TüRKİye kooperatiFÇİLİk raporu
Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri
Yüklə 1,04 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Birlik Kuruluş Yılı Kooperatif Sayısı
- TOPLAM - 304 402.289
- Birlik Ürün 2013 Birlik Alım Miktarı (Ton)
- Dönem Kütlü Pamuk Yağlık Ayçiçeği
- Zeytin Zeytin Yağı
- Ortalama 11,8 42,0 17,9
- Birlik İşletme Bağlı Ortaklık
- Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği
2.1.2.1. Tarım Satış Kooperatif ve BirlikleriTürk Kooperatifçiliğinde geçmişi en eski olan, örgütlenme seviyesi yüksek ve faaliyetleri bakımından uygulamada etkin olan kooperatiflerin başında tarım satış kooperatifleri gelmektedir. Tarım satış kooperatiflerinin geçmişi Osmanlı dönemine kadar uzanır. 1914 yılında kurulan Kooperatif Aydın İncir Müstahsilleri Ortaklığı ilk tarım satış kooperatifi olarak bugünkü tarım satış kooperatiflerinin temelini oluşturmuştur. Tarım satış kooperatif ve birlikleri, 1935 tarihli ve 2834 sayılı Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkında Kanun’la yasal zemin kazanmıştır. 2834 sayılı Kanun referans alınarak 1937 yılında hazırlanan anasözleşmelerle tarım satış kooperatifleri birlikler halinde örgütlenmişlerdir. 2834 sayılı Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkında Kanun, 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanunla yürürlükten kaldırılmıştır. Tarım satış birliklerinin bir kısmı üzüm, incir, fındık, tiftik, gül, koza, pamuk, zeytin-zeytinyağı gibi faaliyet konusu tarımsal ürünlerin adıyla tüzel kişilik kazanmışken, bazıları da Antbirlik, Çukobirlik, Marmarabirlik, Karadenizbirlik, Trakyabirlik gibi bölgesel isimlerle faaliyette bulunmaktadırlar (GTB-2014). Sayıları bir dönem 17 olan tarım satış kooperatif birliklerinden Taskobirlik, Kayısıbirlik ve Güneydoğubirlik tasfiye sürecine girmiş, 2000 yılında kurulan Gapbirlik ise hiç faaliyete geçememiştir. Ortak sayısı dönemsel olarak yarım milyonu aşan tarım satış kooperatiflerinin 2014 yılsonu itibarıyla kooperatif sayısı 304, birlik sayısı 13, ortak sayısı 402.289’dur. Faal tarım satış kooperatif birliklerinin kuruluş tarih sırasına göre kooperatif sayısı ve ortak sayısı ile bağımsız tarım satış kooperatiflerinin kooperatif ve ortak sayıları Tablo-17’de özetlenmiştir. Tablo : Tarım satış kooperatifleri birliklerinin sayısal görünümü
Kaynak: GTB Tablo-17’nin incelenmesinden; tarım satış birliklerinden kooperatif sayısı ve ortak sayısı en fazla olan birliğin Fiskobirlik olduğu (50 kooperatif ve 178.883 ortak), Trakyabirlik (43.441 ortak), Karadenizbirlik (38.416 ortak) ve Tariş Pamuk Birliği’nin (31.996 ortak) ortak sayısı büyüklüğüne göre Fiskobirlik’i izlediği görülmektedir. Tiftikbirlik (2.965 ortak), Gülbirlik (3.282 ortak) ve Kozabirlik (3.344 ortak) ortak sayısı en az olan birliklerdir. Tarım satış kooperatiflerinden 15’i hiçbir birliğe ortak olmadan bağımsız tarım satış kooperatifi olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. Tarım satış kooperatif ve birlikleri kuruluş amaçları gereği ortaklarına tarımsal girdi temin ederken, ortaklarının ürünlerini ham veya işlenmiş olarak pazarlanmasını da sağlamaktadırlar. Ortaklarının girdi taleplerini karşılamak ve satın aldığı ürünleri muhafaza etmek ve işlemek için kuruluşunun ilk yıllarında sınırlı yatırımlar yapan tarım satış kooperatif ve birlikleri, 1960’lı yıllarla birlikte tarımsal destekleme politikası içinde önemli bir araç olarak görülmüş ve devlet adına destekleme alımları yapmakla görevlendirilmiştir. Bu dönemden sonra tarım satış kooperatif birlikleri devlet destekleri de kullanarak yatırımlar yapmış ve günümüzdeki sanayi tesislerine kavuşmuşlardır. Tarım satış kooperatif ve birliklerinin ürün gruplarına göre 2013 ve 2014 yılı ürün alım miktarları Tablo-18’de özetlenmiştir.
