Türk Tarih Kurumu Başkanlığına Açık Mektup, İstanbul 1945; Zeki VelidîTogan

DARÜNNEDVE

Kureyş kabilesinin önemli meseleleri görüşüp karara bağladığı toplantı yeri.

Kureyş kabilesinin atası sayılan Kusay (ö. 480), Huzâa kabilesiyle giriştiği mü­cadele sonucu Kabe'ye bakma ve Mek­ke'yi idare etme işini üzerine alınca Ku­reyş kabilesinin kollannı birleştirdi; da­ha önce çadırlarda yaşayan Mekkeliler'İ Kabe merkez olmak üzere Mekke ve çev­resine yerleştirerek onların meskenler­de yaşamalannı sağladı. Bu arada bazı Arap kabilelerinin elinde bulunan dinî vazifeleri, değiştirilmemesi gereken di­nî gelenekler olarak gördüğü için yine onlara bıraktı. Kabe. hac ve Mekke ida­resiyle ilgili sidâne, hicâbe, sikâye, rifâde ile nedve ve liva görevlerini ise kendi üzerine aldı. Yaklaşık 440 yılında Kabe'­nin kuzeyine, tavafa başlanan yerin ar­ka tarafına Dârünnedve denilen toplan­tı yerini yaptırdı ve kapısını da Kabe'ye doğru açtırdı,

Dârünnedve esas itibariyle bir asiller {mele") meclisiydi. Her türlü savaş ve ba-nş kararının alındığı, görüşlerin belirlen­diği, nikâh merasimi ve ergenlik çağına gelmiş genç kızların gömlek (dır') giy­me törenlerinin yapıldığı bu meclise Ku-sayoğullan'ndan başka Mekke'deki Ku-reyş boylarının kırk yaşından yukarı baş­kanları katılabilirdi. İbn İshak'a göre¹⁹⁰ Kusay Dârünnedve'yi yaptırmadan önce bu toplantılar onun evinde yapılıyordu. Kureyşliler kendisi­ne o kadar bağlıydılar ki nikâh merasi­mi onun evinde yapılır, başlarına gelen herhangi bir olay burada konuşulur, baş­ka kabilelere karşı savaş bayrağı yine burada açılırdı. Ergenlik çağına gelen kızlara gömlek giydirme işi de onun evinde yapılır, gömleğin açık bırakılma­sı gereken yeri burada yırtılıp kızın üze­rine giydirilirdi. Kureyş kabilesi, başta ticaret kervanlarının gönderilmesi ol­mak üzere bütün önemli işlerini burada konuşup kararlaştırırdı.

Müslümanların Medine'de günden gü­ne güçlendiklerini gören Mekkeli müş­rikler, Ebü Cehil'in teklifiyle Hz. Peygam­ber'in, her kabilenin birer temsilcisinden oluşacak bir topluluk tarafından evin­den hicret için çıkar çıkmaz öldürülme­sini de burada kararlaştırmışlardı.

Hz. Peygamber ve Hulefâ-yi Râşidîn zamanında ne maksatla kullanıldığı bi­linmeyen Dârünnedve'yi Muâviye b. Ebû Süfyân, Kusay'ın oğlu Abdüluzzâ'nın to­runlarından Hakîm'den veya Kusay'ın büyük oğlu Abdüddâr'm torunu İkrime'-den¹⁹¹ satın almış ve burası hac için Mekke'ye gelen Emevî ve İlk Ab­basî halifelerinin ikametine ayrılmıştır.

Bu durum Hârûnürreşîd'in, "dârülimâ-re" (hükümet konağı) adı verilen daha ge­niş bir binayı ikametgâh olarak seçme­sine kadar devam etmiştir. Halife Mu'ta-zıd-BHlâh zamanında ise (892-902) sü­tunlar eklenerek bina Mescid-i Haram'a katılmıştır. Bugün Dârünnedve'nin ye­rinde müezzin mahfili bulunmaktadır.

