Tema: Macromedia Flash da’stu’rinde animatsiyalar jaratıwrej e: Kirisiw. Tiykarg’ı bo’lim

Tema: Macromedia Flash da’stu’rinde animatsiyalar jaratıw

R E J E:

1.Kirisiw.

2. Tiykarg’ı bo’lim.

2.1. Kompiyuter animatsiyası haqqında tu’sinik.

2.2. Makromedia Flash da’sturi haqqında tusinik.

2.3. Macromedia Flash da’sturine girafic obektler jaratiw.

2.4. Macromedia Flash dasturinde jaratılg’an obektlerge animatsiya beriw.

3.Miynetti qorg’aw.

4.Juwmaqlaw.

5.Paydalanılg’an adebyatlar.

1.Kirisiw.

Kompyuter grafikası 3 tu’rge bo’linedi: rastrlı grafika ,vektorli grafika ha’m fraktallı grafika. Olar bir- birinen manitor ekranında jaratılıwı ha’m qag’azdı basıp shıg’ıwı menen parıqlanadı.

Rastrlı grafika. Rastrlı grafikadan ko’rinis toshkalar (qag’azda), piksel (noqatlar ekranda sonday dep ataladı) ja’rdeminde payda boladı. Ko’rinip turg’anınday, noqatlar sanı qansha ko’p bolsa (olar tıg’ız qılıp ornatılsa) og’an belgilengen su’wret, forma, grafik ha’m tag’ı basqalar sonsha anıq ko’rinip turadı. Usi baylanıs penen ekrannın’ ruqsat etiw prinspine tu’sinikler kiritilgen bolip,onda gorizontal ha’m vertikal ko’rinisindegi noqatlar sanı ayrıqsha orıng’a iye ha’m ol ekrannın’ ruxsat etiw imkanyatı delinedi.

A’dette, bunday ko’rsetkish 640x480, 800x600, 1024x768 yamasa bulardan joqarı piksillerde beriledi. Ko’rinis o’lshewleri ruxsat etiw qabileti menen baylanıslı. Bul parametr dpi (dots per insh-noqatlar sanı tıg’ızlıg’ı) menen o’lshenedi. Ekran diagonalı 15 dyuymli (1 dyuym=2,54 sm) manitorda ko’rinis o’lshewi 28x21 sm di quraydi.Bunı itibarg’a alsaq,800x600 piksilli manitor ekrannin’ suwretlew prinspine 72 dpi g’a ten’ boladı.Demek kompyuter yadında ren’li ko’rinis ko’p orın alıwin tu’siniw qıyın emes. Mısal ushın 10x15 sm lı su’wret shama menen 1000x1500 piksellerden ibarat boladı.

Eger ha’r bir ren’li noqattı su’wretlew ushın 3 bayt yad istetiliwin itibarg’a alsaq, bir ortasha u’lkenlikte su’wrettin’ o’zi yadında shama menen 4 mln bayt orındı iyeleydi. Bunday mag’luwmat tiykarınan, Internet web betlerin jaratıwda itibarg’a alınıw kerek. Sonın’ ushın da ha’zirgi ku’nde jaqsi multimedia da’sturlerin, videoroliklerin jaratıw ushın operativ yadın 128 Mbaytdan ken’ bolmag’an ha’m,saykes ra’wishte tezligi u’lken bolg’an kompyuterlerden paydalanıw maqsetke muwapıq.

Demek, rastrli grafika menen islew ushın joqarı u’nemli kompyuter talap qılınadı. Rastrlı grafikanın’ kemshiligi sipatında usını aytıw mu’mkin ,ko’rinisti belgilep (u’lkiytirip,kishiytiriw ) halatı natiyjesinde toshkalar o’lshewi u’lkiyiwi menen ko’rinis anıqlıg’ı jamanlasıwı mu’mkin ha’m ha’tte, ko’rinis tanıp bolmaytug’ın da’rejege o’zgeriwi mu’mkin.

Rastrli grafika elektron (multimedya) ha’m baspa so’zlerde ken’qolanıladı.Baspa so’zlerde tu’rli illustratsiyalardı jaratıwda,adette skaner arqalı alıng’an sanlar foto yamasa vidyokamera (hazirde bunday fotoapparat ha’m vidyokamiralar ken’ tarqalg’an) yamasa suwretshi, rejesi ta’repinen tayarlang’an ko’rinislerden paydalanıladı.Sonın’ ushın da rastrlı grafikada payda qılıwshı da’stu’r qurallarınan ken’ paydalanıladı. Bul da’stu’rler, a’dette , ko’rinislerdin’ anıqraq ko’riniste bolıwın ta’minliydi.

Vektorli grafika.Vektorlı grafikada ko’rinistin’ ayrıqsha elementi sapalı sızıq quraladı. Sızıq sapalı tuwrı sızıq yamasa qıysıq sızıq alınıwı mu’mkin. Rastrlı grafikada bunday sızıqlar toshkalar (piksiller) jardeminde jaratılsa , vektorlı grafikada bolsa ko’rinislerdi jaratıwda toshkalar anıqraq bolg’an sızıqlardan faydalanıladı ham sonın’ aqıbetinen ko’rinisler anıqraq ko’riniske iye boladı.

Viktorlı grafikanın’ kerekli ta’repi ko’rinistin’ yadında azg’antay orın alıwın da, sebebi bul ahwalda yadında jay sızıq o’lshewine baylanıslı bolmag’anhalda boladı. Bunın’ sebebi yadında sızıqtın’ o’zi emes balkim onı ajıratıwshı formula yamasa parametrler saqlanıwında boladı. Vektorlı grafikanan’ ayrıqsha ko’rinisi sızıqlardan quraydı. ham apiwayı sızıqlardan qıyınları payda boladı. Ko’bnese vektorlı grafikanı obyektke salıstırılg’an grafika dew mu’mkin. sebebi bunda , ma’selen , u’sh mu’yesh payda qılıw ushın 3 sızıq (kesindi)den paydalanılsa, piramida payda qılıw ushın ushmu’yeshten paydalanıp g’ana qoynastan payda qılıw mu’mkin. Vertorlı grafikanı esaplanatu’g’ın grafika dep te ataw mu’mkin, sevevi ko’rinisti (obyektni) ekrang’a shıg’arıwdan aldın onın’ koordinataları esaplanadı ha’m usas toshkiler payda qılınadı.

