Tillar va adabiyot kafedrasi

 
deyiladi. Antonimiya so‘zi yunoncha anti
 
– «zid», «qarshi», onyma – «ism» demakdir. 
Antonimiyaning sinonimiyadan farqi shuki, sinonimiyada ikki va undan ortiq 
til birliklari munosabatga kirishadi. Antonimiyada esa atigi ikkita til birligi 
munosabatga kirishadi. Biri ikkinchisiga zid bo‘ladi. Ikkisi birgalikda antonimik 
juftlikni hosil qiladi. Antonimiya lug‘aviy birliklarda ham, grammatik birliklarda ham 
mavjud. 
1. Lug‘aviy antonimiya.
Bunda o‘zaro antonimik munosabatga lug‘aviy 
birliklar (so‘zlar va iboralar) kirishadi. Lug‘aviy antonimiya ham uch xil bo‘ladi: 
1) 
leksik antonimiya
– so‘zlar zid ma’nolarga ega bo‘ladi: issiq-sovuq, katta-kichik, 
og‘ir-engil; 
2) frazeologik antonimiya
– iboralar zid ma’nolarga ega bo‘ladi: ko‘kka 
ko‘tarmoq, yerga urmoq; 
3) leksik-frazeologik antonimiya 
– so‘z bilan ibora zid 
ma’nolarga ega bo‘ladi: uyatli – yuzi yorug‘. 
2. Grammatik antonimiya.
Bunda o‘zaro antonimik munosabatga grammatik 
birliklar kirishadi. Asosan so‘z yasovchilar zidlanishga ega. Masalan, -
li 
va –
siz, no-:
o‘rinli – o‘rin
siz
, 
no
o‘rin; -
li
va 
be
-, -
siz
: baxt
li
– baxt
siz
, 
be
baxt; 
ba
- va 
be
-: -- 
bama’ni – bema’ni. Bunda ham lug‘aviy antonimiya yuzaga keladi. 
So‘zlar antonimiyasi 
 
O‘zaro zid munosabatdagi ma’nolarni anglatib kelgan so‘zlarga 
antonimlar
deyiladi. Antonimlar ham sinonimlar kabi bir turkumga doir so‘zlardan hosil bo‘ladi. 
Antonimlar asosan sifat turkumida uchraydi. Boshqa turkumlarda kam uchraydi. 
Masalan: 
o
g‘
ir-engil, issiq-sovuq, katta-kichik, erta-kech, tez-sekin, kelmoq-ketmoq, 
yoz-qish, bor-yo‘q.
Ba’zan sifat bilan sifatdosh antonimik munosabatga kirishadi. 
Masalan, 
xom-pishgan. 

---

32 
Antonimlar ma’no jihatidan zid va bir vaqtning o‘zida o‘zaro bog‘liq bo‘ladi. 
Shunga ko‘ra oddiy qarama-qarshiliklar ham antonimik munosabatni hosil 
qilavermaydi, demak antonimiya ma’no jihatidan qarama-qarshilikka, zidlikka va 
birlikka asoslanadi. Antonimik munosabatdagi zidlik, inkor etish, yangini nomlash 
orqali bo‘ladi. Masalan, 
oq-qora
leksemalari biri ikkinchisini anglatgan ma’nosi bilan, 
yangini nomlash bilan inkor etib turadi. 
Antonimlar ifoda planiga ko‘ra o‘ziga xos xususiyatlarga ega: