Umumiy tilshunoslik

“ BBB jadvali” bilan o’tilgan mavzuni takrorlash

Bilaman	Bilishni xohlayman	Bilib oldim

2-mavzu

Til – asosiy aloqa vositasi.

1.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli

Mashg’ulot vaqti - 4 soat	Talabalar soni – 60-70 ta
Mashg’ulot shakli	Axborot, vizual ma’ruza
Ma’ruza rejasi	Verbal va noverbal muloqot. Til tabiati. Til mohiyati. Til vazifasi. Til va nutq.
Ushbu mavzuni o’rganishda zarur bo’lgan adabiyotlar ro’yxati	Sodiqov A. va boshq. Tilshunoslikka kirish. – Toshkent: O’qituvchi, 1981 Irisqulov M. Tilshunoslikka kirish.-Toshkent: O’qituvchi, 1992. Xayrullaev M., Haqberdiev M. Mantiq. –Toshkent: O’qituvchi, 1993. Mahmudov N. Ma’rifat manzillari. -Toshkent: Ma’naviyat, 1999. Tulenov J. Dialektika nazariyasi. - Toshkent: O’zbekiston, 2001. 6. Rahmatullaev SH. Til qurilishining asosiy birliklari. -Toshkent, 2002. 7. Yo’ldoshev I., SHaripova O’. Tilshunoslikka kirish.-Toshkent: Iqtisod-moliya, 2007. 8. Rasulov R. Umumiy tilshunoslik.-Toshkent, 2010.
Ma’ruza mashg’ulotining ta’limiy maqsadi: Til – insoniyatning eng muhim aloqa vositasi ekanligi. Fikr almashinuv (kommunikatsiya) va uning asosiy vositalari haqida ma’lumotlar berish. Ma’ruza mashg’ulotining tarbiyaviy maqsadi: dars tarbiyaviy xarakterdagi qator vazifalarni bajarish imkoniyatini beradi: jamoa bilan ishlash mahorati, xushmuomalalik, o’zgalar fikriga hurmat, faollik, liderlik sifatlarini shakllantirish, ishga ijodiy yondashish, o’zini xolis baholash va b. Ma’ruza mashg’ulotining rivojlantiruvchi maqsadi: talabalarning ijodiy tafakkurini va mantiqiy fikrlash qobiliyatini o’stirish.
Pedagogik vazifalar: - mavzu bo’yicha slaydlar asosida tushuncha berish; - Til – insoniyatning eng muhim aloqa vositasi. Fikr almashinuv (kommunikatsiya) va uning asosiy vositalari bilan talabalarni tanishtirish.	O’quv faoliyati natijalari: -mavzu bo’yicha slaydlar asosida tushuncha beradi; - Til – insoniyatning eng muhim aloqa vositasi. Fikr almashinuv (kommunikatsiya) va uning asosiy vositalari bilan talabalarni tanishtiradi.
Ta’lim berish usullari	Ko’rgazmali ma’ruza, aqliy hujum, FSMU
Ta’lim berish shakllari	Ommaviy, jamoaviy
Ta’lim berish vositalari	O’quv qo’llanma, kompyuter, proektor
Ta’lim berish sharoiti	O’TV ga moslashtirilgan auditoriya
Monitoring va baholash	Og’zaki savol-javob

1.2. “ Til – insoniyatning eng muhim aloqa vositasi. Fikr almashinuv (kommunikatsiya) va uning asosiy vositalari” mavzusidagi ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
Tayyorgarlik bosqichi	1. Ma’ruza bo’yicha o’quv mazmunini tayyorlash. 2. Ma’ruza uchun taqdimot slaydlarini tayyorlash. 3.Talabalar o’quv faoliyatini baholash mezonlarini ishlab chiqish. 4. O’quv kursini o’rganishda zaruriy bo’lgan adabiyotlar ro’yxatini tayyorlash.
1-bosqich. Mavzuga kirish (15 daqiqa)	1.1. Mavzuni aytadi. Uning ta’limiy-tarbiyaviy maqsad-vazifalari haqida qisqacha ma’lumot beradi. 1.2. Talabalarni ularning o’quv faoliyatini baholash mezonlari bilan tanishtiradi. (1-ilova) 1.3. Talabalar motivatsiyasini kuchaytirish maqsadida ularga savollar beradi. (2-ilova).	Tinglaydilar Tinglaydilar Talabalar berilgan savollarga javob beradilar
2-bosqich. Asosiy bosqich (55 daqiqa)	2.1. Mavzu bo’yicha tayyorlangan slaydlarni namoyish qiladi (3-ilova). 2.2. Har bir slaydni alohida izohlaydi. 2.3.Slaydning zaruriy nuqtalarini talabalarga yozdirib boradi. 2.4. Talabalarni faollashtirish va bilimlarini mustahkamlash maqsadida ularga quyidagi savollarni beradi: Til va tafakkurning bog’liqligi nimalarda ko’rinadi? Tilni tafakkurdan ajratish mumkinmi? Til bo’lmagan holda ham tafakkur bo’lishi mumkinmi? Til va mantiq birliklarining o’zaro munosabati nimalarda namoyon bo’ladi?	Slaydlarni ko’rib, tinglab, yozib boradilar Talabalar berilgan savollarga javob beradilar
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daqiqa)	3.1. Talabalarning mavzu bo’yicha yuzaga kelgan savollariga javob beradi. 3.2. FSMU metodi bilan darsni mustahkamlaydi (4-ilova) 3.2. Uyga vazifa beradi, darsni yakunlaydi. Mavzu bo’yicha nazorat savollarini tuzishni topshiradi.	Savollar beradilar. Vazifani yozib oladilar.