Vektorlı grafikanın’ matematik tikarin geometrik figuralardan uyreniwdi quraydı. Belgili toshkı tekiste 2 (x,y) koordinatasi menen, tuwrı sızıq nızam ko’rinisinde y=kx+b (bunda kvab a’piwayı sanlar) da, kespe bul usas rawishte baylanıslı ha’m kiyingi toshkini beriw menen ko’rsetiledi. Qıysıq sızıqlar da usas rawishte o’z ten’lemelerine iye.

Vektorlı grafika tikarınan illustratsiyalar jaratıw ushın tikarlang’an. Vektorli girafika reklama agentliklerinde ha’m basqa jerlerde ken’ qollanıladı.

Vektorlı grafika menen isliytug’ın dasturlerge mısal retinde Adobe Illustrator 7.0, Macromedia Freehand 8.0 ha’m Corel Draw 5.0 lerdi kiritiw mu’mkin.

Fraktal grafika ha’m esaplanıwshı grafika bolıp, vektor grafikadan parqı sonda, bunda esh qanday obyektler kompyuter yadında saqlanbaydı. Sebebi ko’rinisler ten’lemeler yamasa olardin’ bo’limlerinde payda boladı. Sonın’ ushın da yadda tek g’ana tenlemeler saqlanadı. Ten’lemelerge baylanıslı parametrlar o’zgeriwi natiyjesinde tu’rli ko’rinisler payda boladı.

Fraktal grafika matematik esaplawlar aqıbetinde ko’rinsinde avtomatik jaratıw ushın qollanıladı. Sonın’ ushın da onın’ tikarı boyınsha suwret, forma, ko’rinis payda qılıwdın’ da’stu’rlew usılı tanlang’an.

Bul grafika, adette, tu’rli sharayatlarda madellestiriw, analiz qılıw, tu’rli qızıqtırıwshı da’stu’rler jaratıwda ken’ qollanıladı.

Biz joqarıda Macromedia Flash da’stu’ri haqqında piker ju’rittib, da’stu’rde a’pıwayı obyektler jaratıw ha’m jaratılg’an abyektlerge animatsiya berib hareketke keltiriwdin’ bazı bir usılları haqqında pikir ju’ritpekshimiz.

2.1. Kompyuter animatsiyası haqqında tu’sinik

Animatsiya degende, izbe-iz almastırıp turatug’ın ko’rnisler (kadrlar ) tiykarında payda bolatug’ın ko’rnisler hareketi tu’siniledi. Flash animatsiyanın’ 2 tu’rli usulı bar: izbe-iz ha’m interpolotsion animatsiya.

Izbe-iz kadrlı animatsiya, Bul usul aldınnan sızılg’an kadrlerdi izbe-iz o’tkiziwden ibarat. Usı halda hareketin’ payda bolıw ko’rinisleri o’tkiziw tezligi ha’m qon’sı kadrlardın’ uqsaslıq da’rejesine baylanıslı. Ko’rilip atırg’an usulda animatsion hareket GIF fayllardı jaratıw usulı menen usas amelge asırıladı.

Interpolasion animatsiya. Bul usılda bir neshe tayanısh (gilt) kadrler tikarında oraylıq kadirlerdi jaratıw ko’zde tutıladı (tweenin’ animation). Ma’selen birde bir feguranı ekrannın’ shep ta’repine on’ ta’repte 25 kadr arqalı o’tkiziw kerek bolsin. Birinshi usılda usı animatsiyanı jaratatug’ın bolsaq, kadrlerde feguranı izbe-iz jaylastırıwmızg’a tuwrı keledi. Eger ha’reketleniw waqtında fegura joq bolıp ketiwi yamasa ko’rinisin o’zgertiriwi zaru’r bolıp qalsa ,onda kadrlerdi izbe-iz sızıw ju’da ju’da ko’p jumıs waqtın talap etedi. Anıq sonday jag’dayda jolg’ız bolg’anı ushın da ekinshi usıl u’stin turadı, a’piwayı hallarda tek g’ana eki gilt kadr: baslanıwı ha’m juwmaqlanıwshı kadrler jadatıladı .A’dette Flash aralıq kadrlerdi sızıqlı zakon tikarında jaratadı, bıraq paydalanıwshı eksponensial zakonı, ja’ne aralıq toshkiler de ko’rinislerden birewlerin jaratıwshı qılıp da qollaw mu’mkin.

Kompyuter animatsiyasının’tikarg’ı tamoyili gu’zetiwshi ko’z aldinda ha’rekettin’ tu’rli ko’rinislerin o’zinde saqlawshı kadirler izbe-izligin ju’da tez almasıwı. Ha’reket degende saqnadag’ı abekttin’ ko’shiwi, buralıwı menen bir qatarda olardın’ ko’rinis ha’m ren’ o’zgeriwleri de tu’siniledi. A’dette kadr almasıw tezligi bir sekuntta12 den kem bolmawı kerek. Bir maqset platformasın anıqlawda kadrler o’zgerıw tezligi durıs tanlaw za’rur a’hamiyetke iye. Ma’selen kinematogra piyada bul bir sikontta 24kadr, RAL/SECAM ham NTSC television farmatlarda usas rawishde bir sikontta 25 ha’m 30 kadr di payda etedi.

Ko’pshilik animatsin da’stu’rlerde glitli animatsiya usılı qollanıladı (Keyframe animation). Bul usılda dizimi kadirlerdin tikarg’ı (gilt) ha’m araliq tu’rlerge bo’liniwinen ibarat.Tikarg’ı kadrlerde siwretshi animator tikarg’I (tayanish) jag’daylardı beredi, maselen sportshının’ sekiriwden aldıng’ı ha’m kelip tu’skennen kiyingi halatları. Aralıq ka’drlerdi animator bergen belgiler arqalı da’stu’rdin o’zi anıqlaydı. Hamme hallarda da glitlli animatsiya tan’law maqsetke muwapıq emes. Maselen abekıtti fazada qıyın burılıwlardı islewge majbur etiw ushın onın’ onlag’an (hatte juzlegen) gilt kadrlerdi beriw ornına , onin’ splayn trayektoriyasin sizıw an’satraq boladı. Bunday animatsiyag’a parametrik animatsiya delinedi. A’dette ol animatsiyon effektler toplam ko’rnisinde payda boladı . Bul toplamdan paydalanıw ushın baslang’ısh dawiri ha’m dawamshıları beriw parametrlerı ornatıw jeterli, qalg’an barlıq jumıstı animatsion dastu’rdin’ o’zi isliydi.

2.2. Macromedyia Flash da’stu’ri haqqında tu’sinik.

Flash interfeysi Adobe firmasının’ da’stu’rler (ma’selen,PhotoShop ) interfeysine usas bolıp, toshkalı grafika menen islewge qolaylastırılg’an.