Bibliyografya:

İbn Hişam. es-Stre, I, 124, 125, 126, 132; İbn Sa'd, et-Tabakât, I, 70; EzrakI, Ahbânı Mek­ke (Melhas), 1, 104 vd.; II, 66, 109, 110; Tabe-rî, Târîh (de Goejel, 1, 1096 vd.; Yâküt. Mu'ce-mü't-bütdân, II, 423; İbnül-Esîr, el-Kâmil, 11, 21; Âmirî. Behcetü'1-mehSfİl ue buğyetû't-emâ-sil (nşr. Muhammed Sultan en-Nemnekânî), Ka­hire 1330-31, 1, 37; İbrahim Rlfat Paşa, Mir'â-tü't-Haremeyn, I, 238; el-KâmÛsÜl-İslâmt, II. 326; Hamîdullah. islâm Peygamberi, ii, 117, 124; Cevâcl Ali, el-Mufaşşat, IV, 47 vd.; V, 226 vd., 234 vd.; Neşet Çağatay, İslam Öncesi Arap Tarihi De Cahiliye Çağı, Ankara 1982, s. 90 vd., 120-121; Koksal, tsiâm Tarihi (Mekke), I, 78-80; T. H. Weir. "Dârünnedve", İA, Mİ, 492-493; R. Paret "Dâr al-Nadwa", El2 (İng.), II, 128.

1 nşr. Ömer Abdüsselâm Tedmürî

2 25 Kasım 1914

3 2 Nisan 1917

4 Nizamname için bk. Düstûr, Birinci tertip, II, 184-219

5 Takuîm-i Vekâyi', sy. 144

6 Basiret, sy. 130

7 2 Şubat 1870

8 14 Şubat 1895

9 11 Ekim 1919

10 Düstûr, İkinci tertip, XI, 401-409

11 Bk. ilahiyat fakültesi

12 İstanbul üniversitesi Hakkında Rapor, İstanbul 1939

13 Dârülfünundan İstanbul Üniversitesi'ne alı­nan, bu arada kadro dışı bırakılan hocala­rın isimleri için bk. Arsian, s. 3 f 2-325

