TüRKÇE – DİLBİLGİSİ kelime (sözcük)

14. İki Şekilde Yazılabilen Kelimeler

 

Bazı kelimelerin söylenişinde “ğ”nin “v”ye dönüştüğü görülür. Bunları iki şekilde yazılması ve okunması doğrudur.

 

Döğmek dövmek; göğermek gövermek; oğmak ovmak; öğme övmek; söğmek sövmek, öğün övün...

 

Söyleyişte ğ→v değişimi görülen bu kelimeleri “v”li yazmak daha uygundur.

 

 

15. Yabancı Kelimelerde Büyük “i”nin Yazımı

 

Lâtin harflerini kullanan yabancı milletlerin yazı sistemlerinde büyük “i harfi noktasız yazılır. Ibsen, Indiana... Türkçe metinlerde de bu isimler bu şekilde yazılır. Ancak bu isimler sözlüklerde “i” sırasında yer alır.

 

 

16. Ses Değişikliği Görülen Bazı Kelimelerin Yazımı

 

„Ünlü daralması görülen Türkçe kelimeler:

 

söyle-yor söylüyor,

anla-yor anlıyor,

yaşa-yor yaşıyor,

de-yor diyor

de-e diye

de-en diyen,

de-e-lim diyelim,

ye-en yiyen,

ye-ince yiyince,

ye-ecek yiyecek,

kork-ma-yor korkmuyor,

gel-me-yor gelmiyor...

 

Birden çok heceli olan kelimelerde de sadece söyleyişte daralma vardır, atlayarak (atlıyarak), başlayan ( başlıyan), yaşayacak ( yaşıyacak),

atlamayalım (─atlamıyalım), gelmeyen (─gelmiyen), gizleyeli (─gizliyeli)...

 

„Ünlü düşmesi olan kelimeler:

 

ağız ağzı, burun burnu, koyun (bağır, döş) koynuna, alın alnı,

oğul oğlu, gönül gönlüm, beniz, benzi, ömür ömrüm, cürüm cürmü,

hüküm hükmü, fikir fikri...

ileri-le-mek ilerlemek, koku-la-mak koklamak,

kavuş-ak kavşak, uyu uyku, devir- devril-...

nerede nerde, burada burda, şurada şurda...

 

kayıp kaybolmak, emir emretmek, keşif keşfetmek, sabır sabretmek...

 

gönülden gönüle, ağıza, buruna, babadan oğula örneklerindeki gibi ekte geniş ünlü varsa hece düşmesi olmayabilir.

 

oyunu, koyunu vb. hece düşmesi olmayan kelimelerdir.

 

Özel isimlerde –hâliyle- hece düşmesi olmaz:

 

Gönül’e, Ömür’ü...

 

„ Ünsüz türemesi görülen kelimeler:

 

aff af affetmek, affı

hiss his hissetmek, hissi

zann zan zannetmek ,zannı

redd ret reddetmek, reddi

şıkk şık şıkkı,

zemm zem zemmetmek,

hall hal halli, halletmek...

 

fiat fiyat, faide fayda, zaif zayıf,

repertuar repertuvar, lâboratuar lâboratuvar,

konservatuar konservatuvar, tual tuval, tualet tuvalet...

 

Bu kelimelere benzeyip de ünsüz türemesi görülmeyen kelimeler:

 

Duayen, fail, faiz, fuar, fuaye, kuaför, lâik, puan, suare...

 

„ Ünsüz düşmesi görülen kelimeler:

Türkçede ikiz ünsüz bulunmaz. Bu yüzden Arapçadan dilimize geçmiş olan ve sonunda ikiz ünsüz bulunduran kelimeler yalın durumunda kullanıldığında ünsüzlerden biri düşer.

 

Hakk hak, redd ret, hiss his, zann zan, zemm zem, hal hal, şıkk şık, afv af...

 

Alıntı kelimelerden ft, st ünsüz çiftleriyle bitenlerin bir kısmında t sesi söyleyişte düşme eğilimi gösterse de yazıda korunur.

 

çift, rast, serbest...

 

Farsça “hane” kelimesiyle yapılan birleşik kelimelerde “ha” hecesi korunmalıdır.

 

Hastahane, pastahane, postahane, muayenehane, yazıhane, sarphane, dökümhane, yatakhane, yemekhane, dershane, eczahane...

 

Fransızca’dan dilimize girmiş olan sürpriz kelimesindeki r, yazıda da konuşmada da korunur.

 

„ n→m değişimi görülen kelimeler:

 

Türkçe veya yabancı kelimelerde b’den önce gelen n sesi m’ye dönüşebilmektedir.

 

Saklanbaç saklambaç, dolanbaç dolambaç, anbar ambar, canbaz cambaz, anber amber, çeharşenbe çarşamba, pencşenbe perşembe, çenber çember, sünbül sümbül, penbe pembe, tenbel tembel, menba memba...

 

İstanbul, Safranbolu, Zeytinburnu, düzenbaz, sonbahar, bin bir, binbaşı, onbaşı gibi kelimelerde söyleyişte m’ye doğru bir kayma olmasına rağmen yazda yine “n” olarak korunur.

 

„ i→ı dönüşümü görülen bazı Arapça kelimeler. Bunlarda “k” sesi daima kalın okunur.

 

inkılâp, inkıyat...

 

„ b→p değişmesine uğratılan Arapça kelimeler:

 

“s”den sonra gelen “b”, “p”ye dönüşür.

 

nispet, ispat, kispet, müspet, naspetmek, tespit, tespih...

 

“s”den sonra gelmeyen “b”ler ise olduğu gibi kalır.

 

Makbul, ikbal, tatbik, teşbih...

 

„ c→ç değişmesi görülen ve görülmeyen Arapça kelimeler:

 

eçhel, içtihat, içtimaî, meçhul...

mescit, tescil, teşci...

 

„ d→t değişmesi görülen yabancı kelimeler

 

Farsça “-dar” soneki bulunduran kelimelerde d, t’ye dönüşür.

 

emektar, minnettar, silâhtar, taraftar...

 

Bazı Arapça kelimeler:

 

metfun, methal, methiye, tetkik...

 

Bazı Arapça kelimelerde “d” korunmuştur:

 

takdim, takdir (taktir farklı anlamdadır), takdis, tasdik, tekdir...

 

„ “din” kelimesiyle kurulmuş Arapça isimler:

 

Seyfettin, Necmettin, Hayrettin...

 

„ “abd” kelimesiyle kurulmuş olan ve “u”lu veya “ü”lü kullanılan Arapça isimler:

 

Abdullah, Abdurrahman...

Abdülkadir, Abdülkerim, Abdülaziz, Abdülhamit, Abdüsselâm...