Tərsimi həndəsə və mühəndis qrafikası-2
Cədvəl 1.2 A tip şriftləri
Yüklə 1,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 1.3.
- Şəkil 1.8.
- Şəkil 1.12.
- Şəkil 1.14.
- a) b) v) q) Şəkil 1.19.
- a) b) v) Şəkil 1.20.
- a) b) v) q)
Cədvəl 1.2
A tip şriftləri Parametrlər İşarəsi Nisbi ölçüsü Ölçülər, mm Şriftin ölçüsü (baş hərfin hündürlüyü)
(14/14)h 14d 2,5
3,5 5,0
7,0 10,0
14,0 20,0 Sətr hərflərin hündürlüyü
(10/14)h 10d 1,8
2,5 3,5
5,0 7,0
10,0 14,0 Hərflərarası məsafə a (2/14)h 2d 0,35
0,5 0,7
1,0 1,4
2,0 2,8
Sətrlərarası məsafə b (22/14)h 22d 4,0
5,5 8,0
11,0 16,0
22,0 11,0 Sözlərarası minimal məsafə
(6/14)h 6d 1,1
1,5 2,1
3,0 4,2
6,0 8,4
Şrift xəttinin qalınlığı d (1/14)h d 0,18
0,25 0,35
0,6 0,7
1,0 1,4
Şəkil 1.3.
4 Cədvəl 1.3 B tip şriftləri Parametrlər İşarəsi Nisbi ölçüsü Ölçülər, mm Şriftin ölçüsü (baş hərfin hündürlüyü)
(10/10)h 10d 1,8
2,5 3,5
5,0 7,0
14,0 20,0 Sətr hərflərin hündürlüyü
(7/10)h 7d 1,3
1,8 2,5
3,5 5,0
7,0 10,0
Hərflərarası məsafə a (2/10)h 2d 0,35
0,5 0,7
1,0 1,4
2,0 2,8
Sətrlərarası məsafə b (17/10)h 17d 3,1
4,3 6,0
8,5 12,0
14,0 24,0 Sözlərarası minimal məsafə
(6/10)h 6d 1,1
1,5 2,1
3,0 4,2
6,0 8,4
Şrift xəttinin qalınlığı d (1/10)h d 0,18
0,25 0,35
0,5 0,7
1,0 1,4
Qeyd: Qonşu xətləri paralel olmayan hərflər arasındakı məsafəni şrift xəttinin qalınlığı (d) qədər az da götürmək olar. Məs.AT.
5 1.6. Materiallarin qrafiki işarələnməsi Çertyoju tərtib olunmuş məmulat haqqında ilkin məlumat almaq və eyni zamanda çertyojun əyaniliyini artırmaq məqsədilə təsvirdə materiallar qrafiki işarələnir. Materialların qrafiki işarələnməsi QOST 2.306-68 * -in tələbləri əsasında aparılır. Praktikada daha çox rast gələn bəzi materialların qrafiki işarələnməsi cədvəl 1.4-də göstərilmişdir. Kəsiklərdə və en kəsiklərdə ştrixləmə materialın növünə görə cədvələ uyğun aparılır. Metallar və onların ərintiləri kəsiklərdə və en kəsiklərdə təsvirin konturuna və ya oxuna nəzərən 45 o bucaq altında ştrixlənir. Ştrixlər arası məsafə ştrixlənəcək sahədən asılı olaraq 1…10 mm götürülür. Ştrixlərin istiqaməti kontur və ya ox xətlərilə eyni olarsa, ştrixləmə həmin istiqamətdə, lakin 30 o və ya 60 o bucaq
altında aparılır (şəkil 1.5). Cədvəl 1.4 Material İşarəsi
Şəkil 1.5. Metal və bərk xəlitə materiallar
Qeyri metal materiallar Şüşə və digər şəffaf materiallar
Mayelər Torpaq
Çertyojda eyni bir detala aid olan bütün kəsiklərdə və en kəsiklərdə ştrixlərin sıxlığı və istiqaməti eyni olmalıdır.
