Tema : Zamanagóy xabar uzatiw hám saqlaw quralları. Kompyuterdiń ishki hám sırtqı apparatları

Tarmaqtıń programmalıq támiynatı
Tarmaqtıń múmkinshiligi onıń paydalanıwshına kursatadigan xızmeti menen ulchanadi. Tarmaqtıń xar bir xızmet túri xamda oǵan kirisiw ushın programmalıq támiynat islep chikiladi. Tarmaqta islew ushın belgilengen programma bir vaktda kuplab paydalanıwshılar ushın muljallangan bulishi kerek. Xozirda sonday programmalıq támiynat dúziwdiń eki qıylı tiykarǵı principi engizilgen.
Birinshi principte tarmaqtıń programmalastırıwtirilgan támiynatı kupgina paydalanıwshılarǵa xamma kiriwi múmkin bulgan bas kompyuter resurslarini takdim etiwge muljallangan. Ol faylserver dep júritiledi. Bas kompyuterdiń tiykarǵı resursı fayllar bulgani ushın ol sol atdı alǵan. Bul programmalı modullar yamasa maǵlıwmatlarǵa iye fayllar bulishi múmkin. Fayl-server - bul serverdiń eń ulıwma túri. Sonısı kizikki, fayl-serverin disk kolemi ádetdegi kompyuterdagidan kup bulishi kerek, sebebi odan kupgina kompyuterlerde paydalanıladı.
Tarmaqta bir kancha fayl - serverler bulishi múmkin. Tarmaqtan paydalanıwshılardıń birgelikte paydalanıwına takdim etiletuǵın fayl-serverdiń basqa tur serverlerin sanap utish múmkin. Mısalı : printer, modem, faksimil aloka ushın kurilma. Faylserver resurslarini basqarıwshı hám kupgina tarmaq paydalanıwshıları ushın ruxsat beretuǵın programmalıq tarmaq támiynatı tarmaqtıń operatsion sisteması dep ataladı. Onıń tiykarǵı kismi faylserverda jaylasadı ; jumısshı stansiyada fakat resurs hám fayl-server arasından shaqırıq kilinadigan programmalar oraligidagi interfeys rolin orınlawshı onsha úlken bulmagan kobik jaylastırıladı.
Bul princip sheńberinde islewge muljallangan programma sistemaları paydalanıwshına fayl-serverden paydalanıw imkaniyatın beredi. Koida buyicha bul programmalı sistemalar fayl-serverde saklanishi hám barlıq paydalanıwshılar tárepinen bir vaktda paydalanılıwı múmkin. Lekin bul programmalardıń modulların orınlaw ushın zárúr bulganda paydalanıwshı kompyuterine, yaǵnıy jumısshı stansiyasına utkaziladi hám kerekli jumıstı atqaradı.
Bunda barlıq maǵlıwmatlardı kayta islew (eger olar ulıwma resurs bulsa hám fayllı serverde saklanayotgan bulsa xam) paydalanıwshınıń kompyuterinde ámelge asıriladı. Gúmansız onıń ushın maǵlıwmatlar saklangan fayllar paydalanıwshınıń kompyuterine kúshirilishi kerek.
Ekinshi princip «kliyent-server» arxitektura dep ataladı. Onıń programmalıq támiynatı resurslardan jámáát bulib paydalanıwgagina muljallanib kolmay, olardı kayta islew hám paydalanıwshı talabına kura resursların jaylastırıwǵa muljallangan. «Kliyent-server» arxitekturalar programması sisteması eki bulinmadan ibarat : Serverdiń programmalı támiynatı hám paydalanıwshı - klienttiń programmalıq támiynatı. Bul sistemalar jumısı kuyidagicha tashkil kilinadi: klient-programmalar paydalanıwshınıń kompyuterinde atqarıladı hám ulıwma kirisiw kompyuterinde isleytuǵın programma - serverge surov junatiladi. Maǵlıwmatlardıń tiykarǵı kismini kayta islew kúshli server tárepinen ámelge asıriladı, paydalanıwshı kompyuterine fakat orınlanǵan surov nátiyjeleri jiberiledi. Maǵlıwmatlar bazası serverleri úlken kólem degi maǵlıwmatlar (bir neshe 10 gigobayt hám odan kup) menen islewge muljallangan hám kup sanlı paydalanıwshılar yukori ónimli islep chikarishni, isenim hám ximoyalanganlikni támiyinleydi. Global tarmaqları qosımshalarında kliyent-server arxitekturası (málim mániste) tiykarǵı esaplanadi. Úlken tekstli saxifalarni saklash hám kayta islewdi támiyinleytuǵın ataqlı Web-serverleri, FTD-serverleri, elektron pochta serverleri hám basqalar málim. Sanap utilgan xızmet túrleriniń klient programmaları bul serverler tárepinen xızmetti kabul kilib alıw hám olardan juwap alıw ushın surash imkaniyatın beredi.
