Türk Dili Tarihi Ahmet B. Ercilasun Akçağ Yayınları / 603 Araştırma İnceleme / 50

Münyetü'l-Guzât

14. yüzyılın ikinci yarısında veya 15. yüzyılın başlarında Arapçadan Türkçeye çevrilmiş bir binicilik kitabıdır. Tercüme tarihi ve mütercimi bi­linmemektedir. Eserin bilinen tek nüshası 1446-1447'de istinsah edildiğine göre bu tarihten önce tercüme edildiği kesindir.

Eserin Arapça aslı el-Furûsiyye fi-Remyi'1-Cihâd adını taşır. Halife Muktedi Billâh'ın (1315-1362) seyisi Muhammed bin Yakub tarafından yazılmıştır. Münyetü'l-Guzât, bu eserin üçüncü bölümünün tercümesidir (Eckmann 1996: 65).

Meçhul mütercim kitabı yazmasının sebebini şöyle anlatıyor:

"Bilgil kim bu risâle türk tili üzere tahrîr kılınmaklıga dâ 'î bu boldı kim teŋri fermânı birle mısr ilinde bir azîmüşşân melik zuhûrga kildi... hâsekîler hâsı Timür big... bizim katımuzda bir arabî silâhnâme bar turur anı türk

TÜRK DİLİ TARİHİ 399

tiliŋe çevürseŋ kim bu gâzî türkler andın intifâ alsalar saŋa takı sevâb bolsa tidi bu du 'âçı kul takı alâ re 'sî ve aynî tip buyruklarıŋa imtisâl kılıp ol arabî kitâbnı alıp mürâcaat kıldı takı bir müddet bigler tapugındın ili tigdükçe ol kitâbge meşgûl boldı elhamdü lillâh ve 'l-minne teŋri tevfîki birle ol kitâbnı türk tilinçe tercüme kılıp takı münyetü'l-guzât tiyü at birdi. " (Uğurlu 1987: 32-34).

Mütercimin bu sözlerinden, eserin "hasekiler hâsı Timur Big'in isteği üzerine yazıldığı anlaşılmaktadır.

Kitapta altı konu (fen) işlenmektedir: Ata binmek, süngü (mızrak) tut­mak, kılıç kullanmak, kalkan tutmak, ok atmak, top vurmak (Uğurlu 1987: 34).

Münyetü'l-Guzât'm tek yazması İstanbul'da, Topkapı Sarayı, 3. Ahmed bölümündedir. Yazma, Gazi Altun Boğa adına 1446-47'de istinsah edilmiştir (Eckmann 1996: 66).

Eser üzerinde iki ilmî yayın vardır:

Mustafa Uğurlu, Münyetü'l-Guzât, Ankara 1987. Çalışmada transkrip­siyonlu metin ve gramatikal dizin verilmiştir.

Kurtuluş Öztopçu, Munyatu 'l-Ghuzât, A 14th Century Mamluk-Kipchak Military Treatise, Harvard University 1989.

Kitâbü'1-Hayl

14. yüzyılın sonlarında veya 15. yüzyılın başlarında Farsçadan Türkçeye çevrilmiş bir atçılık ve veterinerlik kitabıdır. Bazı çalışmalarda Kitâb fî-Riyâzati'1-Hayl olarak adlandırılmıştır. Ne zaman ve kim tarafından tercüme edildiği belli değildir. Eser; atların özellikleri, at hastalıkları, tedavi usulleri ve at terbiyesi hakkındadır.

Eserin iki nüshası vardır. İstanbul nüshası Beyazıt Devlet Kütüphanesi Veliyüddin Efendi Bölümündedir. Yazma harekelidir; müstensihi Hüseyin bin Ahmed el-Erzurumîdir. Kıpçak unsurlarının ağır bastığı "karışık Oğuz-Kıpçak" Türkçesiyle yazılmış eserlerdendir. Paris nüshası Bibliotheque Nationale'de bulunmaktadır. Harekelidir. Oğuz unsurlarının ağır bastığı "karışık Oğuz-Kıpçak" Türkçesiyle yazılmış eserlerdendir.

İstanbul nüshası üzerinde Kurtuluş Öztopçu çalışmıştır: "A Fourteenth-Century Mamluk-Kipchak Treatise on Veterinary Sciences: Kitâb fî-Riyâzeti'1-Hayl", Türklük Bilgisi Araştırmaları 17, 1993. Çalışmada eserin transkripsiyonlu metni ve İngilizce tercümesi verilmiştir.

400 Ahmet B. ERCİLASUN

Paris yazmasını Can Özgür işlemiştir: Kitâbü'l-Hayl (Memlük Kıpçakçası ile Yazılmış İlk Türk At ve Atçılık Eserinin Paris Yazması), İstan­bul 2003. Çalışmada dil incelemesi, tıpkıbasım, transkripsiyonlu metin, İs­tanbul nüshasındaki farklar, bugünkü Türkçeye aktarma ve gramatikal dizin bulunmaktadır.