Тошкент кимё – технология институти

Asosiy adabiyot 
1. 
Y.M.Maxsudov. "Polimer materiallarni sinaShga oid praktikum". ToShkent, 
"O`qituvchi", 1984
y. 8-22, 27-42 betlar 
Qo`shimcha adabiyot 
2. 
G.A.SHvetsov i dr. "Texnologiya pererabotki plastmass", Moskva, 
"Ximiya", 1988 g. s. 348-374 

---

26 
4-MA`RUZA 
PLASTMASSADAN OLINGAN BUYUMLARNI EKSPLUATATSION 
XOSSALARI 
Polimerlarning fizikaviy va mexanik xususiyatlari ularning ekspluatatsiya 
Sharoitiga katta ta`sir ko`rsatadi. SHu sababli quyida plastmassalarning issiqlik-
fizik va fizik-mexanik xossalari qanday aniqlaniShiga to`xtalib o`tmoqchimiz. Bu 
ko`rsatkichlar ularning iShlab chihariShda standart belgilar bilan baxolanadi. 
1. Plastmassalarning issiqlik-fizik xossalari 
Issiqlikka chidamlilik deganda polimer materiallarning yuk ta`sirida 
o`zining mexanik puxtaligini yo`qotadigan eng yuqori harorat tuShuniladi. Bunda 
ularning strukturasida qech qanday kimyoviy o`zgariSh ro`y bermaydi. 
Polimer materiallarning qanday harorat chegarasida iShlay olish qobiliyatini 
aniqlaSh ularning issiqlik-fizik xossalari ichida muqim o`rin to`tadi. Polimer 
materiallarning haroratga boqliq xossalari katta amaliy ahamiyatga ega bo`lgani 
uchun ularni aniqlaSh yo`llari mukammal o`rganilgan va buning uchun zamonaviy 
asboblar mavjud.
Polimer materiallarning issiqlikka chidamliligi, material turiga qarab, 
har xil usullar bilan aniqlanadi. Masalan, Martens usuli bilan reaktoplastlarni 
(qattiq va issiqlikka chidamliligi), eguvchi kuch orqali issiqlikka chidamliligi 
aniqlanadi. Vika usuli bilan konstruktsion termoplastlarga botiruvchi kuch ta`sirida 
bu ko`rsatkich aniqlanadi.
2. Plastmassalarning fizik-mexanik xossalari 
Plastmassalarning hajmiy oqirligi bo`liShiga haramay ular ma`lum 
mustahkamlikka ega. Plastmassalarni iShlatiSh paytida ularga turli xil kuchlar 
(nagruzka) ta`sir qilishi mumkin. Bu vaqtda buyumda har xil deformatsiyalar 
(cho`ziliSh, egiliSh, siqilish) paydo bo`ladi. SHuning uchun plastmassadan 
tayyorlangan buyumlar bunday deformatsiyalarni vujudga keltiruvchi kuchlarga 
bardoSh beriSh yoki bera olmasligini biliSh muqimdir.
Plastmassalarning mexanik xossalari ularni zo`riqiSh ostida sinaSh orqali 
topiladi.
Plastmassa namunalarining mexanik xossalarini ikki yo`naliSh bo`yicha olib 
boriSh mumkin: 
a) qisqa muddatli nagruzka ostida mustahkamlikka sinaSh; 
b) qisqa muddatli nagruzka ostida deformatsiyalaniShga sinaSh; 
Plastmassalarning fizik-mexanik xossalariga quyidagilar kiradi:
2.1.