Taksimlanadigan resursqa iye xar kanday kompyuter tarmogi server dep júritiliwi múmkin. Sebebi basqa kompyuterlerde paydalanıwǵa ruxsat bulgan bulinuvchi modemli kompyuter modem yamasa kommunikatsiyalı server bolıp tabıladı.
Jeke kompyuterlerdiń lokal tarmogi keń tarkalgan. Dúnyadaǵı kupgina jeke kompyuterler sol tarmaqlarda isleydi. Lokal tarmaqlar bir-birinen onsha uzaq bulmagan aralıqta jaylasqan kompyuterlerdi boglab turadı. Ádetde olar bir yamasa bir neshe yakin jaylasqan kárxana, shólkem hám ofislar kompyuterlerin birlestiradi.
Lokal tarmaqtıń tiykarǵı farklanuvchi ózgesheligi barlıq onı birden-bir kompyuterlerdiń maǵlıwmat uzatıw operativ kanalı hám kommunikatsiya ásbap -úskenelerinde qátelik júzege keliw extimolligining derlik yukligi.
Lokal kompyuter tarmogida islewdiń abzallıǵı
Lokal tarmaqta islewdiń tiykarǵı abzallıǵı kuyidagicha: kup ret paydalaniletuǵın rejimde programmalı modem, printerler tarmogidagi disketlerdiń ulıwma resurslarınan hám xamma kiriwi múmkin bulgan diskta saklanuvchi maǵlıwmatlardan paydalanıw, sonıń menen birge, bir kompyuterden basqasına informaciya uzatıw múmkinshiligi. Fayl - serverli lokal tarmaqta islewdiń tiykarǵı abzallıqların sanap utamiz.
1. Jeke hám ulıwma paydalanıwshı maǵlıwmatlardı fayllı serverde saklash múmkinshiliginiń bar ekenligi. Sol sebepli ulıwma paydalaniletuǵın maǵlıwmatlar ústinde bir vaktda bir neshe paydalanıwshı isley aladı (tekstler, elektron keste hám maǵlıwmatlar bazasın kurib chikish, ukish), Net Ware jardeminde fayl hám kataloglar dárejesindegi maǵlıwmatlar kup tárepleme ximoya kilinadi; ulıwma maǵlıwmatlar Excel, Access sıyaqlı tarmaqlı ámeliy programmalanǵan ónimler menen jaratıladı. Usı waqıtta ámeliy programmada belgilengen kirisiw ushın shegara tarmaq operatsion sisteması orkali urnatilgan shegara sheńberinde boladı.
2. Kupgina paydalanıwshılar ushın zárúr bolatuǵın programmalı quraldı turaqlı saklash múmkinshiligi: ol birden-bir nusqada fayl-server diskında boladı. Sonı kayd etemizki, programmalı quraldı bunday saklash paydalanıwshı ushın dáslepki jumıs usılların buzmaydi. Kupgina paydalanıwshılar ushın zárúr bulgan programmalı quralǵa áwele tekst hám grafik redaktorlawshı, elektron kesteler, maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sisteması hám basqalar kiredi. Kursatilgan múmkinshilikler orkali kuyidagi islerdi orınlaw múmkin: jumısshı stansiyalarınıń lokal disktı programmalanǵan qurallardı saklashdan azat etiw esabine tashki yaddan ónimli paydalanıw ; tarmaq operatsion sistema ximoya jardeminden programmalı ónimlerdi isenimli saklash; programmalı ónimlerdi islewge layokatli jaǵdayda ustap turıwdı hám olardı jańalawdı ápiwayılastırıw, sebebi olar fayl-serverde bir nusqada saqanadi.
3. Tarmaqtıń barlıq kompyuterleri urtasida informaciya almaslawı. Usı waqıtta tarmaqtan paydalanıwshılar urtasida dialog saqanadi, sonıń menen birge elektron pochta jumısın shólkemlestiriw múmkinshiligi támiyinlenedi.
