T. C. Sakarya üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

Madde 201. Müessesenin emlak vergisinin hesablanması ve ödenilmesi

201.1. Vergilendirme için müessesenin emlakının ortalama yıllık kalan değeri bu Kanunun 202-ci maddesine uygun olarak belirlenir.

201.1.1. Müessesenin emlakı ortalama yıllık kalan değerinden fazla değerle sigortalandığı halde emlak vergisi, bu Kanunun 14.3.4-cü maddesine esasen belli edilmiş değere emlak vergisinin oranı uygulanılmakla hesaplanır. Sigortalanan emlakın değeri piyasa değeri dikkate alınmakla belirlendiği durumlarda Kanunun 202-ci maddesinin hükümleri uygulanmaz.

201.2. Müessesenin emlak vergisi için vergilendirme dönemi takvim yılı sayılır.

201.3. Emlak vergisi mükellefleri cari vergi ödemeleri (peşin vergi) gibi her üç aylık dönemin ikinci ayının 15-den geç olmayarak önceki yıldaki emlak vergisinin % 20’si oranında vergi öderler.

Önceki hesap yılında emlak vergisi mükellefi olmayan ve cari yılda bu verginin ödeyicisi olan, her türlü yeni ortaya çıkmış ve emlak vergisi ödeyicisi olan hukuki şahıslar emlakın elde edildiği üç aylık dönemden sonra her üç aylık dönemin ikinci ayının 15-den geç olmayarak, yeni emlaka göre hesaplanması gereken yıllık emlak vergisi meblağının %20’si miktarında cari vergi ödemelerini yapmak zorundadırlar.

Emlak vergisi üzerine cari (peşin) vergi ödemeleri, vergi yılı için vergi ödeyicisinden tutulan asıl verginin tutarından düşülür.

201.4. Devlet Bütçesine hesap dönemi için ödenilmesi gereken verginin meblağı hesap yılı içinde önceden hesaplanmış ödemeler dikkate alınarak belirlenir.

Cari vergi ödemeleri bu Kanunun 201.3-cü maddesi ile belli edilmiş sürelerde ödenilmedikçe, ödeme süresinden sonraki her bir geçmiş gün için vergi ödeyicisinden ödenilmemiş cari vergi ödemelerine göre bu Kanunun 59-cu maddesinde belirlenmiş kurallara göre faiz alınır.

Emlak vergisi üzerine cari vergi ödemeleri hesap yılı bittikten sonra yeniden hesap edilir ve bu zaman hesaplanmış cari vergi tutarı hesap üzerine çıkan vergiden çok olduğu durumlarda, fark izleyen yılın vergisinden düşülür.

201.5. Müessese emlak vergisinin yıllık beyannamesini hesap yılından sonraki yılın mart ayının 31-den geç olmayarak vergi idaresine verir.

Vergi ödeyicisi olan hukuki şahıs onun sona erdirilmesi hakkında kararının kabul edilmesi tarihinden, dar mükellefin daimi temsilciliği için ise bu tarih gösterilmemişse kararın Azerbaycan Cumhuriyeti’nin dış devletlerdeki temsilcilikleri (Azerbaycan Cumhuriyeti’nin menfaatini temsil eden diğer ülkenin konsulluk idarelerinde) onaylandığı tarihinden sonra 30 gün içerisinde vergi organına emlak vergisinin beyannamesini vermelidir ve bu halde hesap dönemi vergi yılının başlagıcından vergi ödeyicisinin faaliyetini bitirdiği güne kadar olan dönemi kapsar.

201.6. Yıllık beyannameler üzerine vergiler beyannamelerin verilmesi için belli edilmiş süreler içerisinde ödenilir.

201.7. Müessiselerin emlak vergisi Devlet Bütçesine ödenilir.

Verginin ödenildiğini tasdik eden evrak olmadıkda, otomobillerin kaydı, yeniden kaydı veya muayene işlemleri gerçekleştirilmez.