1-ilova

Har bir ma’ruza va seminar mashg’uloti uchun 0,5 balldan 2 ballgacha qo’yiladi. Reyting bo’yicha natijalar bahosi:

2 ball – “a’lo”

1,5 ball – “yaxshi”

1 ball – “qoniqarli”

0,5 ball – “qoniqarsiz”

2-ilova

Aqliy hujum metodi asosida o’tilgan mavzularni takrorlash



3-ilova



AS

TIL	NUTQ
Til potensial hodisa bo‘lib, kishilar ongida bolalikdan o‘zlashtirilgan gapirish qobiliyati va nutq orqali ifodalangan fikrni tushunish vositasi sifatida mavjud bo‘ladi.	Nutq mavjud imkoniyatni voqelantirish va so‘zlashuv qobiliyatini aniq muhitda amalga oshirish jarayonidir.
Til umumiy va ijtimoiy xususiyatga ega	Nutq har bir alohida kishini individ va shaxs sifatida xarakterlovchi eng samarador vositalardan biridir. U tilga nisbatan individual munosabatdagi hodisadir.
Til birliklari va qoidalar vaziyatga bog‘liq emas. Ular nutqiy birliklarni tashkil qilish vositasi bo‘lib xizmat qiladi va o‘z navbatida so‘zlovchidan muloqot vaziyatidagi ekstralingvistik shart-sharoitlarga moslashuvni talab qiladi.	Nutq hamma vaqt ma’lum maqsadga yo‘naltirilgan va vaziyatga bog‘liqdir
Til ko‘p o‘lchamli hodisadir. Uning birliklari o‘rtasidagi bog‘liqliklar, aloqalar ham turli-tumandir. Til birliklari o‘rtasida bunday munosabatlarning mavjudligi uni yaxlit bir butunlikka, sistemaga aylanishga olib kelgan.	Nutq ketma-ketlik xususiyatiga ega, ya’ni u ma’lum zamonda (og‘zaki nutq) va makonda (yozma matn) amalga oshirilishi mumkin. Nutq elementlari ifodalanayotgan fikr kechishiga qarab jumlalar matnda ma’lum bir tartibda ketma-ket joylashadi.
Til – munosabat asosi	Nutq munosabat ifodasidir
Til jamiyatda shakllangan	Nutq har bir shaxs faoliyatida shakllanadi
Tilning mavjudlik davri uzoq, ijtimoiy hayot bilan bog‘liq	Nutqning (og‘zaki) mavjudlik davri qisqa, u aytilgan paytdagina mavjud
Tilning hajmi noaniq, chegaralanmagan	Nutqning hajmi aniq: u dialog, monolog, ayrim matn va b. ko‘rinadi.

ilova

FSMU texnologiyasi


Ushbu tеxnologiya munozarali masalalarni hal etishda hamda o‘quv jarayonlarini bahs-munozarali o‘tkazishda qo‘llaniladi, chunki bu tеxnologiya o‘quvchilarning o‘z fikrini himoya qilishga, erkin fikrlash va boshqalarga yеtkazishga , ochiq holda bahslashishga hamda shu bilan birga bahslashish madaniyatini o‘rgatadi. Tinglovchilarga tarqatilgan oddiy qog‘ozga o‘z fikrlarini aniq va qisqa holatda ifoda etib, tasdiqlovchi dalillar yoki inkor etuvchi fikrlarni bayon etishga yordam bеradi.