4. Bir yamasa bir kancha umumtarmaq printerlerinde tarmaqtaǵı barlıq paydalanıwshılardıń bir vaktda jazıwı. Bul waqıtta kuyidagi faktorlar támiyinlenedi: Xar bir paydalanıwshınıń tarmaq printerine kirey alıwı ; kúshli hám sapalı printerden paydalanıw múmkinshiligi (ilmiy tájriybesiz mámileden ximoyalangan túrde); programmalı ónimler retinde basıwı (jazıw ) ni ámelge asırıw.
5. Ukuvchilar hám ukituvchilar kompyuterleri urtasida informaciya almaslawdıń arnawlı programmasın kullash esabine ukuv procesin stilistik jetilistiriw ushın tarmaq ortalıqınan paydalanıw múmkinshiligi. Usılar sebepli kuyidagilarni ámelge asırıw múmkin: ukituvchi kompyuterinde atqarılatuǵın islerdi ukuvchilar kompyuterinde kursatish; ukituvchining kompyuter monıtorında ukuvchilar kompyuterleri ekranların sáwlelendiriw orkali ukuvchilar atqaratuǵın islerdi qadaǵalaw etiw.
6. Global tarmaqtıń birden-bir kommunkatsiya túyini bulǵanda lokal tarmaqtıń xar kanday kompyuterinen global tarmaq resurslarına kirisiwdi támiyinlew.
Tarmaq tapologiyasi
Tarmaq tapologiyasi - bul kompyuterler aloka kanalları birlesuvining mantikiy sxeması. Lokal tarmaqlarında kupincha kuyidagi úsh tiykarǵı tapologiyaning birinen paydalanıladı : monokanalli, aylanba yamasa juldızsimon. Boshka kupgina tapologiyalar sol úshewinen kelip chikadi. Tarmaq túyinleriniń kanalǵa kirisiw izbe-izligin aniklash ushın kirisiw usılınıń uzi zárúr.
Kirisiw usılı - bul materiallıq dárejede buginlarni birlestiruvchi maǵlıwmatlardı uzatıw kanalından paydalanıwdı belgileytuǵın koidalar tuplami bolıp tabıladı. Lokal tarmaqlarında eń keń tarkalgan kirisiw usılları Ethernet, Trken-Ring, Arenet esaplanadi. Tarmaq plataları materiallıq kurilma bulib, xar bir kompyuter tarmogiga urnatiladi hám tarmaq kanalları buyicha informaciya uzatıw xamda kabul etiwdi támiyinleydi.
Monokanal tapologiya tarmogi
Monokanal tapologiya tarmogi barlıq kompyuter tarmogini birlestiruvchi bir aloka kanalından paydalanadı. Tapologiya tarmogida eń keń tarkalgan usıl bul eltuvchi chastotanı hám kelispewshiliklerdi aniklovchi kirisiw usılı bolıp tabıladı (CSMA/CD).
Bunda áwele tarmaqtıń kirisiw usılında kommunikatsiya kanalı buyicha maǵlıwmatlardı junatishdan aldın kanal tıńlab kuriladi hám ol onıń bush ekenligine isenim payda kilgandan sunggina, paket junatiladi. Eger kanal bánt bulsa, túyin tosınarlı vakt oraligida paketti uzatıwǵa kayta urınıp kuradi. Bitti tarmaq túyini orkali uzatılatuǵın maǵlıwmatlar barlıq túyinlerge jetip baradı, biraq bul maǵlıwmatlar ushın muljallangan túyingine olardı aniklaydi hám kabul etedi.
Kanal bandligi aldınan esitilip kurilsa-de, eki túyin orkali paketlerdi bir vaktda uzatıw waqtında kelispewshilik payda bulishi múmkin. Bul sol zat menen boglikki, signal kanal buylab utayotganda vaktinchalik uslanıp kolishi múmkin: signal jiberilgen, lekin esitip kuriladigan túyinge shekem jetip barmaǵan boladı, nátiyjede túyin kanalın bush dep xisoblab, uzatıw baslanadı. Bunday kirisiw usılına iye tarmaqqa Ethernet tarmogi mısal bula aladı. Ethernet tarmogida lokal tarmaqlar ushın maǵlıwmatlardı uzatıw tezligi sekundına 10 Mbitga teń (Mbit/s).