Azerbaycan emlak vergisi sisteminin müesseselerin emlak vergisi hesaplanma ve ödeme şekilleri de gerçek kişilerde olduğu gibi detaylı olarak düzenlenmiştir. Kanunda belirtilen ortalama yıllık kalan değer ibaresinin açıklanması gerekmektedir. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 202’nci maddesinin başlığı “Müessesenin Emlakının Vergi Alınan Değerinin Belirlenmesi Kuralları” şeklindedir. Sözkonusu maddeye göre;
Madde 202. Müessesenin Emlakının Vergi Alınan Değerinin Belirlenmesi Kuralları

202.0. Vergilendirme için müessesenin emlakının ortalama yıllık kalan değeri esas alınır. Müessesenin emlakının (motorlu kara araçları istisna olmakla beraber) ortalama yıllık kalan değer aşağıdaki kurallara göre hesaplanır:

202.0.1. Müessesenin emlakının (motorlu kara araçları istisna olmakla beraber) hesap yılının öncesi (önceki vergi yılının sonunda belli edilen kalan değerinden her yıl için hesaplanmış amortismana meblağı düşüldükten sonra kalan değer) ve sonundaki kalan değer toplanıp ikiye bölünür.

202.0.2. Müessese hesap dönemi içinde kurulmuşsa veya emlak vergisi ödeyicisi olmuşsa, onun emlakının (motorlu kara araçları istisna olmakla beraber) emlak vergisi ödeyicisi olduğu tarihteki ve yılın sonundaki kalan değeri toplanarak 24-e bölünür ve müessisenin kurulduğu veya emlak vergisi ödeyicisi olduğu aydan sonra, yılın sonuna kadar olan ayların sayısı ile çarpılır.

202.0.3. Müessese hesap yılı içinde sona erdirilmişse veya sadeleşdirilmiş verginin ödeyicisi olmuşsa, onun emlakının (motorlu kara araçları istisna olmakla beraber) yılın başlangıcı ve sona erdiği veya sadeleşdirilmiş verginin ödeyicisi olduğu tarihteki kalan değeri toplanarak 24-e bölünür ve yılın başlangıcındaki müessisenin sona erdiği veya sadeleşdirilmiş verginin ödeyicisi olduğu aya kadar olan ayların sayısı ile çarpılır.
Azerbaycan emlak vergisi sisteminde ortalama yıllık kalan değerin hesaplanması kuralları ödenecek olan vergiyi de değiştirdiğinden önemlidir.

BÖLÜM 7

AZERBAYCAN TOPRAK VERGİSİ

02.02.1993 yılından itibaren Azerbaycan Cumhuriyeti’nde toprak vergisi uygulaması başlamıştır. Türk vergi sisteminde emlak vergisi içerisinde arazi vergisi uygulamaları gerçekleştirilmektedir.

7.1. Toprak Vergisi Genel Esasları

Hukuki ve fiziki şahısların Azerbaycan Cumhuriyeti sınırları içinde mülkiyetinde veya kullanımında olan toprakları, toprak vergisinin konusunu oluşturur. Toprak vergisi, toprak sahiplerinin veya kullanıcılarının, zirai ve diğer faaliyetlerinden bağımsız olarak, toprak alanına göre her yıl sabit olarak ödenir.

Tam ve dar mükellef gerçek kişiler, tam ve dar mükellef müesseseler kendilerinin mülkiyet veya kullanım haklarını gösteren belgeleri aldıktan sonra gerçek kişiler ve belediye kuruluşları belediyelerde, diğer müesseseler ise vergi idaresine 30 gün içinde kayıt olmalıdır.
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin arazisinde, mülkiyetinde veya kullanımında toprak sahası olan fiziki şahıslar ve müesseseler toprak vergisinin ödeyicileridir. Fiziki şahısların ve müesseselerin Azerbaycan Cumhuriyeti’nin arazisinde mülkiyetinde veya kullanımında olan toprak sahaları vergi konusu sayılır.
Azerbaycan toprak vergisinden muaf veya istisna olan durumlar aşağıda listelenmiştir.