Macromedia Flash da’stu’ri kompyuterge ornatılg’an son’ iske tu’siriledi. Bunın’ ushın jumıs stoldag’ı saykes tu’yme eki marte basıladı yamasa Pusk tu’ymesi arqalı to’mendegi a’meller izbe-izligi islenip iske tu’siriledi:

Pusk-Vse programmo-Flash –Mecromedya Flash 8.0

Da’stu’r aynası ekrang’a to’mendegishe ashıladı.

Taza hujjet jaratıw ushın ekran u’stindegi Flash dokument teması tan’lanadı. Bul tema tan’lang’an son’;

Bul jerde:

1.Da’stu’r aynasının’ fragrama shıg’arıwshı qatarı.

2.Da’stu’r aynasınin’ menyular qatarı.

3.Da’stu’r aynasının’ u’skeneler palitrasi.

4.Da’stu’r aynasının’ qatlamlar dizimi payda etiwshi, qatlamlar menen islewshi ayna.

5.Kadrler dizimin payda etiwshi ayna. Bul aynadan kadrler izbe-izligi menen islenedi.

6.Xosalar aynasi.

7.Grafik abyektlar jaratıw cashası

SHep ta’repte sızıw ushın shegaralang’an inistrumentler paneli jaylasqan.Olar ja’rdeminde instrumentler tanlanıwı, sondayaq jumısshı jumıstı basqarıw, obyektlerdi o’zgertiriw ha’m ren’ tan’law mu’mkin. On ta’repde instrumentler so’ylew, ren’, tekst, kadrler o’zine ta’n ha’m obyektler palitraları jaylasqan. Ortada jumısshı ku’shi, onın’ u’stingi bo’leginde bolsa waqıt diagramması (Timeline) jaylasqan. Jumısshı jumısta ayriqsha grafik ha’m tekstli ilementler jaratıladı.

Jumısshı jumıs u’stinde o’zine ta’n palitrasi (Properties) jaylasqan bolıp, ol tu’rli obyektler o’zine ta’n o’zgertiriw ushın ko’zlengen.

Flashde islengen jumıslardın’ natiyjesi (fayllar, animatsiya, ko’rinisler)-multifilim, klip, vidcofragmcnt, rolik ha’m animatsiyalar dep ataw qabul qılıng’an (adibiy terrain-mavie).

Flashde rolik jaraıw basqıshıda to’mendegishe.

Da’slep FLF ken’eytpeli baslanıwshı yamasa avtırlıq fayl (qaytalap bolatug’ın baslang’ısh fayl) jaratıladı. Kiyin brauzerda ko’riw mu’mkin bolg’an SWF-faylg’a o’zgertiledi. Bunnan basqa, jumıstın’ natijesin ken’ tarqalg’an farmatlar faylları AVI, animatsion GIF, JPEG ha’m basqa farmatlarg’a ekisport qılıw mumkin.

Timelines palitrasi

Waqıt shkalası Flashda animatsiya menen islewdin’ tikarg’ı instrumenti esaplanadı. Onda belgiler haqqında ha’m qaysı kadr gilt kadr, qaysıları aralıq kadr ekenligi haqqındag’ı xabarlar ko’rsetilgen. Waqıt shkalası jardeminde qaysı kadr hareket yamasa belgi saqlawın anıqlaw mu’mkin. Ol gilt kadrlerdi ha’m animatsıyanın’ ayrıqsha bo’leklerin ha’reketlendiriw imkanyatın beredi. Bul instrument ju’da qolay bolıp onda islewdi tezde o’zlestirip alıw mu’mkin. Waqıt shkalasinin’ tikarg’ı elementlerin sanap shıg’amız.

Marker-qızıl ren’ bolıp ajıratılg’an tuwrı mu’yesh bolıp, jumısshı isinde suwretlengen ayrıqsha kadrdi bildiredi.

Tuwrı mu’yeshli to’r yashekaları (kadrler shkalası)-kadrlerdi bildiredi. ko’riniste sol kadr ko’rsetilgen.

Bo’lekler-kadrler lineykasıdan shep tarepke ameller jaylasqan. Olar astında amellerdi qosıw yamasa alıp taslaw imkanyatın beretug’ın tu’ymeler jaylasqan. Ha’r bir qatlamdi ko’rinbes halg’a keltirw yamasa buyırıw mu’mkin.

Kadrler shkalası –apiwayı ha’m gilt kadrlerdi qosıw yamasa alıp taslaw mu’mkin bolg’an maydan. Eger birden bir kadırde tıshqanshanın’ on’ tu’ymesi basılsa, ja’rdemshi (kontckst) menyu shıg’adi. Onda a’melge asırılıwı mu’mkin bolg’an ha’reketler esabatı payda boladı. Kadrler shkalasinda to’mendegi xabarlar sawlelendirilgen:

- Gilt kadrler qara aynalmalar menen belgilengen.

-Ha’reketler menen baylanıslı kadrlerde aynalmalar u’stinde «a»ha’ripi qoyılg’an.

-Belgilengen kadrler qızıl buyrıq ha’m belgi atı qoyılg’an.

Kadr ren’i onın’ qaysı tipke tiyisli bildiredi: takrarlanıwshı kadr ku’l ren’de boyalg’an , fiyalet yamasa jasıl ren’li kadrler Flashde qayta islengen kadrler, aq ren’de bas kadrler ko’setilgen.

Aspaplar palitrası qollanbası. Simvollar: rolikler, tu’ymeler, qollanbası.

Arrov Tool ko’rsetiwshi aspaplar bolıp saqna obektleri tanlaw ushın iykemlesken.

Subseletion Tool – qıysıq sızıqtı tuwrılaw ushın iylemleske bolıp, qıysıq sızıqlarg’a jan’a tu’yin toshkiler qosıw ha’m payda bolg’an tu’yin toshkiler imkanyatın beredi.

Line Tool – tıwrı sızıqlardı sızıwg’a iykemlesken.

Lasso Tool – qıyın obektlerdı belgilew ushın iykemlesken. Eki g’ana islew sharayatqa iye - sekırlı tayaqsha (ren’ı uqsas saqalardi belgilew) ham polgonal belgilew. Bulardın’ islew ta’rtibin aspaplar palitrasının’ Options bo’liminen tan’law mu’mkin.

Pen Tool –qıysıq sızıqlardı sızıwg’a iykemlesken.