Kishi EXM, mikro EXM hám aqırında jeke kompyuterlerdiń payda bulishi maǵlıwmatlardı kayta islew sistemasın shólkemlestiriwge zamanagóy informaciya texnologiyasın jaratılıwma jańasha jantasıwdı talap etedi. Ayırım EXMlarning maǵlıwmatların oraylasqan túrde kayta islew sistemasınan taksimlangan túrde kayta islewge utishi boyınsha mantikiy tiykarlanǵan talap payda boladı.
Maǵlıwmatlardı taksimlangan túrde kayta islew - bul maǵlıwmatlardı mustakil túrde, lekin taksimlangan sistemanı ańlatiwshı, bir-biri menen boglangan kompyuterler tárepinen kayta islew bolıp esaplanadı. Sonıń menen birge uzatıw tezligi 100 Mbit/s ga teń Fast Ethernet bar. Gigabit Ethernet texnologiyası júzege kelmokda. Maǵlıwmatlardı taksimlangan túrde kayta islewdi ámelge asırıw ushın kup mashinalı assotsiatsiya islengen. Onıń strukturası kuyidagi yunalishlardan biri buyicha islep chikiladi: • kup mashinalı esaplaw kompleksleri (KXK);
• kompyuter (esaplaw ) tarmogi.
Kup mashinalı esaplaw kompleksi
Kup mashinalı esaplaw kompleksi - kator urnatilgan esaplaw mashinaları gruppası bulib, arnawlı tutastiruvchi qural járdeminde birlestirilgen. Olar birgelikte birden-bir informaciya procesin atqaradı.
Kup mashinalı esaplaw kompleksi kuyidagicha bulishi múmkin:
• lokal-kompyuterler bir bınada urnatilgan sharayatta uzaro aloka ushın arnawlı ásbap -úskene hám ayrıqsha aloka kanalı talap kilmaydi;
• masofali (distansion) - komplekstiń ayırım kompyuterleri oraylıq EXMdan málim aralıqta urnatilgan boladı jáne bul maǵlıwmatlardı uzatıw ushın telefon aloka kanallarınan paydalanıladı.
1-mısal. Informaciyalardı paketli kayta islew rejimin támiyinleytuǵın meynfreym túrindegi EXMga boglovchi kurilma járdeminde mini EXM jalǵanǵan. xar eki EXM bir mashina zalida turıptı. Mini EXM keyinirek meynfreymdagi quramalı máselelerdi sheshiwde paydalaniletuǵın maǵlıwmatlardı tayarlaydı hám aldınan kayta islep chikadi. Bul kup mashinalı lokal kompleks esaplanadi.
2-mısal. Kayta ishleniwge keletuǵın máselelerdi kayta taksimlash ushın komplekske ush EXM birlestirilgen. Olardan biri dispetcherlik wazıypasın atqaradı hám kayta isleytuǵın kolgan eki EXMdan birewiniń bandligiga kura máseleler taksimlanadi. Bul lokal kup mashinalı kompleks.
3-mısal. EXM ayırım mintakalar buyicha jaylastırıw yigadi, olardı aldınan kayta islep chikadi hám keyinirek paydalanıw ushın telefon aloka kanalı orkali oraylıq EXMga uzatadı. Bul aralıqlı kup mashinalı kompleks.
Kompyuter (esaplaw ) tarmogi - bul, maǵlıwmatlardı taksimlab kayta islew talapların kondiruvchi birden-bir sistemaǵa aloka kanalı járdeminde jalǵanǵan kompyuterler hám terminallar kompleksi bolıp tabıladı.
Kompyuter tarmogining ulıwmalasqan strukturası Kompyuter tarmogi kup mashinalı assotsiatsiyaning joqarı forması esaplanadi.
Kompyuter tarmogining kup mashinalı esaplaw kompleksinen tiykarǵı farkini kursatamiz.
Birinshi fark - kolem, ulcham. Kup mashinalı esaplaw kompleksi quramına ádetde bir bınada jaylasqan eki, kupi menen ush EXM kiredi. Esaplaw tarmogi bir-birinen bir neshe metrden tartıp un, júz hám xatto mıń km uzaqta jaylasqan unlab, júzlegen EXMdan ibarat bulishi múmkin.
Ekinshi fark - wazıypalardıń EXMlar urtasida bulinishi. Eger kup mashinalı esaplaw kompleksinde maǵlıwmatlardı kayta islew, olardı uzatıw hám sistemanı basqarıw bir EXMda orınlanǵan bulsa, esaplaw tarmogida bul wazıypa túrli EXMlar urtasida taksimlangan.
