Ühendis ve makina ahmet erdo

MÜHENDİS VE MAKİNA / CİLT 18 - SAYI 205 - ŞUBAT 1974

55

TABLO 2

EZlLME (%)

HADDELEME KUVVETt (Ton)

Kademe _ Kademe 1 mm band No. lopıam başına genişliği için	300 mm band genişliği için
1 26 26 0,292	87,5
2 42 21,6 0,4	120
3 50 13,8 0,36	108
TABLO 3
KALINLIK (mm) EZlLME (%) HADDELEME	KUVVETİ (Ton)
Kademe f Kademe 1 mm band No. ^îlk ^S°^n ^Toplam başına genişliği için	300 mm band genişliği için
1 1,25 0,863 31 31 0,34	102
2 0,863 0,725 42 16 036	108
3 0,725 0,625 50 13,8 0,36	108

SANAYİLEŞME VE ÇEVRE SORUNLARİ

(Boştarofı Sayfa 52'de)

nna, çevre sorunları konusu dahil edilmelidir. Çevre
sorunlarını halka maletmek için basın, radyo, televiz-
yon ve diğer propaganda vasıtalan ile yayınlar yapıp
eğitim programlan hazırlanmalıdır.

Şehir ve endüstriyel bölge plânlamasında dikkate
alınması gerekli diğer tedbirler:

3. 
   Hava, su ve arazinin kirlenmesi konularını kap-
   sayacak gerekli kanun, tüzük ve yönetmeliklerin jı-
   kanlması ve standartlara! hazırlanması,
   
4. 
   Mevzunun takipçiliğini yapacak ve kontrol gö-
   revini yüklenecek müessese ve lâboratuvarlann kurul-
   ması ve gerekli personelin yetiştirilmesi ve muhafa-
   zası,
   
5. 
   Yerleşme yerlerinin ve endüstriyel bölgelerin
   bitki örtüsü ve ağaçlandırma yönünden kontrolünün
   yapılması,
   
6. 
   Yakıt cinslerinin ve yakma sistemlerinin incele-
   nerek yeniden düzenlenmesi,
   
7. 
   Bina ve fabrika bacalannın teknik yönden uy-
   gun olmalarının temini,
   
8. 
   Merkezi ısıtmaya ve baca gazlarının temizlen-
   mesine önem verilmesi,
   
9. 
   Rüzgâr hızlannm az ve istikametinin ters oldu-
   ğu sahalarda, dar ve derin vadilerde, çanak şekilli ara-
   zilerde şehir ve sanayi bölgesi kurulmaması,
   

h) Caddelerin geniş ve rüzgâr istikametlerine za-
rar vermeyecek yönde yapılması,

ı) Trafiği çok yoğun olan caddelerin kenarlanna
yüksek binaların yapılmaması,

i) Sanayi bölgesi ve şehirlerin inşa edileceği böl-
gelerin mutlaka meteorolojik incelemeye tabi tutul-
ması,

j) Kuruluş yerlerinin modellerinin yapılarak böl-
genin doğal yapısına göre, duman, gaz ve diğer kirle-
tici partiküllerin kirletme durumlarının rüzgâr tünel-
lerinde incelemeye tabi tutulması,

k) Araçlar için ileri ülkelerde uygulanan kirletme
kontrol metodlanndan uygun bulunanlann adapte
edilmesi,

1) Akarsu, deniz ve göllerin artıklarla kirlenmesi
bakımından incelenmesi ve temizleme usullerinin tat-
bik edilerek artıkların başka yollarla imha edilme
usullerinin araştınlıp tesbit edilmesi,

m) Termal kirlenmenin önlenmesi için gerekli
araştırmaların yapılması,

n) Gürültünün ve kirlenmenin önüne geçmek ba-
kımından, ağır vasıtaların şehir içine girmelerinin ön-
lenmesi, veya bir nizama bağlanması.

Şeklinde sıralanabilir.


56

MÜHENDİS VE MAKİNA / CİLT 18 - SAYI 205 - ŞUBAT 1974

prodüktiviteleri tayininde
mukayese sayıları

Mete Akidil

U.D.K.: 621 . 746 . 62 .00 . 002



Heiko Pacyna VDG, Hagen

(Alman dökümcüler birliği toplantısında REFA tarafından 3
No. lu tebliğ olarak verilen yazıdan kısaltılarak alınmıştır.)
Değişik işletmelerin, güçlerinin mukayese edilmesi için,
bütün mukayese sayılarının her işletmede aynı esasa göre
bulunmuş olması gerekir. Bu yazıda esas olarak istihsal
edilen parçaların ağırlıklarının frekans dağılımına göre ta-
yin edilen parça ağırlıkları, parçaların imalât güçlüğü ve
parça büyüklüklerinin dağılımı, ayrıca istihdam edilen işgü-
cü ile kullanılan makinalar göz önüne alınmıştır. Yazıdaki
katsayıların açıklanması yönünden faydalı olan bir misal
yazı sonunda gösterilmiştir.

Prodüktivitenin Anlamı

Bir imalât işletmesinde prodüktivite denilince ge-
nel olarak aşağıda gösterilen oran akla gelir,
istihsal E

Prodüktivite P = = d)

Sarfiyat A

Dökümcü dilinde döküm miktarının (kg. olarak),
çalışma zamanına (Saat olarak) bölünmesi ile orta-
ya çıkan rakam prodüktiviteyi gösteren bir sayı ola-
rak kullanılmaktadır.

Döküm miktarı (kg)

işçilik prodüktivitesi P = (2)

Çalışma zamanı (h)

Prodüktivite üzerinde durularak birçok yeni tarif-
ler yapılabilir. Fakat yukardaki tarifler bizim için ye-
terlidir.

