Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

4- Ebu Hamza Sumali

Bazılarının müfessir tâbiînden kabul ettiği⁸⁹¹ kişilerden biri de Ebu Hamza Sabit b. Dinar Sumali’dir. Onun müfessir olduğunda tereddüt yoktur. Çünkü tefsirlerde ondan tefsir görüşleri ve rivayetleri nakledilmiş olmasına ilaveten bir grup kitabiyatçı ona ait bir tefsir kitabından bahsetmişlerdir.⁸⁹² Ama Enes b. Malik⁸⁹³ ve Cabir b. Abdullah Ensari’den⁸⁹⁴ rivayet ettiğinin söylenmiş olmasının dışında onun tâbiînden olduğuna dair elde delil yoktur. Enes ve Malik’in sahabe olduğu ve bu ikisinden rivayet nakletmenin onları görmek ve onlarla sohbet anlamına geldiği gözönünde bulundurulduğunda Ebu Hamza’nın tâbiînden olduğu kanıtlanmış sayılmaktadır.

Doğum tarihi belli değildir. Vefatının ise hicri yüzelli yılında olduğu bildirilmiştir.⁸⁹⁵ Dört Masum İmam, yani Ali b. el-Hüseyin, Muhammed b. Ali, Cafer b. Muhammed ve Musa b. Cafer (a.s) ile çağdaştı.⁸⁹⁶ Bunun yanısıra Enes, Cabir b. Abdullah, Esbağ b. Nebate, Said b. Cübeyr, Ebi İshak ve Şa’bi’den rivayet etmiştir.⁸⁹⁷

[İbn] Nedim demiştir ki: “Ebu Hamza, Ali’nin (a.s) ashabındandı.⁸⁹⁸ Bahsi geçen Ali, muhtemelen Ali b. Ebi Talib (a.s) değil, Ali b. el-Hüseyin’dir (a.s) . Çünkü rical âlimlerinden hiçbiri Ebu Hamza hakkında böyle bir söz söylememiştir. Ali’nin (a.s) ashabının açıklandığı hiçbir yerde de Ebu Hamza’dan sözedilmiş değildir.” Usülü Kâfi’de onun aracılığıyla İmam Ali’den (a.s) bir rivayet nakledilmiştir⁸⁹⁹, ama senedinin zayıflığı bir yana, İmam Ali’nin (a.s) 40 senesinde şehadete ulaştığı, buna karşılık Ebu Hamza’nın 150 yılında vefat ettiği hesaba katılırsa onun Hazret’ten rivayet etmiş olması uzak ihtimaldir. Ayetullah Hoi de şöyle buyurmuştur: “Görünen o ki, bu rivayet mürseldir veya bir kelimesi düşmüştür ve doğrusu عن ابی جعفر قال قال امیر المؤمنین علیه السلام şeklindedir. Nitekim sonraki rivayette böyle geçmektedir.”⁹⁰⁰

Mezhebi

Ebu Hamza Sumali, kendi zamanında Şia’nın büyüklerindendi. Şia İmamlarından onun hakkında övgü dolu cümleler bize ulaşmıştır.

İmam Sadık’ın (a.s) şöyle buyurduğu nakledilmiştir: “Ebu Hamza kendi zamanında, Selman’ın kendi zamanındaki durumu gibidir.”⁹⁰¹ İmam Rıza’nın (a.s) şöyle buyurduğu nakledilmiştir: “Ebu Hamza kendi zamanında, Lokman’ın (bir nüshada Selman’ın) kendi zamanındaki durumu gibidir. Çünkü bizden dört kişiye hizmet etmiştir.”⁹⁰²

Necaşi onun hakkında şöyle demiştir: “O, ashabımızın iyilerindendir. Çocukları Nuh, Mansur ve Hamza Zeyd b. Ali’nin yanında öldürüldüler.”⁹⁰³