1. 
   Yaşama mıntıkalarının ortak kullanımda olan topraklar
   
2. 
   Devlet organlarının, bütçe teşkilatlarının ve yerel özerk kuruluşların, Azerbaycan Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın ve onun kurumlarının, Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Fonu’nun mülkiyetinde veya kullanımda olan topraklar,
   
3. 
   Üretim faaliyetinde kullanılmayan devlet, meşe ve su fonu toprakları, Hazar Denizi’nin Azerbaycan Cumhuriyeti’ne ait olan kısmı,
   
4. 
   Devlet sınır bölgeleri ve savunma amaçlı topraklar,
   
5. 
   Azerbaycan Cumhuriyeti milli kahramanlarının, Sovyetler dönemi kahramanlarının, Şöhret nişanının her üç derecesini almış kişilerin, I ve II grup muharebe şehit ve gazilerinin, II Dünya savaşında madalya ve nişan almış kişilerin, Çernobil kazası hasta ve gazilerinin, her türlü emeklilerin ve süreli askeri hizmet personelinin ve onların aile üyelerinin, mülkiyetinde olan toprakların ödemeleri gereken toprak vergisinin meblağı 10 manat azaltılır.
   

Azerbaycan toprak vergisi sisteminin genel esaslarını yine bir şekil yardımı ile inceleyelim.

Toprak Vergisi


Müesseselerin (tam veya dar mükellef) kullanımında veya mülkiyetinde olan topraklar

Fiziki Şahısların (tam veya dar mükellef) kullanımında veya mülkiyetinde olan topraklar


(-) Eksi


Vergi İndirim ve İstisnaları


(x) Çarpı


Vergi Tarifesi


(=) Eşittir


Ödenmesi Gereken Toprak Vergisi

Şekil 17: Toprak Vergisi Genel Sistemi
Azerbaycan toprak vergisi sisteminin genel esasları yukarıda belirtildiği klasik matrah çarpı oran sistemine benzer şekilde çok sade bir yapı gösterir.
7.2. Toprak Vergisi’nin Oranları

Azerbaycan toprak vergisi sisteminde de aynen emlak vergisi uygulamalarında olduğu gibi çoklu bir vergi oranı belirleme kuralına bağlı kalınmıştır. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 206’ncı maddesi aşağıdadır.

Madde 206: Vergi Oranları

206.1. Toprak vergisinin oranları şehir Toprakları üzerine 1 metrekaresi için 0,06 manat olarak belirlenmiştir.

206.2. Bakanlar kurulu tarafından kadastro değerleri, şehirler, rayonlar ve onlara dahil olan köyler, sınırlar ve topraklarının tayini, coğrafi bölgeler ve dikkate alınarak belli edilir.

206.3. Sanayi, inşaat, nakliyat, ticaret hizmeti ve diğer özel belirlenmiş yaşayış fonlarının hayat sahaları ve vatandaşların bağ sahalarının bulunduğu topraklar üzerine toprak sahasının her 100 metrekaresine göre aşağıdaki cetvelde gösterilen oranlar tatbik olunur:

Yaşayış Mıntıkaları	Sanayi, inşaat, nakliye, ticaret hizmeti ve diğer özel belirlenmiş topraklar (manatla)	Yaşayış fonlarının, hayat sahalarının toprakları ve vatandaşların bağ sahalarının bulunduğu topraklar (manatla)
Bakü	10	0,6
Gence, Sumkayıt şehirleri ve Abşeron rayonu	8	0,5
Diğer şehirler (rayon tabiliğinde olan şehirler istisna olmakla), rayon merkezleri	4	0,3
Rayon tabiliğinde olan şehirlerde, kasabalarda ve kentlerde (Bakü ve Sumkayıt şehirlerinin, her türlü Abşeron rayonunun kasaba ve kentleri istisna olmakla)	2	0,1

Azerbaycan toprak vergisi oranları yukarıda belirlenmiştir. Bu tutarlar Türk vergi sisteminde emlak vergisi içerisinde yer alan arazi vergisi oranları ile karşılaştırılınca oldukça yüksek olduğu görülmektedir.