Text Tool- tekst jazıwshılar jaralıw ushın iykemlesken.

Oval Tool – aylanba ha’m ellipslerdi sızıwg’a iykemlesken.

Rectangle Tool – tuwrı mu’yeshlerdi sızıw ushın iykemlesken. Aspaplar palitrasının’ Options bo’liminde tuwrı mu’yeshtin mu’yeshleri o’lshemin tan’law mu’mkin.

Pencil Tool – ıqtiyatlı tu’rdegi qıysıq sızıqlardı sızıwg’a iykemlesken. Aspaplar palitrasının’ Options bo’liminde qıysıq sızıqlardın’sıllıqlıq da’rejesin tan’law mu’mkin.

Brush Tool – qıysıq sızıqlardı arnalg’an belgili may qa’lem menen sızıwg’a iykemlesken .Aspaplar palitrasınin’ Options bo’liminde may qa’lem ko’rnisi ha’m o’lshemin tan’law mu’mkin.

Free Transform Tool – obyektlerin tranısparmatsiya qılıwg’a iykemlesken. (gemetrik o’lshemlerin o’zgertiriw aylantırıw, jıljıtıw).

Fill Transform Tool – gradiyenti transfarmatsiyalaw.

Ink Bottle Tool – obyektlerin sheg’aralaw sızıqlar parametlerdi o’zgertiriwge iykemlesken.

Paint Bucket Tool obektlerin boyawg’a iykemlesken. Ko’bnese bul aspap Color Mixer palitrası menen isletiledi.

Eyedropper Tool – instrument pipetka. Boyaw yamasa ko’rinisi ren’inen nusqa alip, basqa obyektke isletiw ushın iykemlesken.

Eraser Tool – obyekt bo’limlerin o’shiriwge iykemlesken. Hand Toll ha’m Zoom Tool – jumısshı sahanın’ jaylasıwın ha’m mashtabların o’zgertiriwge iykemlesken. Simvollar: rolikler, tuymeler ,ko’rsetilgen.

Simvol – Flashda tikarg’ı tusiniklerinin’ biri. Simbol apıwayı fegura, bir neshe feguralar birlespesi ha’m hatte animatsiya (movie) de bolıwı mu’mkin.Ma’selen, «gildıdak», «kuzov», «shi - raq» simvoların jaratıw mu’mkin, kiyin bolsa bunın’ hammesin («avtamovil» simvolına) birlestiriledi.

Sonnan kiyin bul «avtomobil» din’ «ju’riw» ko’rnisi jaratıladı. Balonların (onın’ aylanıp atırg’anlıg’ı bildiriw ushın ) animatsiyalang’an sinvol qılıp ko’ritiledi ha’m qa’legen waqıtta simvol tipi de ko’rinisin o’zgertiledi. Basqasha qılıp atqanda, simvol bul obyekt. Obyekt termini adetiy bolsa da, bıraq Flash de anıq symbol termini astında isletiledi.

Simvollardın’ u’sh tu’rli ko’rnisi bar: rolik (Movie Clip), tu’yme (Button) ha’m ko’rinis (Graphic).

Tasbır (Graphic) tek g’ana bir kadirden ibarat simvol.Onin’statik atı da sodan kelip shıqqan. Eger simvol haqqında da statik obyekt (animatsiya bar bolmasa) bolsa, onı ko’rinis (Graphic) ge aylantırıw maqsetke muwapiq.

Tuyme (Button). Bul simvol Flashda belgili funiksiyalardı o’z ishine alg’an simvol esaplanadı. Onda to’rt kadr bar. Up, Over, Down, Hit. Tu’ymeler to’mendegi hallarda saqlaydı:

-Up-tuymenin’adettegishe halatı.

-Over tıshqansha kursorın tu’yme ustine basılg’an halat.

-Down- kursor tu’yme u’stinde ha’m tıshqansha tu’ymesi basılg’an halat.

-Hi-tıshqansha ko’rsetkishinin’ ta’sirlenetug’ın ko’rinisti anıqlaydı (feguralı tu’ymeler ushın paydalı).

Animatsiya (Movie Clip)-bul simvoldın’ en’ «quramalı» bo’legi. Bul tiptegi simvol Action Script (Flash de ornatılg’an da’stu’rlew tili) degende Movie tipindegi obyekt sıpatında qabul qılınadı.

2.3. Macromedia Flash da’stu’rinde grafic obyektler jaratıw.

Macromedia Flash da’stu’rinde obyektler jaratıw tap sonday Corel Draw da’stu’rinde jaratılg’anday jaratiladi. Standart uskenelerden: Aylanba torı tuwrı to’rtmuyesh, aldın kvadrat ha’r tu’rli ko’rinistegi sızıqlar uskeneler jardemınde jaratılıwı mumkin. Ma’selen obyekt jaratıwın a’piwayı tuwrı sızıqtan baslayıq. Tuwrı sızıq jaratıw ushın qurallar palitrasınan tuwrı sızıq quralı tanlanadı ha’m ekrannın’ kerekli ornına ko’rinis ornatıladı.Eger tuwrı sızıq ko’rnisin ren’li jaratıw kerek bolsa, ma’selen , qızıl ren’de,ol halda tuwrı sızıq quralı tanlag’annan son’, kiletki maydanında tuwrı sızıq ushın ren’ tanlanadı:

Son’ınan tanlang’an ren’de ko’rinis jaratıladı.

Tap sonday kvadrat ko’rinisin jaratıp ko’riyik: Bunın’ ushın qurallar palitrasinan kvadrat quralın tan’laymız, son’nan ekranda kvadrat ko’rinisin jaratamız.

Kvadrat sızıw quralın tanlag’anda kiletkalar maydanında to’mendegiler payda boladı:

1. Kvadrattın’sızıq ren’in beriw.

2. Kvadrattın’ ishki bo’lim ren’in beredi.

Bul jerden kvadrattın’ sızıq ren’i ha’m ishki bo’liminin’ ren’leri tanlanadı ha’m kvadrat sızıladı. Sızılg’an kvadrat berilgen parametrler boyınsha sızıladı.

Eger jaratılg’an obyekttin’ ren’i o’zgertiliwi kerek bolsa, qurallar palitrasında qural tanlanadı. Qural tanlang’anda kiletki korinisi to’mendegishe o’zgeredi:

Bul jerden kerekli ren’di tanlaw mumkin:

Ren’ tanlag’anda grafik obyektke sol ren’di beriw mumkin. Bunın’ ushın tshqansha tu’ymesi obyekt ustinde bir marte basıladı.