F – fikringizni bayon eting

S – fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating

M -ko‘rsatgan sababingizni isbotlovchi misol kеltiring

U – fikringizni umumlashtiring


Jadvalni to‘ldiring

1-guruh

Fikr yoki g‘oya	Nutqning Sizning kasbingizdagi ahamiyati
(F) – fikringizni bayon eting
(S) – fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating
(M) – ko‘rsatgan sababingizni isbotlovchi misol keltiring
(U) – fikringizni umumlashtiring

Jadvalni to‘ldiring

2-guruh

	Fikr yoki g‘oya	Adabiy norma shakllarini to‘g‘ri qo‘llash va kasbingiz aloqasi
	(F) – fikringizni bayon eting
	(S) – fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating
	(M) – ko‘rsatgan sababingizni isbotlovchi misol keltiring
	(U) – fikringizni umumlashtiring
3-mavzu			Til vа tаfаkkur. Tilning tаfаkkur bilаn chаmbаrchаs bоg‘liqligi. Til vа mаntiq birliklаrining o‘zаrо munоsаbаti. Til vа nutqiy fаоliyat.

1.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli

Mashg’ulot vaqti - 4 soat	Talabalar soni – 60-70 ta
Mashg’ulot shakli	Axborot, vizual ma’ruza
Ma’ruza rejasi	1. Til va tafakkur. 2. Tilning tafakkur bilan chambarchas bog’liqligi. 3. Til va mantiq birliklarining o’zaro munosabati. 4. Til va nutqiy faoliyat.
Ushbu mavzuni o’rganishda zarur bo’lgan adabiyotlar ro’yxati	1.Sodiqov A. va boshq. Tilshunoslikka kirish. – Toshkent: O’qituvchi, 1981 2.Irisqulov M. Tilshunoslikka kirish.-Toshkent: O’qituvchi, 1992. 3.Xayrullayev M., Haqberdiyev M. Mantiq. –Toshkent: O’qituvchi, 1993. 4.Mahmudov N. Ma’rifat manzillari. -Toshkent: Ma’naviyat, 1999. 5.Tulenov J. Dialektika nazariyasi. - Toshkent: O’zbekiston, 2001. 6. Rahmatullayev Sh. Til qurilishining asosiy birliklari. -Toshkent, 2002. 7. Yo’ldoshev I., SHaripova O’. Tilshunoslikka kirish.-Toshkent: Iqtisod-moliya, 2007. 8. Rasulov R. Umumiy tilshunoslik.-Toshkent, 2010. 9. Yo’ldoshev I., Muhamedova S. va b. Tilshunoslik asoslari. -Toshkent, 2013.
Ma’ruza mashg’ulotining ta’limiy maqsadi: Til vа tаfаkkur. Tilning tаfаkkur bilаn chаmbаrchаs bоg‘liqligi. Til vа mаntiq birliklаrining o‘zаrо munоsаbаti. Til vа nutqiy fаоliyat haqida ma’lumotlar berish. Ma’ruza mashg’ulotining tarbiyaviy maqsadi: dars tarbiyaviy xarakterdagi qator vazifalarni bajarish imkoniyatini beradi: jamoa bilan ishlash mahorati, xushmuomalalik, o’zgalar fikriga hurmat, faollik, liderlik sifatlarini shakllantirish, ishga ijodiy yondashish, o’zini xolis baholash va b. Ma’ruza mashg’ulotining rivojlantiruvchi maqsadi: talabalarning ijodiy tafakkurini va mantiqiy fikrlash qobiliyatini o’stirish.
Pedagogik vazifalar: - mavzu bo’yicha slaydlar asosida tushuncha berish; - Til vа tаfаkkur. Tilning tаfаkkur bilаn chаmbаrchаs bоg‘liqligi. Til vа mаntiq birliklаrining o‘zаrо munоsаbаti. Til vа nutqiy fаоliyat haqidagi tushunchalar bilan talabalarni tanishtirish.	O’quv faoliyati natijalari: -mavzu bo’yicha slaydlar asosida tushuncha beradi; - Til vа tаfаkkur. Tilning tаfаkkur bilаn chаmbаrchаs bоg‘liqligi. Til vа mаntiq birliklаrining o‘zаrо munоsаbаti. Til vа nutqiy fаоliyat haqidagi tushunchalar bilan talabalarni tanishtiradi.
Ta’lim berish usullari	Ko’rgazmali ma’ruza, aqliy hujum, FSMU
Ta’lim berish shakllari	Ommaviy, jamoaviy
Ta’lim berish vositalari	Darslik, kompyuter, proektor
Ta’lim berish sharoiti	O’TV ga moslashtirilgan auditoriya
Monitoring va baholash	Og’zaki savol-javob

