Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

3- Said b. Müseyyeb

Tâbiînin müfessirlerinden bir diğeri, Şii ve Sünni tefsir kitaplarında çok sayıda tefsir rivayeti ve görüşü nakledilmiş olan⁸⁶² Ebu Muhammed Said b. Müseyyeb’dir. Vakıdi demiştir ki: “94 senesinde 75 yaşındayken vefat etti.⁸⁶³ Bazıları doğum yılını, Ömer’in hilafetinin ikinci yılında olduğunu belirtmişlerdir. Bu durumda yaşı 75’ten fazlaydı.⁸⁶⁴

Mezhebi

Şii ve Sünni kaynaklarda Said b. Müseyyeb’in mezhebi belirtilmemiştir. Fakat Himyeri, Kurbu’l-İsnad’da Ahmed b. Muhammed Ebi Nasr’dan şöyle nakletmiştir: Ali b. Musa el-Rıza’nın (a.s) huzurunda Kasım b. Muhammed Dâi ve Said b. Müseyyeb’in adı geçti. İmam (a.s) şöyle buyurdu: “O iki kişi, bu ‘iş’i takip ediyorlar.”⁸⁶⁵

Senedi muteber olan bu rivayet onun Şii olduğuna açıkça delalet etmektedir. Çünkü “iş”ten kasıt, Ehl-i Beyt’in (a.s) imametidir.⁸⁶⁶ Keşşi, Selman’ın biyografisinde İmam Kazım’dan (a.s) nakledilmiş ayrıntılı bir rivayette Said b. Müseyyeb’i, İmam Ali b. el-Hüseyin’in (a.s) havarilerinden saymıştır.⁸⁶⁷ İmam Sadık’ın (a.s) şöyle buyurduğu nakledilmiştir: “İsa aleyhisselamın havarileri onun şiileriydi. Bizim şiilerimiz de bizim havarilerimizdir.”⁸⁶⁸

Keşşi’nin rivayetinin senedi zayıf olsa bile⁸⁶⁹ Kurbu’l-İsnad’ın rivayetini teyit etmektedir.

Muhakkik Şuşteri şöyle buyurmuştur: “Said, Yezid’e, İbn Zübeyr’e, Velid’e ve Süleyman’a biattan imtina etti. Bunun üzerine onu kırbaçladılar. Belki bu nedenle harici olarak adlandırılmıştır. Çünkü Ehl-i Sünnet, bu zorbalara biata muhalefet eden herkese harici diyordu. Hatta o kadar ki, Seyyidü’ş-Şüheda’ya (a.s) bile harici dediler.”⁸⁷⁰

Şuşteri’nin nakli de onun Şii olduğunu doğrulamaktadır. Fakat buna mukabil Şehid-i Sani’den, Allame’nin Hulasa kitabına yazdığı talikte şöyle dediği nakledilmiştir: “Allame’nin nasıl olup da Said’i mutemetler kısmında zikrettiğine şaşmak gerek. Halbuki onun mezhebinin Ehl-i Beyt (a.s) yoluna muhalefeti malumdur. Musannif, Ehl-i Beyt yoluna muhalif görüşlerini kendi fıkıh kitaplarında (Tezkire ve Münteha) nakletmiştir.”⁸⁷¹

Erkan’da Şeyh Müfid’in şöyle dediği aktarılmıştır:

İbn Müseyyeb’in nasbına (Ehl-i Beyt’e -aleyhimüsselam- düşmanlığına- gelince; onun hakkında meşhur olduğu üzere, İmam Zeynülabidin’in (a.s) cenaze namazını kılmaktan kaçındığı inkâr edilemez. Ona denildi ki: “Salih Ehl-i Beyt’in bu salih eri için cenaze namazı kılmıyor musun?” Cevap verdi: “Benim için iki rekât namaz, salih Ehl-i Beyt’in bu salih eri için cenaze namazı kılmaktan daha iyidir.” Malik’ten Said b. Müseyyeb’in harici ve ibadi⁸⁷² olduğu rivayet edilmiştir.⁸⁷³

Ayetullah Hoi (r.h) Şehid ve Müfid’den yukarıdaki mevzuyu naklettikten sonra şöyle buyurmuştur: “Fakat bu kişinin nasbı, yani Ehl-i Beyt’e düşmanlığı sabit değildir. Çünkü Malik’in sözünün mürsel olması bir yana, onun nakli [bizim için] hüccet değildir. Yine Müfid’in Erkan’ında nakledilen de sabit değildir. Çünkü her ne kadar Necaşi ve Şeyh, Erkan’ı Müfid’in kitapları arasında saymışlarsa da onun meşhur kitapları arasında değildir. Bu nedenle Allame Meclisi, Şeyh Hür Amuli ve Muhaddis Nuri -bu kitaplara bağlılık ve onlardan rivayet nakletmeye duydukları yoğun ilgi ve düşkünlüğe rağmen - bu kitaptan rivayet etmemişlerdir. Bu sebeple Şehid’in bu kitapla tariki belli değildir ki muteber olsun. Aynı şekilde Said’in Ehl-i Beyt (a.s) yoluna muhalefeti de sabit değildir. Çünkü Allame Ehl-i Beyt mezhebine muhalif şeyleri Said’e nispet etmişse de bunlar, Ehl-i Sünnet’in kitaplarında ondan nakledilmiş görüşlere istinadendir. Faraza bu görüşlerin ondan sâdır olduğu ispatlansa bile hakikatin onun zamanında zâhir olmaması veya takiyye nedeniyle böyle olmuş olabilir. Zira ahkâmın birçoğu İmam Bakır ve İmam Sadık (a.s) zamanında ve bu iki büyük şahsiyetten sonra zâhir olmuştur.”⁸⁷⁴ Buna göre şu sonuca varıyoruz ki, onun Şiiliği muteber delille sabittir ve buna mukabil önem verilecek karşı delil mevcut değildir.