TüRKİye diyanet vakfi 4 İSLÂm ansiklopediSİ (20) 4

C) Kelâm ve Felsefe.

1.el FaşI fi'I-milel ve'1-ehvâ1 ve'n-nihal. Dinler ve mezheplere dair olan eser önce Kahire1-

de basılmış ⁶¹² daha sonra M. İbrahim Nasr ve Abdur­rahman Umeyre tarafından yayımlanmış­tır. ⁶¹³

2. et-Takrib li-haddi'1-manhk ve'l-med-hal ileyhi bi'l-elfâzi'l-'âmmiyye ve'l-emşileti'l-fıkhiyye. Aristo'nun mantı­ğa dair eserlerinin açıklaması mahiye­tinde olup mantık ilminin önemini gös­termek, mantık ve felsefe hakkındaki yanlış değerlendirmeleri gidermek ama­cıyla kaleme alınmıştır. İhsan Abbas'ın neşrettiği eser ⁶¹⁴ Ali Müderris Mûse-vî-i Bihbehânî tarafından Farsça'ya ter­cüme edilmiştir. ⁶¹⁵

3. Müdâvâ-tü'n-nüfûs ve tehzîbü'l-ahlâk ve'z-zühd ii'i-reztfil. eî-Ahlâk ve's-siyer adıyla da bilinen eserin birçok neşri yapıl­mıştır. ⁶¹⁶

4. el-Vşûl ve'l-fü-rû Çeşitli kelâm konularına yer verilen eseri M. Atıf el-lrâki, Süheyr Fazlullah ve İbrahim Hilâl uzun bir mukaddime ile bir­likte neşretmiş (Kahire 1978), daha son­ra Beyrut'ta yeni bir baskısı yapılmıştır (1404/1984).

D) Edebiyat.

1. Tavku'l-hamâme fi'l-üîieti ve'1-üllâl. Aşk ve âşıklar konusun­da nazım ve nesir karışımı bir eser olup birçok defa basılmıştır. ⁶¹⁷

2. Dîvânü şi'ri İbn Hazm.⁶¹⁸

E) Risaleler.

İbn Hazm'ın çeşitli konu­larla ilgili otuza yakın risalesinden birkaçı müstakil olarak, diğerleri de çeşitli mec­mualar halinde basılmıştır.

1. Cevâmit's-ste ile ⁶¹⁹ birlikte basılan risaleler: Risale îi'1-kıra'ât, Esmâ'ü'ş-şahâbeti'r-rüvât ve mâli-külli vahidin mine'l-'aded ⁶²⁰ Tesmiyetü men ruviye 'anhümü'l-fütyâ mine'ş-şohâbe ve men bacdehüm, Cümelü fü-tûhi'l-İslâm bcfde Resûlillâh, Esmâ ü'l-huleia ve'l-vülât ve zikri müdedihim.

2. Resâilü İbn Hazm el-Endelüsî ⁶²¹ er-Red cale'l-hâtif min bu'd, el-Beyân can ha­kikati'1-İslâm, et-Tevkîf calâ şâri'i'n-necât bi-ihtişâri't-tank, Merâtibü'l-culûm, el-Gmâ'ü'l-mülhî, Elemü'l-mevt ve ibtâiühû, Ma'rifetü'n-nefs biğay-rihâ ve cehlühâ bi-zâtihâ, Müdâvâ-tü'n-nüfûs.

3. er-Red 'ala İbni'n-Nağ-rîle el-Yehûdî ve resâilü uhrâ li'bn Hazm ⁶²² er-Red aiâ İbni'n-Nağrîle el-Yehûdî, Risâletân ecâbe iîhimâ 'an risâleteyn stille iîhimâ sifâlü tcfnîfin, et-Telhîş li-vücûhi't-tahlîş, er-Red cale'I~ Kindî.