Tərtib olunmuş çertyoj əsasında məmulatın hazırlanması və ya hər hansı texnoloji prosesin ye- rinə yetirilməsində vacib şərtlərdən biri çertyojda ölçülərin düzgün və savadlı göstərilməsidir. Çertyoj- da ölçülərin yazılışı zamanı hökmən aşağıdakılar nəzərə alınmalıdır: ölçülər yazilarkən məmulatin həndəsi formasini tam ifadə etməklə bərabər istehsal zamani texnoloji proseslərin tələbatini (emal, nəzarət və s.) təmin etməlidir; ölçülərdən istifadə icraçi üçün tam aydin olmalidir; ölçülər yazilarkən texnoloji və konstruktiv tələbatlar nəzərə alinmalidir. Ölçülərin göstərilməsi QOST 2.307-68*-in tələbləri əsasında həyata keçirilməlidir. Hər hansı səthin ölçüsünü göstərmək üçün səthdən çıxış xətti çəkilir və səthə paralel olmaq şərtilə ölçü xətti göstərilir. Ölçü xətti çıxış xəttinin kənarından səthə doğru 2 3 mm daxildən çəkilir və ölçünü göstərən rəqəm xəttə toxunmamaq şərti ilə ölçü xəttinin üzərində göstərilir (şəkil 1.6, a). Seçilmiş miqyasdan asılı olmayaraq çertyojda məmulatın natural ölçüsü göstərilir. Xətti ölçülər çertyojda ölçü vahidi göstərilməmək şərtilə mm-lə göstərilir. Əgər başqa ölçü vahidindən istifadə olunarsa onda ölçünü göstərən rəqəm yanında ölçü vahidi göstərilir (məsələn: 30 sm). Ölçü xətti iti 6 sonluqla (oxla) hüdudlanır və çıxış xəttinə toxunur (şəkil 1.6, v). Imkan daxilində çıxış və ölçü xətlərinin kəsişməməsinə çalışmaq lazımdır. Mərkəz xətlərinin, ox xətlərinin, kontur xətlərini və çıxış xətlərinin ölçü xətti kimi istifadə olunmasına yol verilmir. Lakin ölçü xəttinin bu xətlərə qədər çəkmək olar. Iti sonluğun üzərindən əsas bütöv xəttin çəkilməsinə yol verilmir (şəkil 1.6, q,d).
a) b) v) q) d) Şəkil 1.6. Əgər bir neçə səthin ölçüsünü paralel ölçü xətlərilə göstərmək lazım gələrsə ölçü xətləri arasın- dakı məsafə 6-10 mm olmaqla çəkilir və ölçüləri göstərən rəqəmlər şahmat üsulu ilə yerləşdirilir. İmkan daxilində ölçülər çertyojun boş olan hissələrində göstərilməlidir, əgər səthin üzərində ölçü göstərmək lazım gələrsə, onda ölçünü göstərən rəqəmin üzərindən keçəcək ox xətləri, mərkəz və ştrix xətləri sındırılır (şəkil 1.7, a).
a) b) v) Şəkil 1.7. Kiçik səthlərin ölçülərini göstərərkən zəncirləşmə mümkündür və bu hallarda oxlar kənardan qoyulur, oxlar yerləşməsə oxları ölçü xətlərinə nəzərən 45° bucaq altında çəkilmiş xətlərlə və ya aydın görünən nöqtələrlə əvəz etmək olar. Səthin ölçüsü şriftin enindən az olarsa ölçünü göstərən rəqəm əlavə çıxış xətti üzərində yazıla bilər (şəkil 1.7, b,v). Ümumiyyətlə çertyojda ölçülər üç üsulla yazılır: 1 – Zəncirvari üsul – səthlərin ölçüləri ardıcıl olaraq bir xətt üzrə göstərilir. Metodu mənfi cəhətdən xarak- terizə edən əsas əlamət məmulatın hazırlanması za- manı xətaların cəmləşməsi və nəticədə məhsulun zay olmasına səbəb olması mümkünlüyüdür (texnoloji baza kimi A səthi götürülmüşdür) (şəkil 1.8). 2 – Koordinat üsulu – bütün ölçülər eyni bir baza səthindən göstərilir (şəkil 1.9). Birinci üsula nəzərən ikinci üsulla göstərilmiş ölçülərə görə hazırlanan məmulatın dəqiqliyi yüksəkdir lakin, emal müddəti artdığından məmulatın maya dəyəri artır.