Kaynak: TSKB verileri Tablo-18’in incelenmesinden görüleceği üzere; 2013 ve 2014 yıllarında tarım satış birliklerince yağlık ayçiçeği, kütlü pamuk, zeytin, zeytinyağı, çekirdeksiz kuru üzüm, kabuklu fındık, soya, kuru incir, gül çiçeği, tiftik ve yaş koza satın alınmıştır. 2014 yılında miktarca en fazla satın alınan ürün yağlık ayçiçeği olup, ayçiçeğinin önemli kısmını Trakyabirlik satın almıştır. Tarım satış kooperatif ve birliklerince satın alınan ürünlerin miktarı, yıllara göre değişkenlik gösterse de bazı ürünlerde ülke üretiminin önemli kısmı kooperatiflerce satın alınmaktadır. Tarım satış kooperatif birliklerinin 1996 yılından 2014 yılına kadar satın aldıkları ürün miktarının rekolteye oranı incelendiğinde; üretilen yağlık ayçiçeğinin %42’sinin, soya üretiminin %22,3’ünün kuru üzüm üretiminin %17,9’unun, kütlü pamuk üretiminin %11,8’inin, zeytin üretiminin %10,2’sinin, incir üretiminin %8,1’inin ve zeytinyağı üretiminin %2’sinin tarım satış kooperatif birliklerince satın alındığı görülür (Tablo-19). Tablo : Birliklerce satın alınan ürün miktarlarının dönemsel olarak Türkiye üretimine oranı (%)
Kaynak: GTB Tarım satış kooperatif ve birliklerince satın alınan ürünlerden tiftik, gül yağı, koza, incir, zeytin ve zeytinyağı bölgesel ürün özelliği taşımaktadır. Bölgesel ürünlerle birlikte bazı türlerde tarım satış kooperatif ve birliklerince satın alınan ürün miktarları kooperatif/birliğin bulunduğu bölge itibarıyla önem taşımaktadır. Nitekim Trakyabirlikçe satın alınan ayçiçeği miktarı Trakya Bölgesi üretiminin %62-66 kadarına karşılık gelmekte, aynı şekilde, Antbirlikçe satın alınan kütlü pamuk miktarı bölge üretiminin %70’i, Tariş Pamuk ve Yağlı Tohumlar Tarım Satış Kooperatifleri Birliğince satın alınan kütlü pamuk miktarı bölge üretiminin %25 kadarını oluşturmaktadır (Başaran, H. vd. 2015). Tarım satış kooperatif ve birliklerince satın alınan ürünlerin alım değeri son yıllarda yıllık ortalama 700-800 milyon lira arasında değişmektedir. Alınan ürünler doğrudan pazarlanabildiği gibi işlenip mamul hale getirilmekte, ticari ve pazar değeri artmaktadır. Bu faaliyetler kooperatiflerin iştirak olduğu veya ortaklık ilişkisi içinde olduğu kurumlarca yerine getirilmektedir (Başaran, H. vd. 2015). Sayısal olarak büyüyen tarım satış kooperatifleri, faaliyetlerinin de çeşitlenmesi sonucu zamanla yeni işletmeler kurmuş veya kurulmuş olan işletmelere ortak olmuşlardır. Başlangıçta anasözleşmelerindeki faaliyetler çerçevesinde işletmeler kuran tarım satış kooperatif ve birlikleri zamanla akaryakıt istasyonu işletmeciliği, sigorta acenteliği, paketleme tesisleri, ürün işleme tesis ve fabrikaları ile hammadde temin eden işletmeler kurmuşlar ve sanayi kurumları haline gelmişlerdir. Kooperatifçilik faaliyetleri yanında, bağlı işletme ve ortaklık ilişkileriyle tarım satış kooperatif ve birlikleri günümüzde hem bölgesel hem sektörel hem de ülke ekonomisinde önemli