4. Resâ'ilü İbn Hazm el-Ende-lüs ⁶²³ I: Tavku'l-hamâme, Müdâ-vâtü'n-nüfûs, el-Gmânü'l-mülhî, Ma'-rifetü'n-nefs bi-ğayrihâ ve cehlühâ bi-zâtihâ; II: Naktü'l-'arûs iî tevârîhi'l-huleîa ⁶²⁴ Ümmehâtü'1-hule-fâ ⁶²⁵ Cümelü lütûhi'l-İs-lâm, Esmâ^ü'l-hulefâ ve'î-vülât ve zik-rü müdedihim, Fazlü'l-Endelüs ve zik-ru ricâlihâ; III: er-Red 'alâ İbni'n-Nağ­rîle el-Yehûdî, Risâletân ecâbe iîhimâ, er-Red ıale'l-hâtii min bıfd, et-Tevkîf 'ala şâri'i'n-necât, et-Telhîş livücû-hi't-tahliş, el-Beyân an hakikati'1-îmân, el-İmâme, Risale fî hükmi men kale inne ervâhe ehli'ş-şekâ mucaz-zebetün ilâ yevmi'd-dîn; IV: Merâti-bü 'Î-Qulûm, Elemü '1-mevt ve ibtâiühû, er-Red 'ale'l-Kindî el-Feylesûf, Tefsî-ru elfâzin tecrî beyne'1-mütekeİlimîn fi'1-uşûl. İbn Hazm'ın ayrı basılan diğer bazı ri­saleleri de şunlardır: Risale ü'l-mufâda-le beyne'ş-şahâbe ⁶²⁶ Risale fi'n-nâsih ve'1-mensûh ⁶²⁷ er-Risâletü'1-bâhire fi'r-red cale'l-ahvâli'l-fâside ⁶²⁸ Risâletü'l-elvâninşı Ebû Abdurrahman b. Cüz3 iî zikri'l-hadîşeyni'l-mev-zûcayn fi'ş-Şahîhayn.⁶²⁹ Literatür. İslâm dünyasının fikir ve ilim alanında yetiştirdiği önemli şahsiyetlerden biri olan İbn Hazm üzerine Doğu'da ve Batı'da birçok ilmî araştırma ve tez çalışması yapılmış, birçok eser ve maka­le kaleme alınmış olup bunların başlıcala-n şunlardır: Asin Palacios. Aben hazem de Cordoba y su histoire critica de las ideas religiosas ⁶³⁰ Muhammed Uceyme, İbn Hazm el-En­delüsî {Tunus l956);AbdelMagidTurkî, Polemiques enire İbn Hazm et Bâği sur les principes de la loi musulmane (Alger 1963); Saîd el-Efgânî, Nazariyye-tü'1-luğa inde İbn Hazm (Dımaşk 1963), İbn Hazm el-Endelüsî ve risâletühû fi'l-müfâdale beyne'ş-şahâbe (Beyrut 1969); R. Brunschvig, Pour ou contre la logique grecque chez les theologiens-juristes de î'lslam: İbn Hazm, Al-Ga-zâli, IbnTaimiyya (Roma 1971); Abdul­lah Zâyed, İbn Hazm uşûliyyen ⁶³¹ İsmail Mustafa İsmail el-Yûsuf, İbn Hazm el-Endelüsî hayâ-tühû-felsefetühû Abdülhalîm Uveys, İbn Hazm el-Endelüsî ve cühûdühû iî'l-bahşi't-tâ-rîhî ve'1-hadarî (Kahire 1399/1979); Tâ­hir Ahmed Mekkî, Dirâsât'an İbn Hazm ve kitâbihî Tavkı'l-hamâme (Kahire 1396/1976, 1397/1977, 1401/1981); İbrahim Muhammed İbrahim Harîbe, İbn Hazm ve'l-kıymetü'l-'ilmiyye li-nakdihî el-Yehûdiyye ve'n-Naşrâniyye ⁶³² M. Tâhâ el-Hâcirî, İbn Hazm sûretün Ende-lüsiyye (Kahire 1948; Beyrut 1982); Ebû Abdurrahman b. Akil ez-Zâhirî, İbn Hazm hilâle elti ıâm ⁶³³ Mah-mud Ali Himaye, Tahkiku Kitâbi'1-Mi-leî ve'i-e/ıvd'i ve'n-nihal ⁶³⁴ ve İbn Hazm ve menhecühû fî dirâ-seti'l-edyân (Kahire 1983); Salim Yefût, İbn Hazm ve'1-fikrü'l-felseü bi'l-Mağ-rib ve'1-Endelüs (Dârülbeyzâ 1986); İb­rahim b. Muhammed es-Subeyhî, Nak-dü İbn Hazm li'r-ruvât fi'1-Muhallâ Ahmed b. Nasır el-Hamed, İbn Hazm ve mevkıfühû mine'l-ilâhiyyât (Riyad 1406); Nurshif Abd al-Rahim Mustafa Ri-fat. İbn Hazm on Jews and Judaism ⁶³⁵ Ömer b. Mahmûd Ebû Ömer-Hasan Mah-mûd Ebû Heniyye, Tecrîdü esmâ3i'r-ru-vât ellezîne tekelleme fîhim İbn Hazm cerhan ve tacdîlen (Zerkâ 1988); Hasan Zikrî Hasan, Hadîşü'1-hub beyne'1-Huş-rîve İbn Hazm (Kahire 1409/1988); Ali Hasan Abdülhamîd el-Eserî, el-Kâşil fî tashihi rivayeti'1-Buhârî li-hadîşi toh-rîmi'l-me'âzif ve'r-red calâ İbn Haz-mi'l-muhâliî ve mukallidihi'l-mücâzif (Demmâm 1410); İbrahim Gürbüzer. İbn Hazm 'a Göre Dinler ve İnanç Sistem­leri ⁶³⁶ Faruk Abdülmu'tî. İbn Hazm ez-Zâhirî (Beyrut 1992); Hâmid Ahmed ed-Debbâs, Felsefetü'1-hub cinde İbn Hazm el-Endelüsî(Amman 1993); Ah­met Demirci. İbn Hazm ve Zâhirilik (Kayseri 1996); Nasr Muhammed Nasr, İbn Hazm el-Endelüsî müfekkiren ve nâkiden ⁶³⁷ Theodore Pulcini, Exegesis as Polemical Discourse: ibn Hazm on Jewish and Christian Scrip-tures (Atlanta 1998); M. Abdullah eş-Şer-kâî, Menhecü nakdi'n-naş beyne İbn Hazm el-Endelüsî ve İsbînûzâ.⁶³⁸