Ko’rinislerdi tayar qalliplerden paydalanıp qalmastan, oni qolda jaratıwda mumkin. Bunın’ ushın qurallar paltirasindag’ı tu’ymesinen paydalanıladı. Eger bizge apiwayı japraq suwretin jaratıw kerek bolsa, qurallar palitrasında sol qural tanlanadı ha’m ekranda japraq ko’rinisi jaratıladı.

Japraqqa ren’ beremiz: bunın’ ushın qurallar palitrasınan qurallardı tanlaymız ha’m kletkalar maydanınan ren’ler palitrasın ashıp onnan jasıl ren’di tanlaymız.

Japraqqa ren’ beremiz:

Mine usınday Macromedia Flash dastu’rinde tu’li ko’rnistegi grafik obyektlerdi jaratiw ha’m olarg’a islew beriw mumkın. Endi jaratılg’an grafik obyektlerge animatsiya beriw amellerin ko’rip shıg’ayıq.

2.4. Macromedia Flash dastu’rinde jaratilg’an obyektlerge animatsiya beriw

Actions palitrasi.Interaktiv efektler.Animatsiya jaratıw

Action Script Flash dastu’rinde ornatilg’an dastu’rlew tili bolıp, Flash –roliklerinde interaktiv effektlerdi jaratıw ushın qolaylastırılg’an. Maselen, bir kadr ko’rsetilip atırg’anda qandayda bir hareketler klavsh basılg’anda islewi mu’mkin.Bul til Java Script tili menen ju’da’ jaqın.

Action Script tilinde paydalanatug’ın bir neshe terminler dizimin keltiremiz.

Hareket (Actions) – Flash - roliklerin islenetug’ın jarayanın ko’rsetetug’ın jag’day.

Waqıya(Events)- birden-bir kadr ju’kleniwi tamamlang’annan kiyin anıq bir kadrge iye bolıw, faydalanıwshının’ kadr obyektleri ustinde birden bir ha’reket yamasa a’melde islew waqıyası.

Actions palitrası Action Script da’stu’rin kiritiw ha’m sa’wleleniwge qolaylastırılg’an. Panel eki tu’rde boliwı mumkin: normal ha’m ekspert.

Ekspert tu’rde da’stu’rdi kiritiw maydanında klaviatura jardeminde beriwin’iz mu’mkin, biraq normal tu’rde bunday qılıw mu’mkin emes, sunın’ ushın buyrıqtı redaktorlaw ushın to’mendegi parametrler panelinen paydalanıladı.

Kerekli jumıstı tanlaw ushın «+» klavishti basıw yamasa til elementlerin dizimin uqsas inistruksiyanı tan’law kerek boladı.

Shape Tweening usılı.

Usi usıl tiykarınan obyekt formasının’ bir tu’rden ekınshi tu’rge o’zgeriwge tıykarlang’an.

Birinshı marte Oval (O) instrument! ja’rdeminde aylana sızıp alamız. Ellips emes, balkim aylana payda bolıwı ushın SHIFT tuymesi birgelikte basıp turıladı.

Arrow(A) elementin isletin’ham Timeline bo’liminde 30-kadrdi belgilen’.Bas menyuden Insert>Keyframe (F6)buyrıg’ın islen’.Bul ha’reket penen siz 30 kadrdi gilt kadrge aylandırdın’ız.Etibor birin, lineyka astında kadrler ku’l ren’ge boyalıp qaldı.

30 kadrde Restangle (R) instrument! ja’rdeminde aylananın’shep boleginde to’rt mu’yesh sızın’ Arrow (A) instrument! tanlan’ ha’m aylanbanı tanlag’an halda DELETE tu’ymesi jardeminde onı o’shirip taslan’.

Tıshqansha tu’ymesin 1-30 kadrler arasında eki marte isletin’ha’m payda bolg’an paneiden Tweenin’ bo’liminen’ tanlan’.Shape jag’dayın ornatn’.

1 – kadrge kursordi ornatqan halda, ENTER tu’ymesin basın’ ha’m hasıl bolg’an animatsiyanı ko’rin. Aqırg’ı natiyjeni ko’riw ushın bolsa (Control>Test Movie (CTRL+ENTER) buyrıg’ın islen’.

Tekst Tweenin’ usılı.

Apiwayı usıl obyekt qa’sıyetlerın basqarıw ushın xızmet qıladı. En’ apiwayı paydalanıw spatında obyekt koordinatalarının’ o’zgeriwin keltiriwmiz mu’mkin.

1.1-Qa’dimdegishe jan’a fayl jaratın’ ha’m aylana sızın’. Paint Bucket (U) instrument! ja’rdeminde aq-qara radial gtadiyent menen onın’ ishin boyan’.

Obyekе di belgilen (Insert>Select All (CTRL+A)) ha’m bas menyudan Insert>Cinvert to Symbol…(F8) buyrıg’ın islen’.Name maydanın an obyektke at berin’:ball

Belgilewdi bikar qılmay turıp , Window>Inspectora>Object panelinen to’mendegi parametrlerin ornatın’: x=150, y=5Q, w=50, A=50.

61-kadrdi gilt kadr qılın’ (1.2-Qadem).

Kadrler arasında tishqansha tu’ymesin eki marte basın’ ha’m 3 amelden Tweenin’ bo’limin tan’lan’. Motion halatın ornatın’.

31-kadrdi gilt kadr qılın’(F6).

Usı kadrde obyektti tan’lan’ ha’m Object panelinde y=250 koordinatasın ornatın. Birinshi kadrde kursordi ornatqan halda, ENTER di basın’ ha’m natiyjeni ko’rin’.

Oyın’ızdag’I tolıq payda bolıwı ushın 28 ha’m 34-kadrlerdi gilt kadr qılın’, sodan kiyin 31-kadrda Windaw > Inspectors > Transform paneli jardeminde toptı vertikal boyınsha qısqartırın’ (h=80%).



Animatsion simvol jaratıw.

Macromedia Flashda jumıstı an’satlastırıw ha’m rolik o’lshemlerin jaqsılaw ushın sımvol tu’sinigi kirgizilgen. Simvol to’mendegishe bolıwı mumkin: grafika (Graphıs), tu’yme (Button), animatsion rolik (Movie clip), dawıs (Sound).Bul imkanyat jaratılg’an obyektler bir neshe ma’rte faydalanıw imkanın beredi.

