Transport vositalari detallarining ishlash qobiliyatini tiklash I. B. As q arov

6.12-rasm. Klapanlarni o‘rnatiladigan material yordamida 
induksion eritib qoplash usulida tiklash: 
I - ta‟mirlanayotgan klapan, II-ta‟mirlanayotgan yuzani moylash, III-
ta‟mirlana-yotgan yuzaga flyus sepish, IV-ta‟mirla-nayotgan yuzaga 
qopla-nadigan materialni o„rnatish va qizdi-rish, V-ta‟mirlanayotgan 
yuzaga indikator yordamida magnit maydoni hosil qilish, qizdirib 
qoplash, VI-detalni sovitish. 1-klapan, 2-qoplanadigan material,
3-o„rnatgich, 4-moy sepish, 5-flyus sepish, 6-sovituvchi kamera,
7-aylantiruvchi kristalizator, 8- birlamchi qizdirish indikatori, 9- asosiy 
qizdirish indikatori. 
Bu usulda qo‗llanilganda ayniqsa, yirik detallarni mayda quylma va 
pokovkalardan olishda iqtisodiy tejamkorlikka erishiladi. Metallarni 
elektr shlak usulida payvandlash flyus qatlami avtomatik payvandlash 
usuliga qaraganda 5-10 marta unumli bo‗lib, elektr energiyasi 1,5-2 
marta kam sarflanadi.
6.8.
 
Gaz alangasi payvandlash va eritib qoplash, tasnifi va 
qo‘llanish sohasi 
 
Bu usul bilan payvandlashda, detal metali, yonuvchi gazlarning 
kislorod muhit, yonishdan hosil bo‗ladigan issiqlik hisobiga suyuq-
lantiriladi. Bunda yonuvchi gazlar sifatida atsetilen, suyultirilgan tabiiy 
gazlar propan, butan aralashmasi, benzin va benzol bug‗lari, hamda 
vodorod ishlatilishi mumkin. Atsitelen-kislorod alangasida payvandlash, 
gazli payvandlashning eng ko‗p ishlatiladigan turlaridan biridir. Bunda, 
alanganing harorati 3100-3200
0
C ga yetadi. Propan-butan aralashmasi, 

---

136 
benzin yoki benzol bug‗i yonayotganda esa alanganing harorati 2400-
2700
0
C dan oshmaydi. Detalni payvandlanayotgan joyiga yonuvchi gaz 
bilan kislorod keltirish va normal alanga hosil qilish uchun payvandlash 
gorilkalaridan foydalaniladi. Avtomobil xo‗jaliklarida va avtomobillarni 
ta‘mir qilish korxonalarida kalsiy karbitdan atsetelin olish uchun GVR-
3, GDS-5, GRK-10 rusumli bir yerda turib ishlaydigan generatorlardan, 
hamida MGV-08 ko‗chma generatorlardan foylaniladi.
Payvandlash gorilkasi o‗rnida past bosim bilan ishlaydigan SU 
rusmli gorelka va o‗rta bosimda ishlaydigan anchagina takomillash-
tirilgan GS-53 va GSM-53 rusmli gorelkalarda foydalaniladi. Propan-
butan aralashmalari bilan payvandlash uchun o‗sha gorelkalarni o‗zi 
ishlatiladi, biroq bunda yonuvchi aralashmani isitib olish uchun ularga 
uchlik (nakanechnik) lar o‗rnatilgan bo‗ladi. 
Payvandlash gorelkasiga keladigan atsitelen bilan kislorod miqdor-
larining nisbatiga qarab, payvandlash alangasi, normal alanga, uglerod-
lantiruvchi alanga (kislorod kam, atsetilen ko‗p) va oksidlantiruvchi 
alanga (atsitilen kam, kislorod esa ko‗p) bo‗lishi mumkin. Normal 
alanga hosil qilish uchun bir hajm atsetilenga 2,5 hajm kislorod 
qo‗shiladi.
Payvandlash gorelkasida, normal alanga hosil bo‗lishi uchun zarur 
hajm kislorod ya‘ni 1,15 hajm kislorod gorelkaga bosim ostida kislorod 
balonidan keladi,qolgan qismi alanga yonib turgan zonada havodan 
qo‗shiladi. Beriladigan kislorod xajmi yuqorida ko‗rsatilgandan oshiril-
ganda yoki kamaytirilganda tegishlicha uglerodlantiruvchi yoki 
oksidlantiruvchi alanga hosil bo‗ladi. Tarkibida 0,5% gacha uglerod 
bo‗lgan po‗latdan, alyuminiy qotishmalaridan, misdan va bironzadan 
yasalgan detallar, normal alanga bilan payvandlanadi va suyuqlantirib 
qoplanadi.
Kam uglerodli po‗latdan yasalgan detallarni gazli payvandlashda 
flyus ishlatmasa ham bo‗ladi. Ayrim metallarning va ularning 
qotishmalarining oksidlari kimyoviy birikish reaktsiyasiga kirishmagan 
hollardai erituvchi flyuslardan foydalaniladi. Erituvchi flyuslar 
jumlasiga har qil xlorid va ftoritlar kiradi. Atsetilen kislorod yordamida 
payvandlash bilan avtomobillarni eshiklari, qanotlari, kuzovlari va 
kabinalari, shuningdek, qalinligi 0,8 dan 2,5 mm gacha bo‗lgan listli 
materiallardan yasalagan qismlarini ishlash imkoniyati tiklanadi. 

---

137 
Gazli payvandlash rejimi deganda, gorilkaning quvvati, payvand-
lash alangasining tarkibi, gorilkaning chok yo‗nalishiga qiyalik 
burchagi, gorelka harakatining chok o‗qiga nisbatan yo‗nalishi va 
gorelkaning chok bo‗ylab surilish tezligi tushuniladi. Payvandlash 
rejimini tanlaganda biz payvandlanayotgan metallning turiga, detalni 
o‗lchamiga, payvand chokining vaziyatiga bog‗liq bo‗ladi. Biz 
payvandlash gorelkasining quvvatini, gorelkani soatiga atsetelin 
o‗tkazish imkoniyatini quyidagi tenglama yordamida aniqlaymiz.
S
A
Q


bu yerda A – payvandlanayotgan metalni qalinligi, mm: S – 1mm 
qalinlikdagi metalni payvandlashda, bir soatda sarflaydigan atsetilenning 
(tajriba orqali aniqlanadigan) miqdorini ko‗rsatuvchi koeffitsiyent.