Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

Güvenilirliği

Ehl-i Sünnet’in İbn Hacer⁷⁸⁹ ve Ebu’l-Kasım Taberi gibi bazı âlimleri Said b. Cübeyr’in mevsuk biri olduğuna şahitlik etmişlerdir.⁷⁹⁰ İbn Hibban, Sikat’ta şöyle demiştir: “Fakih, âbid, âlim ve vera⁷⁹¹ sahibi bir şahsiyetti.”⁷⁹²

Şii rical âlimlerinden Necaşi onu zikretmemiş, ama Mamekani, İbn Cübeyr’i öven, yücelten ve Haccac b. Yusuf karşısındaki dik duruşunu anlatan rivayetleri -hepsi de onun büyüklüğünü ifade eder- naklettikten sonra şöyle der: “Allame ve İbn Davud’un, onu, birinci kısımda⁷⁹³ zikrettikleri nedenlerle sika saydıklarına göre onun güvenilir olup olmadığını tartışmak yakışık almaz. Güvenilirliği sika kelimesiyle ifade edilen birisine onay vermek ve itibar etmek onun hadisini en azından hasen, yani sahihe yakın kabul etmeyi gerektirir.”⁷⁹⁴

Tefsirde Üstadı

Muhaddis Kummi şöyle demiştir: “Said b. Cübeyr, ilmi İbn Abbas’tan öğrenmiştir.”⁷⁹⁵ İbn Hacer’in, Said’in rivayet ettiği kişileri tanıtırken ilk zikrettiği isim İbn Abbas’tır.⁷⁹⁶ Tefsiru Kummi’de de bazı ayetlerin izahında Said b. Cübeyr İbn Abbas’tan rivayet etmiştir.⁷⁹⁷ İbn Hallikan, onun biyografisine başlarken şöyle demiştir: “İlmi İbn Abbas ve Abdullah b. Ömer’den öğrenmiştir.” Birkaç satır sonra da şöyle demiştir: “Kıraatı da İbn Abbas’tan öğrenmiş ve tefsiri ondan dinlemiştir. Rivayetlerinin çoğu İbn Abbas’tandır.”⁷⁹⁸

Bu nakillerin muteber senedi yoktur. Fakat bu rivayetler hesaba katıldığında İbn Abbas’ın öğrencisi olduğu, kıraatı ondan öğrendiği ve tefsirde en çok onun ilminden yararlandığı sonucu çıkmaktadır. Yine Said, İmam Seccad’ın (a.s) ashabından kabul edilmiş ve Hazret’in dostları ve takipçileri arasında sayılmıştır.⁷⁹⁹ Sahip olduğu tefsir bilgisini edinirken Hazret’in ilminden çokça nasiplenmiş olması uzak ihtimal değildir.

İlmi Seviyesi

İbn Abbas’ın talebesiydi⁸⁰⁰ ve İbn Abbas, fetva işlerinde Kufelileri ona yönlendiriyordu. İbn Hacer’in muttasıl senedle rivayet ettiğine göre Kufeliler fetva için İbn Abbas’ın yanına geldiklerinde onlara cevaben şöyle diyordu: “Aranızda Ümmü Dehma’nın oğlu (Said b. Cübeyr) yok mu?”⁸⁰¹

Katade şöyle demiştir: “Tâbiînin en âlimleri dört kişidir. Ata b. Rebah hac meseleleri ve menasiklerinde, Said b. Cübeyr tefsirde...”⁸⁰²

Amr b. Meymun, babasından şöyle nakleder:

“لقد مات سعید بن جبیر و ما علی الارض احد الا و هو محتاج الی علمه”⁸⁰³ Said b. Cübeyr, yeryüzünde onun ilmine muhtaç olmayacak bir tek kişinin bulunamayacağı bir halde vefat etti.

Bu söz (Amr b. Meymun’un nakli) kesin olarak Masum İmamları kapsamıyor olmakla birlikte, bu vasıfla İbn Cübeyr’in üstün ilim mertebesini göstermektedir.

Yahya b. Said’den şöyle nakledilmiştir: “Said b. Cübeyr’in mürselleri bana göre Ata ve Mücahid’in mürsellerinden daha iyidir. Süfyan, Said’i ilimde İbrahim’den üstün tutardı. Said, Mücahid ve Tavus’tan da daha âlimdi.”⁸⁰⁴ İbn Şehraşub (ve diğerleri) onun hakkında şöyle demişlerdir: “...و کان یسمی جهبذ العلماء”⁸⁰⁵

Şöyle nakledilmiştir: İbn Abbas ona “Hadis söyle!” dedi. Cevap verdi: “Senin huzurunda mı hadis söyleyeyim?” İbn Abbas dedi ki: “Senin hadis söylemen, benim de buna şahit ve gözlemci olmam Allah’ın sana lütfettiği nimetten değil mi? Hadisin hakkını verirsen ne iyi. Hata edersen ben sana doğrusunu söylerim.”⁸⁰⁶ Bu hadisten, İbn Abbas’ın ona hadis nakletme izni verdiği anlaşılmaktadır. Bu da Said b. Cübeyr’in yüksek ilmini ifade etmektedir.