Türk Dili Tarihi Ahmet B. Ercilasun Akçağ Yayınları / 603 Araştırma İnceleme / 50

Gülistan Tercümesi

Sadî'nin 1258'de yazılmış Gülistan adlı eserinin Kıpçak Türkçesine ter­cümesidir. Asıl adı Kitâb Gülistân bi't-Türkî (Türkçe ile Gülistan Kitabı) olan eser Seyf-i Sarâyî tarafından tercüme edilmiş ve 1 Eylül 1391 tarihinde tercüme tamamlanmıştır. Eser tercümeden çok adaptasyon karakterindedir (Karamanlıoğlu 1989: XXIV). Eckmann da tercüme hakkında şunları söyler: "(Eser) kelimesi kelimesine bir tercüme değildir. Şairimiz, şiirleri oldukça serbest tercüme ederken sadece nesir hikâyelerin tercümesinde eserin aslını takip eder. Eserin bazı kısımları tercümede eksiktir veya farklı görünmekte­dir." (Eckmann 1996: 56).

Fuat Köprülü de "Gülistan tercümesi o kadar selis ve temiz bir lisanla yazılmıştır ki mütercimin edebî kudreti, cidden, her türlü itirazın fevkinde-dir." diyor (Köprülü 1928: 372).

Seyf-i Sarayî, Altın Ordu'nun başkenti olan Saray şehrindendir. Gülis­tan tercümesinin sonunda kendi şiir ve nazireleri de vardır. Nazireler, Muhabbetnâme şairi Harezmî, Mevlânâ İshak, Mevlânâ İmâd Mevlevî, Sa­raylı Ahmed Hoca, Abdülmecid, Tuğlu Hoca, Kadı Muhsin ve Azerbaycanlı şair Hasanoğlu'nun şiirlerine yazılmıştır (Köprülü 1928: 365). Bu şairlerden sadece Harezmî, Abdülmecid ve Hasanoğlu bilinmektedir. Seyf sayesinde muhtemelen Altın Ordu ve Memlük sahasına ait beş şairin daha adını öğre­niyor ve birer şiirine sahip oluyoruz.

Eser, Mısır'da hâcibler hâcibi olan Emir Bathâs adına tercüme edilmiş­tir. Seyf-i Sarayî eseri niçin yazdığını şöyle anlatır:

"İlk yaz künleride bir kün bustân içinde güller arasında bir niçe zarîf âlimler bilen oturup inşâ ilminden bahs kılıp ebyât-ı garîb ve eş 'âr-ı acîb

TÜRK DİLİ TARİHİ 397

okudum ise ol âlimlerniŋ ulusı arûz ilminden bir müşkil beyiniŋ taktı'iŋ suvâl itti filhâl cevâbın işitip ayttı ay edîb-i garîb saya bir muvâfık nasîhatim bar kabûl kılsaŋ hayr bolgay ayttım buyuruŋ ayttı şeyh sa 'dî gülistânın türkî terceme kılsaŋ bir sâhib-devlet ir atına mısrâ' yâdgârıŋ cehânda kalsın dip ol azîznin mübârek nefesin kabûl itip ayttım inşâ'allâhu ta'âlâ." (Karamanlıoğlu 1989: 4-5). Buradaki "sahib-devlet er" Sultan Berkok'un hâcibler hâcibi (devlet bakanı) Bathâs es-Sudûnîdir (Eckmann 1996: 55).

Eserin tek yazması, Seyf-i Sarayî'nin elinden çıkmıştır ve Leiden (Hol­landa) İlimler Akademisi Kütüphanesindedir.

Eser ilk defa Feridun Nafiz Uzluk tarafından 1954'te tıpkıbasım olarak yayımlandı: Gülistan Tercümesi, TDK, Ankara 1954. Bu yayında Uzluk'un önsözü de vardır.

Gülistan tercümesinin ilmî yayını ayrı ayrı A. Bodrogligeti ve Ali F. Karamanlıoğlu tarafından yapılmıştır. A. Bodrogligeti, A Fourteenth Century Turkic Translation of Sâ 'dî's Gülistân (Seyf-i Sarâyî's Gülistan bi't-Türkî), Budapest 1969.

Ali Fehmi Karamanlıoğlu, Gülistan Tercümesi (Kitâb Gülistan bi't-Türkî), İstanbul 1978. Eserin transkripsiyonlu metnini ve gramatikal dizinini içine alan bu çalışmanın 1989'daki TDK baskısına, eserin tıpkıbasımı ile Karamanlıoğlu'nun daha önce yazdığı "Seyf-i Sarâyî'nin Gülistân Tercüme­sinin Dil Hususiyetleri" (TM, XV, 1968) adlı makalesi eklenmiştir.

Hatib Usmanov ve Zeyneb Maksudova 1980'de eseri eski harflerle neş­rettiler: Sayfes-Sarai. Gülistan bi't-Türki I-1I, Kazan 1980.

Gülistan tercümesi üzerinde Emir Necib'in de önemli bir çalışması 1975'te yayımlandı: Turkoyazıçnıy pamyatnik XIV veka "Gülistan" Seyfa Sarai i yego yazık I-II, Alma Ata 1975. Bu çalışmada eserin dil özellikleriyle söz varlığı değerlendirilmiştir.

Gülistan tercümesinin sonunda yer alan Seyf-i Sarayî'ye ait şiirler ve nazireler Bodrogligeti tarafından yayımlanmıştır: "A Collection of Turkish Poems from the 14th Century", AOH, XVI, Budapest 1963.