Şəkil 1.8.
7 3 – Qarışıq – (kombinə edilmiş) üsul – ölçülər göstərilərkən hər iki üsuldan istifadə edilir və daha optimal sayılır (şəkil 1.10).
Xətti ölçülərlə bərabər, səthin xarakterindən asılı olaraq ölçüləri göstərərkən bir sıra işarə va yazılardan istifadə olunur. R – radius işarəsi. Girdə səthlərin, qövslərin və s. radiuslarını göstərən rəqəmin qarşısında yazılır, hündürlüyü şriftin hündürlüyünə bərabər götürülür. Səthin forma və ölçülərindən asılı olaraq radius ölçüləri müxtəlif variantlarda göstərilə bilər (şəkil 1.11, a). Qövsün radiusu çox böyük olarsa, onda ölçü xəttini 90° bucaq altında sındırmaqla qövsün mərkəzini qövsə yaxınlaşdırmaq olar (şəkil 1.11, b), qövsün mərkəzini göstərmək tələb olunursa, ölçü xəttini mərkəzə qədər uzatmamaq olar (şəkil 1.11, v).
Şəkil 1.11.
- diametr işarəsi. Çevrənin, silindrik və kürə səthlərinin ölçülərini göstərən rəqəmin qarşısında yazılır bu işarə diametri 3 - 4 mm olan çevrə və 75 o bucaq altında mərkəzdən keçən xətdir. Xəttin hündürlüyü şriftin hündürlüyü qədər götürülür (şəkil 1.12). Çertyojda kürə səthini digər səthlərdən fərqləndirmək üçün R və ya işarəsinin qarşısında «kürə» sözü yazılır (məsələn; kürə R20, kürə 50).
Şəkil 1.12. Şəkil 1.13-də diametr ölçülərinin müxtəlif variantları göstərilmişdir.
8 - kvadrat işarəsi. Çertyojda səthin forması aydın oxunmazsa va ya bir təsvirdə göstərilərsə ölçünü gös- tərən rəqəmin qarşısında yazılır. İşarənin hündürlüyü şriftin 4/7-ü qədər götürülür. Çertyojun rahat oxunması üçün səthin diaqonalları çəkilir. Səth çertyojda aydın görünərsə, tərəflərinin ölçüləri göstərilir (şəkil 1.14). konusluq işarəsi. Konusluğu göstərən nisbətin qarşısında yazılır. Bu işarə təpə bucağı konusun tərə nöqtəsinə doğru yönəlmiş bərabəryanlı üçbucaqdır. Səthin konusluğu iki ədədin nisbəti şəklində konusun fırlanma oxunun üzərində və ya konusun kənar doğu- ranından çəkilmiş çıxış xətti üzərində göstərilir (şəkil 1.15).
∠ - maillik işarəsi. Səthin mailliyini göstərən nis- bətin və ya faiz göstəricisinin qarşısında təpə bucağı maillik istiqamətində yönəlmək şərtilə yazılır. Maillik birbaşa mail səthin üzərində va ya çıxış xəttinin üzərində göstərilir (şəkil 1.16). °, ', '' ' - dərəcə, dəqiqə, saniyə. Bucaqların ölçülərini göstərmək üçün istifadə edilir. Bucaqların ölçüləri göstərilərkən ölçü xətti çevrə qövsü şəklində çəkilir, çıxış xətləri bucağın tərəfləri rolunu oynayır. Horizontal ox xəttindən yuxarıda yerləşən bucaq ölçülərini göstərən rəqəmlər qövsün qabarıq hissəsində,
Şəkil 1.14.
Şəkil 1.15.