7.3. Toprak Vergisi’nin Hesaplanması ve Ödenmesi Kuralları
Azerbaycan toprak vergisinin hesaplanması ve ödenmesi kuralları Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 208’nci maddesinde gösterilmiştir.
Madde 208. Toprak Vergisinin Hesaplanması ve Ödenilmesi Kuralları

208.1. Toprak vergisi toprak üzerinde mülkiyet veya kullanım hakkını gösteren belgeler esasında belirlenir. İnşaatların ve tesislerin altında olan topraklara göre toprak vergisi alınır.

208.2. Toprak vergisini müesseseler toprak sahalarının ölçüsüne ve toprak vergisinin oranlarına esasen yıllık olarak hesaplanır ve mayısın 15’inden geç olmayarak hesaplamaları vergi organına verirler.

208.3. Yetkili organlar tarafından her yıl Temmuz ayının 1’ine dek fiziki şahıslara toprak vergisi hesaplanır ve tediye bildirimleri ağustosun 1’inden geç olmayarak onlara iletilir.

208.4. Bir kaç hukuki veya fiziki şahısın mülkiyetinde veya istifadesinde olan inşaatların altında kalan veya onlara hizmet için ayrılmış toprak sahalarına göre vergi, onlara mahsus inşaat sahalarına uygun suretde hesaplanır.

208.5. Toprak vergisi belirlenen tutarlarda 15 ağustos ve 15 kasım tarihlerinden geç olmayarak ödenir. Toprak vergisi torpağın önceki sahibi tarafından ödenilmediği halde, vergi bu madde ile belli edilmiş ödeme tarihine gore toprağın yeni sahibi tarafından ödenilir.

208.6. Müesseselerin toprak vergisi Devlet Bütçesine, fiziki şahısların toprak vergisi ise yerli Bütçeye (belediye bütçesine) ödenilir.

208.7. Fiziki şahısların ticari faaliyeti için istifade ettikleri topraklara, her türlü hukuki şahıslara mahsus olan topraklara göre hesaplanmış toprak vergisinin meblağı gelir veya kurumlar vergisi matrahından düşülmez.

BÖLÜM 8

AZERBAYCAN YOL VERGİSİ

Azerbaycan'da "Yol Vergisi Kanunu" 1996 yılının şubat ayında kabul edilmiş ve uygulamaya konulmuştur. Azerbaycan Cumhuriyetinin arazisine giriş yapan ve bu araziden yolcuların ve yük taşınması için kullanılan nakil vasıtalarının sahipleri olan dar mükellef kurumlar ve dar mükellef gerçek kişiler, yol vergisinin mükellefleridir (Miralem; 1998:269). Bir başka deyişle yol vergisinin konusunu, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin arazisine giren yabancı devletlerin ve de ülke arazisinde şahısların kullanımında veya mülkiyetinde olan kara nakil araçları oluşturmaktadır.

8.1. Yol Vergisi Genel Esasları

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin arazine dahil olan ve araziden yük ve yolcu taşınması için yararlanan kara nakil araçlarının sahipleri olan dar mükellef müessese ve gerçek kişiler, Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde mülkiyetinde veya kullanımda minik otomobil, otobüsler, diğer kara nakil araçları olan şahıslar Azerbaycan Cumhuriyeti yollarını kullandıkları için yol vergisi mükellefleridir.