Úshinshi fark - tarmaqta xisoblarni yunaltirish wazıypasın sheshiw zárúrligi. Tarmaqta xar bir EXMdan basqasına EXMlarni bir-biri menen boglovchi aloka kanallarınıń jaǵdayına karab uzatılıwı múmkin.
Esaplaw texnikasın, aloka apparaturalari hám maǵlıwmatlardı uzatıw kanalların bir komplekske birlestiriw kup mashinalı assotsiatsiyaning xar bir elementi tárepinen uziga tán talaplar suraydi, sonıń menen birge arnawlı atamalardıń qáliplesiwin talap etedi.
Tarmaq abonentleri - tarmaqta informaciyalardı júzege keltiretuǵın yamasa tutınıw kiluvchi obiektler.
Ayrıqsha EXMlar, EXM komplekslerin, terminallar, sanaat jumısları, rakamli programma orkali basqarılatuǵın qurılmalar hám xokazo abonent bulishi múmkin. Xar kanday abonent tarmogi stansiyaǵa jalǵanǵan.
Stansiya - informaciya uzatıw hám kabul etiw menen boglik wazıypalardı orınlawshı apparatura. Abonent hám stansiya kompleksin abonent sisteması dep ataw kabul kilingan. Abonentlerdiń uzaro alokasini shólkemlestiriw ushın uzatıwshı materiallıq qural kerek.
Uzatıwshı materiallıq ortalıq bul aloka tarmogi yamasa elektr signalları tarkatiladigan keńlik hám maǵlıwmatlardı uzatıw apparaturasi.
Bunday jantasıw xar kanday kompyuter tarmogini abonentler sisteması hám kommunikatsiya tarmogining kompleksi retinde kurib chikishga múmkinshilik beredi.
Esaplaw tarmogining klassifikaciyası
Abonent sistemasınıń tapy jaylasıwına kura esaplaw tarmogini ush tiykarǵı klasqa bulish múmkin:
• global tarmaqlar (WAN - Wide Area Network);
• mintakaviy tarmaqlar (MAN - Memrorolitan Area Network); • lokal tarmaqlar (WAN - Local Area Network).
Global esaplaw tarmogi túrli mámleketlerde, túrli kit'alarda jaylasqan abonentlerdi birlestiradi. Abonentler urtasidagi uzaro aloka telefon tarmogi, radio-aloka hám yuldosh orkali aloka sisteması bazasında ámelge asıriladı. Global esaplaw tarmogi barlıq insaniyattıń informaciya resurslarini birlestiriw hám bul resursqa kirisiwdi shólkemlestiriw mashqalasın xal etedi.
Regional (mintakaviy) tarmaqlar bir-birinen málim bir aralıqta jaylasqan abonentlerdi boglaydi. Ol ayrıqsha mámlekettiń úlken shaxridagi, iktisodiy mintakadagi abonentlerdi uz ishine aladı. Mintakaviy esaplaw tarmogining abonentleri arasındaǵı aralıq unlab, júzlegen km ni tashkil etedi.
Lokal esaplaw tarmogi onsha úlken bulmagan aymaqta jaylasqan abonentlerdi birlestiradi. Xozirda lokal esaplaw tarmogi tarkalgan aymaqta anik shegara júk. Ádetde bunday tarmaq anik bir jayǵa boglangan. Lokal esaplaw tarmogiga tiyisli klasqa ayrıqsha kárxanalar, firmalar, bankler, ofislar tarmogi kiredi. Bunday tarmaq 2-2, 5 km aymaqtı kamrab aladı.
Global, mintakaviy (regional), lokal esaplaw tarmaqları kup tarmaqlı iyerarxiyani quraydı. Olar úlken informaciya tuplamini kayta isleytuǵın kúshli iktisodiy quraldı jaratıp, sheksiz informaciya resursına kirisiw imkaniyatın beredi. Lokal esaplaw tarmogi mintakaviy tarmaq quramına komponent retinde kiriwi múmkin. Mintakaviy tarmaq global tarmaqqa kiriwi hám aqırında, global tarmaq quramalı strukturanı shólkemlestiriwi múmkin.
Kompyuterdiń ishki hám sırtqı apparatları menen islew. Jeke kompyuterdiń sırtqı apparatları. RAM - Tosınarlı kirisiw yadı