Mukayese Sınırlan

Prodüktivite anlamının tam açıklanması ve anla-
şılması için, 1964-69 yıllan arasında Batı Almanya'-
daki dökümhanelerin «işçilik prodüktivitesi» aşağıda-
ki tablo l de gösterilmiştir. Farklı malzemeler dola-

	Tablo: 1 Balı Almanya dok umhaneler ı'rüe is g-Jcü prodükiıvesi
	Vıl	WMus1ahsıl ı* gücünün beher ısr>.k saati basına isçilik produklıvesı kg/ h			OW .sletmedekı toplam .^ucunun berter scılık saalı basıncı ı$cı'ık prodyktfvesı kg/h
	-	Pik OMUnMMtarı	Temper DihiMNrahri	Çel'* DâurMMtn	Pik OekuntaMl>ri	Temper MUJTUCTIIVİ	Çelik Coku*hwı«tarı
	1964	19.5	10, 4	>,5	149	9,1	7,3
	!%S	19.6	ıı.o	6J	16,9	«	7.1
	l»6	19.7	11,4	.7.»	, '. «f	9,9	66
	1X7	Ki	».S	W	18,3	î'	M
	na	21.5	11,6	V	19,9	10,1	7.8
	im	23.5	12.4	00	20i	»,«	«.'
	{») Dökümhanelerin yan ve yardımcı ijlelmeierıee gar önüne al^.rmşlır

yısı ile imalât usullerinin ortaya çıkardığı şartlar, pik,
çelik ve temper dökümhaneleri için, işçilik prodükti-
vitesinin kendi grupları içinde incelenmesini ve ay-
rı ayrı mukayese katsayıları kullanılmasını zorunlu
kılmaktadır.

Tablo l de görülen değerler, malzeme cinsine göre
işçilik prodüktivitesini ifade etmekte, fakat aklımıza
derhal bir soru gelmektedir. Şayet bu değerlerden sap-
ma gösteren bir dökümhane varsa ne gibi bir netice
çıkarabiliriz. Düşük veya yüksek prodüktivitenin bir-
çok nedenleri olabilir. Aynı malzemeler kullanılmakla
beraber imalât programı farklılıkları montaj işlerin
de bile bariz ayrılıklar gösterir.

Meselâ çelik döküm kokil kalıplarının veya elek-
trik motoru muhafazalarının montajında olduğu gi-
bi.) Büyük parti imalâtında kalıplama makinaları kul-
lanılması veya tek işlerde kalıplama gibi, çok fazla
veya çok az mekanizasyon bahis konusu olabilir. Kul-
lanılan malzemenin seçimine bağlı olarak işçilik saati
başına sarfedilen malzeme miktarı değişebilir. Bütün
bu sebeplerle dökümhnelerin istihsali norm değerle-
rin üzerinde veya altında olabilir.

Bu son nokta gücü bilinen bir endüstri için ente-
resandır. Fakat bu konuda araştırma yapmakta çok
zor olmaktadır, işçilik prodüktivitesi ve güç, diğer
tesirler ihmâl edildiğinde kolayca formüle edilebilir-
se de, bu durum çok büyük yanılmalara sebep ola-
bilir.

Dökümhanelerde prodüktivitenin tayininde muka-
yese sayılan, sarfiyat ile istihsal arasındaki oran ola-
rak alındıktan sonra test edilerek, tesir eden büyük-
lükler değerlendirilmeli ve mukayese sayısı olarak kul-
lanılmalıdır.

İstihsalin Ağırlığı

Bir dökümhanenin istihsali kaide olarak ton/ay
şeklinde verilir. Çeşitli dökümhanelerin istihsallerini
kafi olarak bir malzeme grubunda toplamak zor ol-
makla beraber, belirli bir mal istihsali için sınırlı
sarf malzemelerinin oluşu bu ayırımı mümkün kılar.
Beher kg. ham döküm maliyetini teşkil eden sarf
edilen malzemeler ve işçilik; aşağıda gösterilen ve
kendilerine has özellikleri ile maliyetlere tesir eden
ana faktörler olarak ayrılabilecek gruplar içinde in-
celenebilir. Bu faktörler şunlardır:
Parça ağırlıkları dağılımı
imalât güçlüğü dağılımı
Parça büyüklükleri dağılımı

Resim l, maliyetler, parça ağırlıklan ve imalât güç-
lüğü sınıflan arasındaki bağıntıyı göstermektedir,
istihsalin halihazır durumu, hangi dağılımın daha
çok tesir ettiğini gösteren f katsayılan ile çarpılarak
«standart istihsal» dediğimiz istihsal seviyesi elde


MÜHENDİS VE MAKİNA / CİLT 18 - SATI 205 - ŞUBAT 1974

57


Resim:) Maliyet tiatı. parça ağırlığı ve imalat güçlüğü^ kademeleri
arasındaki bağıntı ~

S


v\

\Y

w

s\

İmalât zorluğu
sınıfları

\

\\
S5ss

Döküm parça ağırlığı cm³ melal hacmi
olarak

edilir. Bu istihsl seviyesi parça büyüklük ve ağırlıkla-
rının ayrıca imalât zorluklarının eşit olduğu norm
istihsal olarak tarif edilebilir.

^E ist

⁶ Standart

EIst

^E Standart

^GIst

Halihazırdaki istihsal

Standart istihsal

S^GIst (3)

2 °Ist. ^fG . ^fS . ^fL (4)

Bir parçanın ağırlığı
^fG = Parça ağırlıklan dağılım katsayısı

^fS = imalât zorluklan dağılım katsayısı

^£L = Parça büyüklükleri » »

Bu katsaylarm değerleri, bütün döküm parçalann
istatistik! olarak incelenmesi yolu ile tahmine dayana-