Azerbaycan Devleti arazisine giren dış devletlerin ve Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde şahısların mülkiyetinde veya kullanımında olan motorlu taşıtlar, yol vergisinin konusunu oluşturur. Motorlu taşıtların çeşidinden, koltuk sayısından, yük taşıma kapasitesinden ve aracın yükle beraber genel ağırlığından, dingil başına düşen ağırlıktan, motor hacminden yola çıkılarak yol vergisi hesaplanır. Yol vergisi esas tarifesi otobüsler için aşağıdaki gibidir.

Ülke arazisinde kaldığı süre	Koltuk sayısı 12'ye kadar	Koltuk sayısı 30'a kadar	Koltuk sayısı 31 ve daha fazla
1 gün için	15 ABD doları	20 ABD doları	25 ABD doları
2 haftaya kadar	30 ABD doları	40 ABD doları	50 ABD doları
1 aya kadar	100 ABD doları	140 ABD doları	175 ABD doları
3 aya kadar	300 ABD doları	400 ABD doları	500 ABD doları
1 yıla kadar	1050 ABD doları	1400 ABD doları	1750 ABD doları

Minik otomobiller için diğer ayrımlar yapılmaksızın sadece 15 ABD Doları sabit vergi belirlenmiştir. Yük taşıtları tam veya yarım yüklü olmasına bakılmayarak aşağıdaki tarifeye göre vergi öderler.

Ülke arazisinde kaldığı süre	Dingil Sayısı 4’e kadar	Dingil Sayısı 4 ve çok olduğu halde
1 gün için	20 ABD doları	30 ABD doları
2 haftaya kadar	40 ABD doları	80 ABD doları
1 aya kadar	140 ABD doları	280 ABD doları
3 aya kadar	400 ABD doları	800 ABD doları
1 yıla kadar	1050 ABD doları	2800 ABD doları

Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde mülkiyetinde veya kullanımında motorlu kara taşıtları olan şahıslar, traktörler, mikserler, beton pompaları dahil kentin altyapı işlerinde kullanılanlar ve bütçe teşkilatlarının araçları istisna olmakla beraber motor hacmine göre vergi öderler.

Vergi Konusu	Dingil Sayısı 4’e kadar
Otomobillerden Motor Hacmi 2000 cm3’e kadar	Motor hacminin her bir cm3’ü için 0,01 AZN
Otomobillerden Motor Hacmi 2000 cm3’ten çok oldukça	20 AZN+ Motor hacminin2000 cm3’ten fazla kısmının her bir cm3’ü için 0,02 AZN
Otobüsler ve diğer motorlu nakil vasıtaları	Motor hacminin her bir cm3’ü için 0,02 AZN

Yukarıda belirtilen vergi oranları ağır yüklü motorlu kara taşıtları ile Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde kat edilen yolun her kilometresi için aşağıdaki kadar arttırılır.

-Nakliye Vasıtalarının Yükle Beraber Genel Ağırlığı KM başına Vergi

-37 Tondan 41 Tona kadar ise 0,15 ABD Doları

-41 Tondan 51 Tona kadar ise 0,30 ABD Doları

-51 Tondan 61 Tona kadar ise 0,45 ABD Doları

-61 Tondan 71 Tona kadar ise 0,60 ABD Doları

-71 Tondan 81 Tona kadar ise 0,75 ABD Doları

-81 Tondan Fazla ise 1,80 ABD Doları
Ayrıca taşınan yükün tehlikeli olup olmamasına göre vergi aşağıdaki kadar arttırılır.

-Az Tehlikeli Yükler İçin -%100

-Tehlikeli Yükler İçin -%200

-Özel Tehlikeli Yükler İçin -%400

Azerbaycan yol vergisi sisteminin genel esaslarını yine bir şekil yardımı ile inceleyelim.