Movie clip –tayar animatsiyasınan’ faydalanıw. Bunın’ ushın SHIFT tu’ymesin basıp turg’an halda, birinshi ha’m aqırg’ı kadrler tanlanadı. Sonnan kiyin Edit>Copy Frames (CTRL+ALT+C) ja’rdeminde kadrler ko’shirmesi alınadı.

File>naw (CTRL+N) buyrıg’ı ja’rdeminde taza hujjet jaratın’ ha’m Insert>New Symvol… (CTRL+F8)buyrıg’ı ja’rdeminde taza simvol jaratın’. Payda bolg’an waqıt aynasınan Movie Clip halatın tanlan’ ha’m Name maydanına takrarlanbas at kiritin’: ball clip.

Jaratılg’an Movie Clip tin’ birinshi kadrinde kursordı ornatın’ ha’m aldın ko’shirilgen kadrlerdi Edit >Paste Frames (CTRL+ALT+V) buyrıg’ı ja’rdemınde qoyın’. Jaqarıdag’ı Scene 1 belgisin tanlan’.

Windaw>Library (CTRL+L) buyrıg’ı ja’rdeminde Library panelin isletin’. Etibor Bergen bolsan’ız, paneled eki obyekt bolıp, birinshi obyekt: ball_clip – Movie Clip ha’m ekinshi obyekt: ball – Graphic.

Sonı biliw kerek, ball_clip animatsiyasınan obyekt sıpatında bir neshe marte paydalanıwmız mumkin.

Panelden obyektti tan’lab, tishqansha ja’rdeminde jumısshı aynasına alip qoyın’ ha’m CTRL+ENTER di basın’. Natiyjeni ko’rin’.

Jol boyınsha ha’reket .

181 – kadrdi gilt qılıp, animatsiya waqtın ornatın’ (F6).

Insert>Laber buyrıg’ ja’rdeminde jan’a qatlam (Gioii) jaratın’ ha’m Pencil (P) instrumentin qolaylastırın’.

Jaratılg’an sızıq B<})T sekirip atırg’an top ushın jol iretinde faydalanamız.Sızıqtı tanlan’ ha’m Edit>Copy (CTRL+C) buyrıg’ı ja’rdeminde buperge alın’. Sodan kiyin, ball_clip ko’lem qatlamı ushın (bizde Layer 1) jol qatlamı (Guide:Layerl) jaratamız.

Bunın’ ushın Layer 1di tanlaymız ha’m bas minyudan Insert>Mation Guide buydıg’ın tan’laymız. Guide: Layer 1 qatlamın birinshi kadrın tanlaymız ha’m ko’shirilgen sızıqtı Edit>Paste in Place (CTRL+SHIFT+V) ja’rdeminde ornına qoyamız.

Layer 1 din’ birinshi kadrine o’tin’. ball_clip obyektin tanlan’. Modify>Transform>Edit Center buyrıg’ı ja’rdeminde obyekt ko’lemin ornatın’ (+ belgisi). Usı amellerdi aqırg’ı kadr ushın da bir marte islen’.

Layer 1 din’ birinshi kadrine o’tin’. ball_clip obyektin tanlan’. Modify>Transform> Edit Center buyrıg’ı ja’rdeminde obyekt ko’lemin ornatın’(+belgisi). Usı amelde aqırg’ı kadr ushın da bir marte basın’.

MEYNETTI QORG’AW

Islep shıg’arıw mekraliklerinin’giginik normaları.

Islep shıg’arıw makrolik normalları miynet qa’wipsizligi standartlar dizimi “Jumıs zonası mekrolik” (GOCT 12.1·005-76) g’a tikarınan belgilenedi. Olar gigienik, teknik ha’m ekanomikalıq negizlerge tikarlang’an.

Sana’a’t karkanalarında xanalar, jıl fasılları ha’m jumıs to’besine qarap, olardın’ temperatura, salıstırmalı ıg’allıq ha’m hawa ha’reketinin’ jumıs orınları ushın ruqsat etilgen normallarg’a belgilengen.

Islep shıgarıw xanaları, kompyuter xanaları, jumıs orınlarında xananin’ temperaturası, salıstırmalı ıg’allıg’I ha’m ha’reket tezliginin’ normalları.

Jıl ma’wsimi	Jumıs qatarları	Hawanın’ temperaturası	Salıstırmalı ıg’llıq %	Ha’reket tezligi м/c
Suwıq	Jen’il – I	20-23	60-30	0,2
	ortash awırlıg’ı - I a	18-20	60-40	0,2
	ortash awrlıqtag’ı – I б	17-19	60-40	0,3
	Awır – III	16-18	60-40	0,3
Issı	Jen’il – I	20-25	60-40	0,2
	ortasha awırlıqtag’ı – I a	21-23	60-40	0,3
	ortasha awırlıqtag’ı – I б	20-22	60-40	0,4
	Awır- I	18-21	60-40	0,5
issı	Jen’il – I	20-30	60-30	0,3
	ortasha awırlıqtag’ı – I a	20-30	60-30	0,4-0,5
	ortasha awırlıqtag’ı – I б	20-30	60-30	0,5-0,7
	Awır - III	20-30	60-30	0,5-1,0

Sana’a’t karkanalarıha’m kompyuter xanalarnda jaratıw.

Jarıqlıq insan o’miri dawamında ju’da’ jaqarı ro’l oynaydı. Sonın’ ushın da sana’a’t karkanaların, kompyuter bar xanalar ratsional jaratıw sıpatlı tabar islep shıg’rıwdı ta’menlew menen birge islep shıg’arıw sharayatın jaqsılaydı, jumısshılardı sharshawdan ayıradı ha’m miynet o’nimdarlıg’ın asıradı. Tuwrı ju’rutilg’en zonalarg’a islep atırg’an jumısshılardın’ jaratıwı jaqsı boladı, bunın’ na’tiyjesı baqıtsız ha’dıyseler keskin ken’eyedi.

Bunnan ko’rinip turg’anınday kompyuter xanalarının’ jaqılaw tek g’ana gegenik talap qoyılmastan balki tixnik-ekanomikalıq talaplar ha’m qoyıladı.

Kompyuter xanalarında jaratıwdın’ bekkemligi sifat ha’m san ko’rsetkishleri menen tastıqlanadı. San ko’rsetkishleri nur ag’mı, jaqtılıq ku’shi, jarqınlıq ,nur qaytarıw koeffisientleri, jaqtılıq kiredi.

Kompyuter xanaların jaratıwg’a qoyılg’an tikarg’ı talaplar.