14 Rebîülovvel 1286

15 1 Zilkade 1286

16 İstanbul 1285

17 Ocak 1916

18 II, sy. 1 (Mart 1338). s 1-30

19 VII, sy. 1 (Temmuz 1929), s. 84-126

20 VIII, sy. 5 (Eylül 1932), s 86-133

21 I, sy. 5 (Teşrînisâni 1332), s. 458-474

22 II, sy. 3 (Temmuz 1338/1922), s. 177-186

23 a.y., s. 223-259

24 V. sy. 3-4 [Kânunuevvel 1927], s. 235-277

25 1, sy. 6 (Kânunusâni 1332), s. 567-580

26 VIII, sy. 2 (Nisan 1932), s. 21-59

27 VIII, sy. 4 (Tem­muz 1932), s. 3-35

28 VIII, sy. 6 (İkinciteşrin 1932), s. 62-96

29 VIN. sy 5 (Eylül 1932), s. 54-85

30 VIII, sy. 6 (İkinciteşrin 1932), s. 97-118

31 1, sy. 4 (Eylül 1332), s. 357-379

32 VII, sy. 1 (Mayıs 1929), s. 1-37

33 V, sy. 3-4 (Kânu­nuevvel 1927), s. 151-208

34 I, sy. I (Mart 1332), s. 71-97

35 I, sy. 2 (Mayıs 1332), s. 198-221

36 VIII, sy. 4 (Temmuz 1932), s. 54-73

37 İs­tanbul 1966

38 Meselâ 1. sayı 192 sayfa, 2. sayı 220 sayfa, 3. sayı 314 sayfadır

39 Bk. bibl

40 Aynî, XX, 208

41 Tahrtcü'd-de-iâlâti's-semciyye, s. 80

42 Bk. cami

43 Bk. imlâ

44 Hatîb, !l, 16-17

45 G. Makdisi, s. 14-15

46 Sübkî, IV, 159

47 a.g.e., III, 149; Safedî, II, 373

48 Ebû Şâme, 1, 23; Makrîzî, il, 375; Nuaymî, I, 98-100

49 Bulletin (1949-1951), s. 25

50 et-Târthu'l-bahir, s. 172

51 Nuaymî, II, 89-98; İbn Tolun, I, 130-140

52 27 Mayıs 1233

53 Süyûtî, Hüsnü'l-muhâdara, 11,262

54 Seyahatname, X, 232-233

55 Seyahatname, I, 318

56 Zehebî, s. 6; İbn Kesîr, XIII, 139, 159

57 Fetâuâ, II, 108-115

58 nşr. Abdülkâdir Ahmed Tuleymât

59 nşr. Ahmed Şefik Deme

60 nşr. Ca­fer el-Hasenî

61 trc. Ali Yardım

62 Atâî, II, 231

63 a.g.e., 1, 184

64 Uzunçarşılı-Rıdvan Na­fiz, I, 113; Baltacı, s. 12

65 Uzun-çarşıh - Rıdvan Nafiz, !, 113

66 et-Tevbe9/ 122

67 Konyalı, Kon­ya Tarihi, s. 813

68 Şeyhî, III, 144

69 Mecdî, I, 194

70 a.g.e.,I, 195

71 Ayverdi. III, 120,459-460

72 Se­yahatname, III. 449

73 Bugün Üsküdar Imam-Hatip Lisesi

74 Muhtemelen 1. Ahmed devrinde (1603-I6I7)

75 Bu dârüf-hadisin açılışıyla ilgili geniş bilgi için bk. Râşid, V, 207-209

76 Uzunçarşılı, İlmi­ye Teşkilatı, s. 11 vd., 261 vd.

77 Atâî, s. 484

78 a.g.e., s. 464

79 Şeyhî, IV, 689; Râşid. II, 266

80 nşr. K. Edib Kürkçüoğlu

81 Haz. İhsan Erzi

82 İstanbul 1973

83 24 Mart 1435

84 Bk. Bilge, s. 148

85 İbn Âbidîn, III, 247

86 Haccâvî, II, 7

87 Kuhistânî,II, 311

88 Massignon, s. 80-81; Tyan, II, 302; Khadduri. WarandPeace, s. 53, 170; a.mlf., Law in the Middle East, s. 351; El2, II, 126

