmaşık bir haldedir. Türk Vergi Sistemi’nde KDV istisnaları şunlardır:

1. 
   İhracat istisnası
   
2. 
   Yurtdışındaki müşteriler için yapılan hizmetler
   
3. 
   Araç üretimi ve petrol arama faaliyetleri istisnası
   
4. 
   Taşımacılık istisnası
   
5. 
   Diplomatik istisnalar
   
6. 
   İthalat istisnası
   
7. 
   Kültür ve eğitim amacı taşıyan istisnalar
   
8. 
   Sosyal amaçlı istisnalar
   
9. 
   Teknoparklar, teknoloji geliştirme bölgeleri
   
10. 
    Askeri amaçlı istisnalar
    
11. 
    Yap işlet devret modeli kapsamındaki işlemler
    
12. 
    Diğer istisnalar
    

Türk Vergi Sistemi’nde KDV indirim ve istisnaları, kısmi veya tam istisna kapsamındaki işlemler gibi durumlar neticesinde tam olarak tüketiciye yansıtılamayan yük mükellefin üzerinde kalmaktadır. Bu yükün giderilmesi genelde iki şekilde olmaktadır. İstisna edilen işlemlerden bir kısmı için yüklenilen KDV’nin gider veya maliyete eklenmesi kabul edilirken, bir kısmı için ise yüklenilen KDV’lerin iade edilmesi benimsenmiştir (Delen, 2007:138). Bu sorun Azerbaycan EDV sisteminde bütünüyle çözülmüş ve iade yöntemi seçilmiş durumdadır.

Azerbaycan EDV sisteminde “0” oranlı vergiye tabi olan işlemler, hizmetler Vergi Mecellesi’nin 165’ncı maddesinde belirlenmiştir.
Madde 165. Verginin Sıfır (0) Derecesi İle Tutulması

165.1. Aşağıdaki işlerin görülmesine, hizmetlerin gösterilmesine ve işlemlerin yapılmasında EDV sıfır (0) derecesi ile alınır:

165.1.1. Azerbaycan Cumhuriyeti’nde akredite edilmiş uluslararası teşkilatların ve yabancı ülkelerin diplomatik ve konsolosluk temsilcilerinin resmi görevlilerinin, bu temsilciliklerinin yabancı statülü Azerbaycan Cumhuriyeti’nin vatandaşı olmayan diplomatik ve idari-teknik işçilerinin ve onlarla yaşayan aile bireylerinin şahsı ihtiyaçları için gerekli mallar ve hizmetler;

165.1.2. Dışarıdan alınan karşılıksız bağış ve yardımlar ile ilgili malların ithali, bunlarla ilgili malların teslimi, işlerin görülmesi ve hizmetlerin gerçekleştirilmesi;

165.1.3. Radyo ve televizyon yayınları, bilgisayar ağları ve internet ağlarıyla ilgili malların ve hizmetlerin ihracı;

165.1.4. Uluslararası posta hizmetleri istisna olmakla, uluslararası ve transit yük ve yolcu taşınması. Uluslararası ve transit uçuşlarla veya bunlarla ilgili olan işlerin görülmesi, hizmetlerin gösterilmesi;

165.1.5. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Merkezi Bankası’na altın ve diğer kıymetli madenlerin gönderilmesi;

165.2.Bu Kanunun 165.1.1’ci maddesi üzerine sıfır (0) derecesi ile EDV karşılıklılık ilkesi üzerine uygulanır.
Azerbaycan vergi sisteminde ileride vergilendirilmesi mümkün olan bazı mal ve hizmetlerle ilgili olarak bunların EDV’ye tabi olduğu belirtilerek şimdilik %0 vergi alındığı vurgulanmıştır. Azerbaycan vergi sisteminde EDV Depozit hesabı sistemi çok önemlidir. Bankada açılan hesap üzerine işlemler gerçekleştirilmektedir. Öncelikle belirtmek gerekir ki, EDV depozit hesabının tatbiki vergi ödeyicileri için aşağıda sayılan faydalar mevcuttur (Azizli; 2011:25):
 Vergi ödeyicileri banka gitmeden, depozit hesabı vasıtasıyla diğer vergi ödeyicilerinin hesaplarına, devlet bütçesine, gümrük organlarına ödemeler gerçekleştirebilirler.

 Elektronik ödemeleri istenilen tatil günlerinde ve mesai saatleri dışında gerçekleştirmek mümkündür.

 Tahsil edilmiş ve ödemesi gerçekleşmiş EDV meblağlarının elektronik hesap ekstresi düzenlenir.

 Yapılmış işlemlerin elektronik arşivi ve muhtelif parametreler üzerine arama sistemi hizmeti mevcuttur.

4.5. EDV ’nin Oranı

Azerbaycan vergi sisteminde Türk vergi sisteminden farklı olarak pek çok oran veya tarife düzenlenmemiştir. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “EDV ’nin Oranı” başlığını taşıyan 173’ncü maddesi şöyledir.