1. Jumıs orınların jaratıw sanatarya – gegena normaları tikarında jumıs sharayatlarına iykemlesken bolıwı kerek. Jumıs orınların maksimal jaratıw a’lbette jumıs sharayatına jaqsılawg’a alip keledi. Bunnan jumıs alıp baratırg’an abyekttin ko’rnisi jaqsılanadı na’tıyjede jumıs onimdarlıg’ı artadı. Bazı bir anıq jumıslardı islegende jaratılıwın 50 lkden1000 lk shekem asırıw menen jumıs o’nimi 25 fayızg’a asqanlıg’ı ma’lim. Ko’z benen ko’rip islew o’nshelik sha’rt bolmag’an jumıslardı ıslegende ha’m jaqtılawın 50lk den 300lk ge asırıw jumıs onimin 5-7 fayızg’a asırg’an.

2. Jumıs alip barılıp ju’zege ha’m ko’zge ko’rinetug’ın atirap qa jaqtılıq bir tegis tu’setug’ın bolıwı kerek. Sonnan eger jumıs alıp barılıp atırg’an ju’zege ha’m atrapta ko’zdi qamastıratug’ın ko’k na’lsheler bar bolsa, onda ko’zdin’ qımıldawı ha’m malim waqıt ko’nigiwi kerek boladı. Bul bolsa ko’zdin’ tez tez sharshawına alıp keledi.

3.Jaratıw mug’darı waqıt boyınsha o’zgermes bolıwı kerek. jaratılıwdın’ ko’biyip –azayıp, eger ol tez tezden qaytalanatug’ın bolsa, ko’zge ziyzn keltiredi, sebebi ko’z jaqtılıq o’zgerıslerin ko’nigiwge tuwrı keledi. Bul bolsa ko’zdin’ tez sharshawına alıp keledi. Jaratıwdın’ o’zgermesligi joqarı o’zgermes termenlik dereklerinen paydalanıp jolı menen erisiw mumkin.

4. Jaqtiliq qurilmalari qosimsha qawip ha’m za’rerler deregi bolmaslig’ı kerek. Sonın’ ushın jaratıw derekleri ajratatug’in issiqliqdi, dawis shiqariwdi maksimal kemeytiriw zarur.

5. Jaratıw qurılması isletiw ushın qolay, ornatıw an’sat ha’m ekanomikalıq na’tiyjeligi bolıwı kerek.

Jarıtıqıshlar ha’m olardı jaylastırıw.

Jaqtılıq derekleri jaqtılıq armaturası jaylasadı ha’m olar birgelikte jarıtıqıshlar yamasa lampishkiler dep ataladı. Tarıtqıshlar kanstruktsiyalarg’a to’mendegi talaplar qoyıladı:1) nur aqımının’ju’nelisin jumısshı maydan ta’repke qayta isleniwin ta’minlew:2) lampanın’nur tarqatıp atırg’an ju’zelerinin’ jarqırap ko’zge ta’sir ko’rsetiwinen qorg’aw; 3) lampanı ha’r tu’rli sana’a’t pataslanıwı ha’m shan’nan qorg’aw; 4) lampanı partlaw, ot alıw qa’wpinen qorg’aw.

SHawqınnan saqlanıw.

Ha’zirgi zaman tiknik rawajlanıwı da; wirinde sana’a’t ka’rkanalarında shawqımg’a qarsı gu’res ma’seleleri jaqarı ta’shwish qatarına kiredi. Bul – tikarınan mashinasazlıq sana’a’tı, transport qurılmasın isletiwde, energitika sana’a’tında ha’m sana’a’t karkanalarında ju’da qıyın ta’shwish bolıp turıptı. SHawqımnın’ aqıbetlerı ma’lim. Ulken shawqım ta’sirinde insannın’ nerv bo’limleri sharshap,esitiw jag’dayı to’menlep ketedi. Sonın’ ushında sana’a’t karkanalarında shawqımdı kemiytiw is ilajlardı belgilew insane salamatlıg’ın saqlawday ju’da joqarı a’hmıyetlı mu’lik bolıp esaplanadı. Shawqımg’a qarsı gu’resiw is-ilajları to’mendegi usullarda alip barıladı:

1) shawqımdı ajıratıp shıg’ıp atırg’an waqıtı kemeytırıw;

2) Shawqımnin’ tarqalıw jo’nelisin o’zgertiriw;

3) sana’a’t karkanaları ha’m kompyuter xanaların rejelestiriw;

4) sana’a’t karkanaları ham kompyuter xanalarına akustik islew beriw;

5) shawqımdı tarqalıw jolında kemeytirıw’;

Elektr qawıpsizlıgın ta’minlew.

Sana’a’t karkanalarında ornatılg’an kompyuter, ja’rdemshı mashina-mexanizimler, shkaflar, basqarıw pultleri hamde elektr a’spablar ha’m basqa buyımlardın’ hammesı, eger olar isletiw ushın paydalanılatug’ın elektr quwatı 42V dan joqari ku’shleniwge iye bolsa, A’lbette jerge qosilg’an bolıwı shart. Bunın’ ushın har qanday kompyuter xanaları jerge qosıw qurılmaları qolay, an’sat ha’m jen’il isletilgen bolıwı kerek. Bul qurılmalar jerge jeterlı da’rejede puqta jalg’alg’an yaki no’lge jalg’ang’an bolıwı shart. Bul qurallarda jerge qosıw simların a’n’sat bekkemlew mu’mkin bolg’an vintsimon qurilma yamasa qısqısh bolıwı kerek.

O’rtke qarsı isletiletug’ın texnik qurılmalar.

Sana’a’t karkanaları imaratları o’rtten qorg’anıw ushın islenetug’ın tykarg’ı tiknik qurılmalar GOST 12,4009-75 tikarında anıqlanadı. Har qanday o’rtti o’shiriwde o’rttin’ ku’shiyiwine alıp keletug’ın amellerdi ha’m jag’daydı anıqlaw zaru’r. Bunda jan’ıwdın’ dawam etiwin toqtatıw jag’dayın jaratıw u’lken rol oynaydı.

O’rtti o’shiriw waqtında qattı zatlar jang’anda o’rttin’ tezligi 4mG’ min, suyıqlar ju’zesı boyınsha bolsa 30 mG’ min bolıwın esapqa alıwı kerek.

