So‘z yasash usullari . Qanday usul bilan bo‘lsa-da, yangi so‘z hosil qilishga
so‘z yasalishi deyiladi. Hozirgi o‘zbek tilida so‘z yasalishining turli usullari mavjud.
Ular qo‘yidagilar:
1. Semantik usul.
2. Fonetik usul.
3. Abbreviatsiya usuli.
4. Affiksatsiya usuli.
5. Kompozitsiya usuli.
Semantik usul. Ko‘p ma’noli so‘zning ma’nolari orasidagi aloqaning
o‘zgarishi, uzilishi natijasida omonim so‘zlarning yuzaga kelishi haqida ma’lumotga
egamiz. So‘z ma’nosining o‘zgarishi asosida yangi so‘z xosil qilish semantik usul
bilan so‘z yasalishi deyiladi. Bu usul bilan yasalgan so‘zlar turli so‘z turkumlariga
tegishli bo‘lib qolishi mumkin. Masalan,
ko‘k («osmon», ot) –
ko‘k («rang», sifat),
ko‘ch («harakat», fe’l) –
ko‘ch («yuk», ot),
yupqa («belgi», sifat) -
yupqa («predmet»,
ot),
kun («quyosh», ot) –
kun («sutkaning yorug‘ qismi», hisob so‘zi o‘rnida) kabi.
Fonetik usul . So‘zning fonetik tarkibida bo‘ladigan o‘zgarish natijasida yangi
so‘zning hosil bo‘lishiga fonetik usulda so‘z yasalishi deyiladi. Masalan,
tun va
kun ,
ko‘z va
ko‘r ,
aka va
uka kabi.
So‘z urg‘usining o‘zgarishi ham fonetik usulda boshqa so‘z turkumiga oid
so‘zlarning hosil bo‘lishiga olib keladi. Yangi so‘z yasaladi.
Masalan, yangi (sifat) –
45
yangi (payt ravishi), suzma (ot) – suzma (fe’l), qushcha (ot) - qushcha (qushdek, qush kabi - ravish), akademik (sifat) – akademik (ot) kabi.