1.2. “Til vа tаfаkkur. Tilning tаfаkkur bilаn chаmbаrchаs bоg‘liqligi. Til vа mаntiq birliklаrining o‘zаrо munоsаbаti. Til vа nutqiy fаоliyat” mavzusidagi ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
Tayyorgarlik bosqichi	1. Ma’ruza bo’yicha o’quv mazmunini tayyorlash. 2. Ma’ruza uchun taqdimot slaydlarini tayyorlash. 3.Talabalar o’quv faoliyatini baholash mezonlarini ishlab chiqish. 4. O’quv kursini o’rganishda zaruriy bo’lgan adabiyotlar ro’yxatini tayyorlash.
1-bosqich. Mavzuga kirish (15 daqiqa)	1.1. Mavzuni aytadi. Uning ta’limiy-tarbiyaviy maqsad-vazifalari haqida qisqacha ma’lumot beradi. 1.2. Talabalarni ularning o’quv faoliyatini baholash mezonlari bilan tanishtiradi. (1-ilova) 1.3. Talabalar motivatsiyasini kuchaytirish maqsadida ularga savollar beradi. (2-ilova).	Tinglaydilar Tinglaydilar Talabalar berilgan savollarga javob beradilar
2-bosqich. Asosiy bosqich (55 daqiqa)	2.1. Mavzu bo’yicha tayyorlangan slaydlarni namoyish qiladi (3-ilova). 2.2. Har bir slaydni alohida izohlaydi. 2.3.Slaydning zaruriy nuqtalarini talabalarga yozdirib boradi. 2.4. Talabalarni faollashtirish va bilimlarini mustahkamlash maqsadida ularga quyidagi savollarni beradi: Til va tafakkurning bog’liqligi nimalarda ko’rinadi? Tilni tafakkurdan ajratish mumkinmi? Til bo’lmagan holda ham tafakkur bo’lishi mumkinmi? Til va mantiq birliklarining o’zaro munosabati nimalarda namoyon bo’ladi?	Slaydlarni ko’rib, tinglab, yozib boradilar Talabalar berilgan savollarga javob beradilar
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daqiqa)	3.1. Talabalarning mavzu bo’yicha yuzaga kelgan savollariga javob beradi. 3.2. FSMU metodi bilan darsni mustahkamlaydi (4-ilova) 3.2. Uyga vazifa beradi, darsni yakunlaydi. Mavzu bo’yicha nazorat savollarini tuzishni topshiradi.	Savollar beradilar. Vazifani yozib oladilar.

1-ilova

Har bir ma’ruza va seminar mashg’uloti uchun 0,5 balldan 2 ballgacha qo’yiladi. Reyting bo’yicha natijalar bahosi:

2 ball – “a’lo”

1,5 ball – “yaxshi”

1 ball – “qoniqarli”

0,5 ball – “qoniqarsiz”

2-ilova

Aqliy hujum metodi asosida o’tilgan mavzularni takrorlash



FSMU texnologiyasi


Ushbu tеxnologiya munozarali masalalarni hal etishda hamda o‘quv jarayonlarini bahs-munozarali o‘tkazishda qo‘llaniladi, chunki bu tеxnologiya o‘quvchilarning o‘z fikrini himoya qilishga, erkin fikrlash va boshqalarga yеtkazishga , ochiq holda bahslashishga hamda shu bilan birga bahslashish madaniyatini o‘rgatadi. Tinglovchilarga tarqatilgan oddiy qog‘ozga o‘z fikrlarini aniq va qisqa holatda ifoda etib, tasdiqlovchi dalillar yoki inkor etuvchi fikrlarni bayon etishga yordam bеradi.

F – fikringizni bayon eting

S – fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating

M -ko‘rsatgan sababingizni isbotlovchi misol kеltiring

U – fikringizni umumlashtiring


Jadvalni to‘ldiring

1-guruh

Fikr yoki g‘oya	Nutqning Sizning kasbingizdagi ahamiyati
(F) – fikringizni bayon eting
(S) – fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating
(M) – ko‘rsatgan sababingizni isbotlovchi misol keltiring
(U) – fikringizni umumlashtiring

Jadvalni to‘ldiring

2-guruh

Fikr yoki g‘oya	Tаfаkkurgа nutq mаdаniyati qаnchаlik bоg’liq
(F) – fikringizni bayon eting
(S) – fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating
(M) – ko‘rsatgan sababingizni isbotlovchi misol keltiring
(U) – fikringizni umumlashtiring