Şəkil 1.16.
horizontal ox xəttindən aşağıda yerləşən bucaq ölçüləri çevrə qövsünün çökük hissəsində yazılır. Horizontal ox xəttindən 30° yuxarı və 30° aşağı zonada (şəkil 1.17, a-ştrixlənmiş sahə) yerləşən bucaqların ölçü rəqəmləri əlavə çıxış xətti üzərində yazılır.
a) b) Şəkil 1.17. Əgər eyni bir baza səthindən bir neçə bucağın ölçüsünü göstərmək lazım gələrsə, oxlar bir qövs üzrə çəkilir və ölçünü göstərən rəqəmlər çıxış xətlərinin sonunda yazılır (şəkil 1.17, b). Çertyojda təsvir sındırılmış şəkildə verilsə də ölçü xətti sındırılmamış göstərilir (şəkil 1.18, a). Çertyojda tam göstərilməyən simmetrik kontur və bir təsvirdə verilmiş kəsiklə görünüş çəkilmişsə, daxili və xarici səthlərin ölçüləri ayrı-ayrılıqda göstərilir. Ölçü xətləri simmetriya və ya qoparma xəttini keçdikdən sonra sındırılır (şəkil 1.18, b).
a) b)
9 45° bucaq altında yonulacaq haşiyələrin ölçüləri çertyojda aşağıdakı kimi göstərilir (şəkil 1.19, a). Çertyojun miqyası daxilində ölçüsü 1 mm və daha kiçik olan, lakin çertyojda göstərilməyən haşiyələrin ölçülərini də göstərməyə icazə verilir (şəkil 1.19, b). 45°-dən fərqli bucaq ölçüsü altında yonulan haşiyələrin ölçüləri adi qaydada, yəni xətti və bucaq ölçüsü ilə (şəkil 1.19, v) və ya iki xətti ölçü ilə göstərilir (şəkil 1.19, q).
Eyni ölçülü bir neçə elementdən ancaq birinin ölçüsü göstərilir və elementlərin sayı yazılır (şəkil 1.20, a). Eyni ölçülü elementlər ayrı-ayrı səthlərdə olarsa və bu səthlər arasında araboşluğu (məsafə) olmazsa, yəni səthlər bir-birinə toxunarsa bir element kimi qəbul olunur (şəkil 1.20, b).
Çertyojda bir səthin ölçüsü bir dəfə yazılmalıdır. Düzbucaqlı formasında olan elementlərin ölçüləri düzbucaqlının tərəflərinin hasili kimi çıxış xətti üzərində göstərilə bilər. Bu halda birinci vuruq kimi çıxış xətti çəkilən tərəfin ölçüsü göstərilir (şəkil 1.20, v). QOST 2.318-81 * aşağıdakı hallarda deşiklərin ölçülərini sadələşdirilmiş şəkildə göstərməyə imkan verir: - təsvirdə deşiyin ölçüsü 2 mm və daha az olarsa; - oxboyu kəsikdə (en kəsikdə) deşik görünməzsə; - ümumi qaydalar üzrə ölçülərin göstərilməsi çertyojun oxunmasını çətinləşdirərsə.
Deşiklərin ölçülərini sadələşdirilmiş şəkildə göstərmək üçün deşiyin oxundan çıxış xətti çəkilir, deşiyin forma və xarakterindən asılı olaraq xüsusi işarələrlə deşiyin ölçüsü yazılır (şəkil 1.21).
Şəkil 1.21. a - yuvanın diametri (3) və dərinliyi (7), yuvanın konturu əvəzinə ancaq oxu göstərilmişdir; b - silindrik yuvanın diametri (2) və yuvanın dərinliyi (8) göstərilmişdir; v - silindrik yuvanın diametri (3) və yuvanın dərinliyi (7) göstərilmişdir. Ox xətlərinin kəsişmə nöqtəsi (+) çertyoj müstəvisinə perpendikulyar olan deşiyin (yuvanın) oxunun proyeksiyasıdır; q – silidrik yuvanın diametri (2) və yuvanın dərinliyi (8) döstərilmişdir. Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|