Təsərrüfat uçotu haqqinda anlayiş, onun inkişafı və bazar iqdisadiyyatı şəraitində mahiyyəti və əhəmiyyati

Dəmiryol nəqliyyatı

Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolu 1880-ci ilin 20 yanvar tarixində yaradılmışdır. Azərbaycanda ilk dəmir yolunun uzunluğu 20 km-ə bərabər olmuş, Bakı-Sabunçu arasında buxar dartısı ilə neft daşınması həyata keçirilmişdir. 1883-cü ilin may ayının 8-də uzunluğu 550 km olan Bakı-Tiflis,1900-cü ildə isə uzunluğu 231 km olan Dərbənd-Biləcəri dəmir yolunun tikintisi başa çatdırılaraq istifadəyə verilmişdir. ADDY keçmiş Sovetlər İttifaqının ən qocaman polad maqistrallarından biri olmuş,Böyuk vətən muharibəsi illərində Azərbaycan dəmiryolcuları çox çətin sınaqlardan müvəffəqiyyətlə çıxmış,Qızıl Ordunu yanacaq və neft məhsulları ilə təmin etmiş cəbhəyə 1 milyon 300 min o, cümlədən 600 min sistern yanacaq dolu vaqon yola salmışlar. Yarandığı andan indiki vaxta kimi ADDY-nun kollektivi dəmir yolu ilə yük və sərnişin daşımalarına olan tələbatı ödəmiş və ilbəil artan daşıma həcmlərini qabaqlamaq üçün dəmir yolunun imkanlarını artırırlar. Hazırda Azərbaycan Respublikasında dəmir yollarının uzunluğu 2944, km. istismar uzunluğu isə 2122 km təşkil edir.Dəmir yolu xəttinin daha intensiv sahələri, yəni 1277,1 km-i elektrikləşdirilmişdir ki,bu da ümumi uzunluğunun 60%-nı təşkil edir. 2005-cü ildə Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolu tərəfindən 26201,0 min ton yük, 5509,7 min nəfər sərnişin daşinmış,yük dövriyəsi 9524 min ton km. Sərnişin dövriyysi isə 881,1 min sərnişin km. təşkil etmişdir. Avropa-Qafqaz-Asiya (TRACECA) dəhlizi üzrə tranzit yük daşınmasının həcmi 7327,6 min tona bərabər olmuşdur.

 Hərəkətli dəmiryol tərkibinin qiymətləndirilməsi – vaqonların, lakomativlərin, sisternlərin, eləcə də komplektləşdiriciləri və hərəkət tərkibi üçün ayrı-ayrı hissələrin qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.
    Hərəkətli dəmiryol tərkibi fiziki və mənəvi aşınmanın yüksək dərəcəsi ilə fərqlənir ki, bu da onun qiymətləndirilməsini xeyli çətinləşdirir. Bundan əlavə vaqon və sisternlərin qiymətləndirilməsi zamanı hərəkət tərkibinin icarəsi bazarının aktiv inkişafını uçota almaq lazımdır. Ardıcıl olaraq bu obyektlər əmlak kompleksinin hissəssi olmadan öz-özlüyündə gəlir gətirə bilər ki, bu da vaqonların qiymətləndirilməsində gəlir yanaşmasının tətbiqini tələb edir.

Dəmiryolu nəqliyyatının üstün cəhətləri aşağıdakılardır :

1.Hava şəraitindən asılılığın olmaması.

2.Böyük miqdarda yükgötürmə qabiliyyəti.

3.Yüklərin daşınmasında növ müxtəlifliyi.

4.Yükün uzq məsafələrə tez çatdırılması imkanı.

Dəmiryolu nəqliyyatının çatışmayan cəhətləri aşağıdakılardır :

1.Çox ciddi qablaşdırılmanın tələb olunması.

2.Oğurluq üçün şəraitin olması.

3.Yolda qatarların yenidən təşkil edilməsinin tələb olunması.