89 Bk. cihad

90 Bk. Özel, s. 125

91 Serahsî, el-MebsÛt, XXX, 33; Cürcânî, s. 82

92 Serahsî, el-Mebsüt, XXX, 33

93 Cürcânî, s. 82

94 Haccâvî, m, 144

95 İbn Kayyım, 1, 5; Özel, s. 118

96 Sahnûn, II, 22; Serahsî, et-Mebsût, XIV, 57

97 el-Mebsût, X, 18; Şerhu's-Siyeri'l-kebîr,III, 1009, 1011

98 Bk. El2, II, 126

99 Geniş bilgi için bk. Özel, s. 257-273

100 nşr. Selâhaddin el-Müneccid-Abdülazîz Ahmed

101 nşr. Subhî es-Sâlih

102 nşr. M. Khadduri-H. I. Liebesny

103 Beytü'l-hikme, s. 44

104 Ahsenü't-tekâsîm, s. 120

105 nşr. Mîbâîl Avvâd

106 nşr. Ra­mazan Şeşen

107 trc. H. İsmail Ali

108 Bk. Dârülkurka

109 Eche, s. 145

110 Kahire'deki dârülilim hakkında daha geniş bil­gi için bk. darülhikme

111 nşr. Dârü'l-Kütübi'l-Arabî

112 İbn Âbıdîn, III, 247

113 Cessâs, vr. 162b; De-bûsî, vr. I22b; Serahsî, el-Mebsût, X, 114

114 İbn Mâce, "Cihâd", 38; Ebû Dâvûd, "Cihâd", 90

115 İbn Kayyim el-Cevziyye: I, 5

116 Bk. cihad

117 nşr. Selâhaddin el-Müneccid-Abdülaziz Ahmed

118 nşr. Subhîes-Sâlih

119 Müslim Conduct of State

120 Bk. İmaret

121 et-Tabakat, IV, 205

122 Târhu'I-Medîneti'I-münevvere, I, 241

123 Müslim, "Zikr", 38; Hatîb et-Tebrîzî, I, 71

124 er-Rihle, s. 244

125 "Diyet", 27

126 Sübkî, II, 109

127 er-Rihte, s. 183

128 Nâcî Maruf, I, 40-41

129 Bk. bibl

130 Seyahatname, II, 188

131 Amasya Tarihi, I, 265-268

132 Seyahatname, III, 449

133 a.g.e., I. 524

134 a.g.e., IX, 74-75

135 a.g.e., X, 233-235

136 a.g.e., II, 250

137 a.g.e., V, 431

138 a.g.e., V, 556

139 a.g.e., 11, 17

140 a.g.e, IX, 641, 781

141 Bk. Kur'an Kursu

142 nşr. M. Nâsırüddin el-Elbânî

143 nr. 71

144 trc. Süleyman Uludağ

145 nşr. Selâhaddİn el-Müneccid

146 nşr. Cafer el-Hasenî

147 trc. Ali Yardım

148 nşr. Tarihi Araştır­malar ve Dokümantasyon Merkezleri Kurma ve Geliştirme Vakfı

149 trc. Nimet Arşen

150 Seyahatname,I, 140

151 Nisan 1429

152 Vakfiye tarihi 1465

153 Bk. Darülhabp

154 Bk. Kütüphane

155 Mahmud Cevad, s. 42-44; Nâfıatuf.l, 115

156 VGMA, Bezmiâlen Valide Sultan Vakıfları Fodla Defteri, nr. 44, s. 52

157 7 Cemâziyelâhir 1266/ 20 Nisan 1850

158 BA, İrade-Meclis-i Vâiâ, nr 6077; BA, İrade-Dahiliye, nr. 12.376

159 VGMA, Bezmiâlem Valide Sul­tan Vâkıfları Fodla Defteri, nr. 44, s. 49

160 VGMA, Bezmiâtem Valide Suttan Vakfiyeleri, nr. 32, s. 377

161 a.g.e., nr. 32, s. 376-391

162 18 Temmuz 1851

163 Cevdet, IV, 57

164 Cevdet, IV, 39; Fatma Âliye, s. 52

165 Bilsel, s. 23

166 Bezmı-âlem Rüşdiye Mektebi

167 BA. İrade-Dahiliye, nr. 43.609

168 Türkiye Maarif Tarihi, II. 671-672

169 BA, İrade-Dahiliye, nr. 99.248

170 nşr. Reşat Özalp

171 Fatih Mehmed II Vakfiyeleri, s. 206, 257

172 BA, İrade-Dahiliye, nr. 8034

173 BA, İrade-Dahiliye, nr. 45.710

174 BA, İrade-Dahiliye, nr. 47.295

175 BA, İrade-Şûrâ-yı Devlet, nr. 476

176 BA: Yıldız Arşivi, Resmî, nr. 15/17

177 BA, Srade-Meclis-i Mah­sûs, nr- 5394

178 1 Eylül 1906

179 Hüdâvendigâr Vilâ­yeti Salnamesi (1325), s. 337

180 Kodaman, s. 241

181 6 Ekim 1913

182 2 Şaban 1330

183 Mart 1990

184 Bk. Nedvetü'ıulema

185 TRT Müzik Dairesi Baş­kanlığı Yayınlan

186 Bk. fIrengi mahal

187 Bk. Nedvetü'i-Ulema

188 30 Ma­yıs 1866

189 Nşr. Mevlânâ Muhammed Zafîrüddin, Diyûbend 1962; Karaçi 1986

190 Bk. İbn Hişâm, I, 132

191 Yâküt, II, 423