Yol Vergisi


Dış ülkelerin Azerbaycan topraklarında yük ve yolcu taşıyan motorlu kara taşıtları

Fiziki Şahısların (tam veya dar mükellef) kullanımında veya mülkiyetinde olan motorlu kara taşıtları


(+) Eksi


Dingil sayısı, Yük ağırlığı ve Tehlike derecesine göre İlave Vergi


(x) Çarpı


Vergi Tarifesi


(=) Eşittir


Ödenmesi Gereken Yol Vergisi

Şekil 18: Yol Vergisi Genel Sistemi
Yol vergisi uygulamaları esasen İngiltere gibi ülkelerde görülen trafik sıkışıklığı fiyatlandırması veya sıkışıklık maliyetlerinin dışsallıklarına yönelik olarak değil, Azerbaycan Cumhuriyeti egemenlik gücünün bir göstergesi ve diğer mali amaçlarla alınmaktadır.
8.2. Yol Vergisinin Alınması
Dış ülkelerin araçlarıyla ilgili yol vergisi Azerbaycan Cumhuriyeti’nin gümrük organları tarafından alınır. Azerbaycan vatandaşlarının yıllık yol vergisini ödediğini gösteren belgelerin ibrazı olmadan araçlarının kayıtları, yeniden kaydı ve muayene işlemleri gerçekleştirilmeyecektir.

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin arazisinde takvim yılının sonu durumuna göre mülkiyetinde veya kullanımında motorlu kara taşıtları olan hukuki şahıslar yıllık yol vergisini beyannamesini hesap yılından sonraki yılın mart ayının son gününe kadar vergi organına takdim edilir ve ödenilir.

XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Osmanlı vatandaşlarından yol vergisi alınmaya başlanmış yani bunlar yol vergisi mükellefi olmuşlardır. Osmanlı Devleti’nde yol vergisi mükellefiyeti, genel olarak bedenen çalışarak veya bedel verilerek yerine getirilen bir yükümlülük idi (Gönüllü; 2011:293). Dönemin hükümeti, köprümüzün alternatifi yoktur, Irak, Iran, Suriye, S.Arabistan, Katar, Doha, Abu dabi ülkelerine yapılan taşımalar mutlak surette Türkiye üzerinden geçecektir anlayışı ile hiçbir ön ikaz yapmaksızın, 8 Ocak 1976 tarihinde Türkiye'den gecen araçlardan karayolu ücreti alınacaktır diye bir kanun çıkardı. Hesaplamada, kat edilen km x taşınan malın ağırlığı x 0.02 Mark şeklinde yapılmakta idi(Esin;2010:3).

BÖLÜM 9

AZERBAYCAN MADEN VERGİSİ

Azerbaycan'da Maden Vergisi Kanunu 1995 yılında kabul edilmiştir. Maden vergisinin konusunu ise Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde ve Hazar Denizinin Azerbaycan'a ait olan kısmındaki yeraltı kaynakları ve madenler oluşturmaktadır.

9.1. Maden Vergisi Genel Esasları

Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 213’ncü maddesinde “Azerbaycan Cumhuriyeti’nin arazisinde, Hazar Denizi’nin Azerbaycan’a ait kısımlarında faydalı yer altı kaynaklarının ve madenlerin çıkarılmasından maden vergisi alınır” denilerek verginin konusu tanımlanmıştır. Bu faydalı yer altı kaynaklarını ve madenleri çıkaran gerçek ve tüzel kişiler maden vergisinin mükellefleridir. Verginin matrahı ise faydalı yer altı kaynaklarının ve madenlerin değeridir.

Azerbaycan maden vergisi yeraltından çıkarılan aşağıda belirtilen oranlarda madenin cinsine de bağlı olarak madenlerin toptan satış değeri üzerinden alınır.

Maden Vergisinin Uygulandığı Yer altı kaynakları ve Madenler	Maden Vergisinin Oranları %
Ham petrol	26
Doğal gaz	20
Ham Faydalı madenler — tüm çeşit metaller	3