Madde 173. EDV ’nin Oranı

173.1. EDV ’nin oranı her vergi alınan işlemin ve her vergi ithalatının değerinin %18’idir.
Türk vergi sisteminde KDV ile ilgili pek çok değişiklik yapılmıştır. Yapılan bu değişiklikler genellikle Avrupa Birliği’ne uyum süreci ile ilgilidir. Avrupa Birliği tarafından Türkiye’nin toptan ve perakende satışlarda farklı KDV oranlarının uygulanması konusu başta olmak üzere, yapı, muafiyetler, özel uygulamalar ve indirimli oran uygulamalarında daha fazla uyum sağlaması gerektiği belirtilmiştir (Altunay; 2010:107).
Vergi ödeyicisine verilmiş vergi hesap faturası üzerine vergi mükellefinin hesabına iki veya daha çok ödeme yapılmışsa, her ödeme ayrı bir teslim sayılır. Azerbaycan EDV sistemi oldukça basit yapısı ile Türk vergi sistemindeki KDV uygulamalarına göre farklılık gösterir.
Katma değer vergisi Türkiye’de uygulanmakta olan genel standart oran açısından düşünüldüğünde, düşük gelirli kesimlerini gelirlerinin tamamına yakınını harcamaları yüzünden, bu kesim aleyhine gelir dağılımını bozucu etkiler yapabilmektedir. Ancak bu tür bir sonuç göz önüne alınarak KDV oranlarında farklılaşmaya gidilmekte ve temel ihtiyaç maddelerinden lüks mallara doğru bir derecelendirilme yapılarak muhtemel bir gelir dağılımını bozucu etkisi önlenmeye çalışılmaktadır (Kanıl; 2007:52). Azerbaycan EDV sisteminde oran farklılaşması uygulamasına gidilmemiştir.

4.6. Elektronik Vergi Hesap Faturası

213 Sayılı Vergi Usul Kanununun 5766 Sayılı Kanunun 17 nci maddesi ile değişen Mükerrer 242 nci maddesinin 2 numaralı fıkrası ile Maliye Bakanlığı; elektronik defter, kayıt ve belgelerin oluşturulması, kaydedilmesi, iletilmesi, muhafazası ve ibrazı ile defter ve belgelerin elektronik ortamda tutulması ve düzenlenmesi uygulamasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye, elektronik ortamda tutulmasına ve düzenlenmesine izin verilen defter ve belgelerde yer alması gereken bilgileri internet de dahil olmak üzere her türlü elektronik bilgi iletişim araç ve ortamında Maliye Bakanlığı’na veya Maliye Bakanlığı’nın gözetim ve denetimine tabi olup, kuruluşu, faaliyetleri, çalışma ve denetim esasları Bakanlar Kurulu’nca çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenecek olan özel hukuk tüzel kişiliğini haiz bir şirkete aktarma zorunluluğu getirmeye, bilgi aktarımında uyulacak format ve standartlar ile uygulamaya ilişkin usul ve esasları tespit etmeye, bu Kanun kapsamına giren işlemlerde elektronik imza kullanım usul ve esaslarını düzenlemeye ve denetlemeye yetkili kılınmıştır. Vergi Usul Kanunu’nun Maliye Bakanlığı’na tanıdığı yetkilere istinaden, yaygın olarak kullanılan belgelerden biri olan faturanın elektronik belge olarak düzenlenmesi, elektronik ortamda iletilmesi, muhafaza ve ibrazına ilişkin 397 seri numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde belirtilmiştir. Aynı mal veya hizmet satışı işleminde hem kağıt faturanın hem de elektronik faturanın bir arada düzenlenmesi mümkün değildir(İnanç; 2010:183).

Türk vergi sisteminde genel tebliğ ile düzenlenen elektronik fatura uygulaması, Azerbaycan vergi sisteminde kanun ile düzenlenmiştir. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “Elektronik Vergi Hesap Faturaları” başlıklı 176’nci maddesi şu şekildedir.
Madde 176. Elektronik Vergi Hesap Faturaları
176.1. Bu Kanunun 176.4‘cü maddesinin yerine getirilmesi şartı ile, EDV‘nin mükellefi olarak kayıt olan ve vergi alınan işlemi gerçekleştiren şahıs malları, işleri veya hizmetleri kabul eden şahısa elektronik vergi hesap faturasını vermek zorundadır. EDV‘nin mükellefi olarak kayıt olmayan şahısların elektronik vergi hesap faturası verme hakkı yoktur.

176.2. Elektronik vergi hesap faturası Maliye Bakanlığı‘nın belirlediği şekil üzerine hazırlanan ve içerisinde aşağıdaki bilgileri içeren belgedir:

176.2.1. Vergi ödeyicisinin ve alıcının (siparişçinin) adı;

176.2.2. Vergi ödeyicisinin ve alıcının (siparişçinin) vergi kimlik numarası;

176.2.3. Yollanan malların, görülmüş işlerin veya gerçekleştirilmiş hizmetlerin adı;

176.2.4. Vergi tutulan işlemin meblağı, vergi alınan işlemlerin toplamı;