kurumlar haline gelmişlerdir. Cumhuriyetin ilk yıllarında tarım satış kooperatifleri bir taraftan tarımın gelişmesi için çaba gösterirken öte yandan tarım ürünlerinin işlenmesi ve tarımsal sanayinin gelişmesine de öncülük etmiştir. Nitekim 1930’lu yıllardan başlayarak Türkiye’de kurulan ilk çırçırlama tesislerinin, tarım ürünleri depolarının, yağ işleme ve ezim evlerinin, çok sayıda yem fabrikasının ve birçok sanayi tesisinin sahipleri tarım satış kooperatifleri olmuştur. Tarım satış kooperatifleri ve birliklerinin bağlı ortaklık ve iştiraklerine ilişkin bilgiler Tablo-20’de özetlenmiştir. Tablo : Tarım satış kooperatif birlikleri işletme ve bağlı ortaklıkları
Kaynak: TSKB Tarım satış kooperatif ve birlikleri ülkemizin geleneksel ihraç ürünlerden üzüm, incir ve zeytin tarımında önemli rol üstlenirken dış satımında da önemli aktörler olarak öne çıkmaktadırlar. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından yayımlanan “Türkiye’nin İlk 1000 İhracatçı Firması” listesinde Tariş Üzüm Birliği ve Marmarabirlik sürekli yer almıştır. Ayrıca kuru üzüm ihracatında sektörün lideri olan Tariş Üzüm Birliğinin toplam kuru meyveler ihracatında, sofralık zeytin ihracatında da %17’lik payla Marmarabirlik ’in sektörde lider durumda oldukları görülmektedir (TİM, 2014). Tarım satış kooperatif ve birliklerinin tarımsal teknik destek sağlama faaliyetleri yanında yerel ekonomilerin kalkınmasına etkisi olduğu görülmektedir. Nitekim Trakyabirlik Edirne ilinde hemen her yıl vergi rekortmeni kurum olma özelliğini sürdürmektedir. Benzer şekilde başta İzmir ve Aydın illeri olmak üzere Ege Bölgesi’nde TARİŞ’in, Isparta’da Gülbirlik ’in, Antalya’da Antbirlik ’in ve Karadeniz’de Fiskobirlik’in önemi bulunmaktadır. 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanunda önemli değişiklikler içeren 6455 sayılı Gümrük Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 11.04.2013 tarihli ve 28615 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 6455 sayılı Kanun’la Tarım Satış Kooperatifleri Birliklerinin, Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu (DFİF) kaynaklı kredi borçlarının yeniden yapılandırılması sağlanmıştır. Bu çerçevede on beş yıla yayılan ve ilk ödemesi 2014 yılında başlayan DFİF borçlarının ilk yıl içinde 31 milyon TL’si tarım satış kooperatif birliklerince ödenmiştir. 4572 sayılı Kanunda yapılan değişiklikler kapsamında yürürlüğe konulan Örnek Anasözleşmeler ile önemli değişik ve yenilikler getirilmiştir. Bu çerçevede Tarım Satış Kooperatifi ve Tarım Satış Kooperatifleri Birliği Örnek Anasözleşmeleri hazırlanmış, Tarım Satış Kooperatifi ve Tarım Satış Kooperatifleri Birliği Örnek Anasözleşmelerine İntibak Usul ve Esaslarının Belirlenmesine Dair Tebliğ yürürlüğe konmuş, öngörülen 6 aylık intibak süreci sonunda 13 Birlik ve 300’e yakın tarım satış kooperatifi intibak işlemlerini tamamlamıştır.
Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|