O’rt (ot) o’shiriw qurılmaları ha’m usılları. Ot o’shiriw usılları to’mendegıdey bolıwı mu’mkin:

janıp atırg’an zonanı ko’p darejede ıssılıq jutıwshı materallar ja’rdemınde suwıtıw;

janıp atırg’an materiallardı atmospera hawasınan ajratıp qoyıw;

janıp atırg’an zonag’a kiretug’in kislorod ko’lemin kemeytiw ;

arnawlı ximiyalıq elementin qollaw;

Ot o’shiriw qurılma spatında, suw bu’geti, ximiyalıq ha’m mexanik ko’bikler, inert ha’m janbaytug’ın gazler ,qattı materyallar ha’m aralaspalardan’ paydalanıladı.

Su’w menen o’shiriw.Su’wdın’ ko’p tarqalg’an arzan ha’m sonın’ menen birge derli hamme jerde bar bolg’an o’t o’shiriw quralı bolıp, su’w menen ha’r qanday masshdaptag’ı o’rtlerdi o’shiriw mu’mkin.

Puw menen o’shiriw .puw menen o’shiriwdin’ tikarg’ı qa’siyeti sonda, xanalarg’a jiberilgen puw kislorodqa bay hawanı qısıp shıg’arıp, onın’ ornın iyeliydi. Puwdın’ ot o’shiriwdin’ paydalılıg’ı onın’ belgili bir qanag’a jiberilgen mug’darda puw boladı.

O’rtke qarsı suw ta’minatı. Adette ot o’shiriw isletilgen suw ku’shli basım astında, ku’shli janıp atırg’an jerge jiberiledi. Bunın’ ushın jeterli bolg’an basımdı qala sharayatında uluma vodoprovod tarmaqları arqalı hasıl qılınadı. Yamasa ba’zi bir orınlarda arnawlı tayarlang’an ha’wiz ha’m ıdıslardan paydalanıw mumkin.

Isıtıw ha’m samallatıw dizimleri.

Sana’a’t karkanaları adette oraylıq ısıtıw dizimi arqalı ısıtıladı. Sonın’ ushında bunday dizimlerdin’ o’rt qawpi bolg’an ushaskaların ısıtıw radiatorlarının’ qıyın tu’rlerinen paydalanıw usınıs etilmiydi. Sonlıqtan shan’lar turba ha’m radiator ustingi qatarına jinalıp qalıwı, jılıtıw na’tijesinde qızıp, o’rt shıg’arıw qa’wpin ku’shiyttiriledi.

Xanalardı oraylıq usılda ısıtılg’an sana’a’t karkanalarında, hawa tikarınan koloriferlarde isletip, odan kiyin karkana xanalarına jiberiledi. Bunday waqıtta isıtılg’an hawanın’ temperaturası 660S dan aspawı kerek. Biraq bunday ısıtıw diziminde hawa kanalları arqalı xanalarg’a tarqalg’anı sebepli o’rt balg’an waqıtta bul kanallar arqalı tarqatılıwı mu’mkin.

Sebebi jalın ha’m tu’tin barlıq imarat boylap tarqalıp ketiwi arqalı o’rt qawpi kusheyedi.

4.Juwmaqlaw

Usı qollanbanın’ birinshi betinde biz grafik dizayn haqqında so’z ju’rittik.Suwret sızıw yamasa kompozitsiyalar qıla alıw u’stinde emes bunın ushın qabilet ha’m intanın’ o’zi jeterli .Bunnan tısqarı, ko’pshilik paydalanıwshılar Potoshap yamasa CorelDRAW di o’zine azg’ana alıp, o’zlerinin’dezayner dep esaplaydı, biz esh qanday grafik paketmenen islew qasiyetlerı tuwrısında aytpaymız. Grafik dezayn usı pa’n sıyaqlı anıq aksioma ha’m qag’ıydalar ja’rdeminde du’zilgen, adasıwlar ha’m jan’lıqlar qılg’an pa’ni.

Siz tek usı baptı oqıp g’ana dezayner bolmaysız. Biraq men oylayman, sizler kerekli na’rseni tu’sinesiz: eger bir na’rse tuwrı islenbegen bolsa, ol obyektiv sebeplerge ko’re sıpatlı tayarlang’an, likin jaratıwshı bul da’dejede o’ isenimi ha’m na’zeriy bilimleri esabına erisedi.

Biz oqıwshı sol na’rseni tu’siniwimizdi qa’leymiz: su’wretshilik qabiletine iye bolmastan turıp da dizayner bolıw mu’mkin. Biraq bunın’ ushın insane «ne jaqsı, ne jaman» lıg’ın anıqlaytug’ın qag’ıydanı ju’da’ tuwrı tu’sinip alıw kerek .

Biz o’lshem, ko’lem, tekst ren’i, jaylasıwı ham shrft kibi tu’sinikler tuwrısında fikir ju’rgizemiz. ja’ne kompozitsiya ma’selesine de toqtalamız. Pormalawg’a urınıp ko’reyik, tan’law, a’sirese tan’lawdan bas keshiw nege tiykarlang’an. O’zın’iz tu’sinesiz, ko’bnese baryantlar ju’da ko’p boladı, jaqsıları bolsa sanaqlı. Biz baslawshı dezaynerler jol qoyatug’ın tykarg’ı qatelerdi ha’m olardin’u’lkenirek ka’sipleslerinde bolatug’ın aljasıwlardı payda ettiriwge ha’reket qilamiz.

Biraq bul dizayıng’a a’piwayilastırılg’an qaraw. Eger bul sizge qızıqlı ko’rinse, dezaynnın’ tiykarg’ı - «qanday qılıp sulıw qılıw mu’mkin». Bul sorawg’a tolıqraq juwap bere alatug’ın ko’plep kitaplar bar.

5. Paydalanılg’an a’debiyatlar.

1. M.Aripov, Informatika, Universitet nashriyoti, 2001.

2. M.Aripov, A Haydarov, A. Tillayev. Informatika asoslari, akademik letsey va kasb-hunar kolledjlari uchun. -T., 2002.

3. ff.Muponoe. CorelDRAW. 9. Учебний курс. -СП6. Питер, 2000.

4. M. CmpasHUCKac. Potoshop 5.5 ДЛЯ ПОДГОТОВКИ Web-грапики.Yчебний курс. -СП6.Петер, 2000.

5. А .Дубровец. Microsoft Net В подленке. -СH6, 2004.

Qosımsha mag’luwmatlar.

1. 
   http://ziyo. edu. uz/
   

2 . tttp://graphics. cs .msu. su/

3. http://computer. pro pkurs. ru/

4. http://dlc .miem. edu. ru/

5 . http://ermak. cs.nstu. ru/

6. http://vsegda. nightmail. ru/

7. http://www. techno. edu. ru/

8. http://www. instit. ru/

9. http://www. mpcdigest. ru/