Ünden bugüN

Hüseyin Paşa Çeşmesi

Yavuz Çelenk, 1994

HÜSEYİN VASSAF

(8Mart 1872, istanbul-21 Kasım 1929, İstanbul) Uşşakî şeyhi ve biyografi yazarı.

Babası Ürgüplü Osman Efendi (ö. 1890), annesi Fatma Emsal Hamm'dır (ö. 1880). Ailesi Mısır'da Vali Mehmed Ali Paşa ve İbrahim Paşa'nın hizmetinde bulunduktan sonra Sadrazam Yusuf Kâmil Paşa'nın beraberinde İstanbul'a gelerek Aksaray'a yerleşmiştir. İlk eğitimine Kara Mehmed Paşa Camii'ndeki ibtidai mektebinde başlayan Hüseyin Vassaf, Ağayokuşu îbtidai Mekte-bi'ni bitirdi. Bir süre Hayriye Medresesi'ne devam ettikten sonra Mekteb-i Osmani ve Aksaray Rüştiyesi'nde okudu. Mekteb-i Mülkiye'nin idadi kısmından mezun oldu. İlk resmi görevine Rüsumat Emaneti'nde başladı. Daha sonra Şirket-i Hayriye Tahrirat Kalemi, Galata Emtia-i Dahiliye Kontrol Memurluğu ve İhracat Gümrükleri Mü-dürlüğü'nde görev yaptı. 1922'de İstanbul Rüsumat başmüdürü iken isteğiyle emekliye ayrıldı. Mezarı, Rumelihisarı Kabris-tam'ndadır.

Hüseyin Vassaf, İstanbul'un tasavvuf hayatı üzerine yaptığı çalışmalarla şehrin mistik kültürünü aydınlatan kişilerin başında gelir. Hayatı boyunca pek çok tekkeye devam etmiş, bu tasavvuf merkezlerinde tanıdığı ve etkisinde kaldığı mutasavvıfların hayat hikâyelerini kaleme almıştır. Büyük bir kısmı günümüze basılmadan intikal eden bu eserler, İstanbul'daki tarikat faaliyetlerini ve bu tarikatların birbirleriyle olan kültürel ilişkilerini göstermesi açısından büyük önem taşımaktadırlar.

Hüseyin Vassaf ı bu tür bir çalışmaya yönlendiren temel nedenlerin başında o-nun ailesi ve daha sonra yakın çevresi gelir. Babası Topkapı'da Sinanîliğe bağlı Pazar Tekkesi şeyhlerinden Bursalı Mehmed Salih Efendi'nin (ö. 1868) dervişlerinden-dir. Annesi ise, 19. yy'ın ünlü Nakşî şeyhi Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevî'ye(->) mensuptur. Hüseyin Vassaf, kendisine ailesinden miras kalan tasavvuf kültürünü ayrıca cami derslerine devam ederek zahiri bilgilerle de desteklemiştir. Süleyma-niye Camii'nde hadis okutan Nasır Efendi ve Bayezid Camii İmamı Hüsnü Efendi, bu konuda onu yetiştiren hocalardır. Tasavvuf alanında ise önce Bayramî Şeyhi Kâmil Efendi ve Uşşakî Şeyhi Mustafa Hilmi Efendi, ardından Nakşî Şeyhi Hayalî Hafız Efendi ile Kocamustafapaşa Âsi-tanesi(->) Postnişini Mehmed Rızaeddin Efendi'nin (ö. 1891) sohbetlerine katılmış, fakat üzerindeki en kalıcı etkiyi Çayırlı Medresesi'nde mesnevi okutan Mevlevî Şeyhi Mehmed Esad Dede yapmıştır.

1896'da Şam'dan İstanbul'a gelen Şaba-nîliğin Bekrî koluna mensup Mehmed Sultan Efendi, Hüseyin Vassaf in intisap ettiği ilk şeyhtir. Daha sonra Edirneli Hasan Sezaî Efendi soyundan gelen Gülşenî Şeyhi Şuayb Şerafeddin Efendi'ye bağlanmış ve ardından Mustafa Hilmî Efendi'den Uşşakî icazeti almıştır. 1925'te tekkelerin kapatılmasından bir süre önce Mustafa Safî

Efendi'nin vefatıyla boşalan Kasımpa-şa'daki Uşşakî Tekkesi meşihatına İnegöl Müftüsü Mehmed İzzeddin Efendi tarafından atanmıştır. Postnişinlik yaptığı bu dönemde icazet verdiği şeyhler arasında Ali Rıza Efendi, Muhammed Ömer Rüşdî Efendi, Ali Osman Sıdkî Efendi ve Muhammed Mecdî Efendi vardır.

Hüseyin Vassaf in tarikat silsilelerini ve şeyh biyografilerini topladığı kitabı Sefî-ne-i Evliyâ-i Ebrâr başlığını taşır. 5 ciltlik bu eser Divan-ı Hümayun Kalemi memurlarından Mehmed Sami Efendi'nin 1900' de yayımladığı Esmâr-ı Esrar adlı kitabının şerhidir. 1902-1923 arasında kaleme a-lınan Sefîne-i Evliya, tarikatlara göre liste şeklinde düzenlenen Esmâr-ı Esrâr'a oranla tarikat kurucularının biyografilerini kapsaması, ayrıca tekkelerin tarihlerine yer vermesi ve bu bilgileri bizzartîüseyin Vassaf tarafından çekilen fotoğraflarla dektek-lemesi açısından temel bir kaynaktır. 1990' da I. cildi yeni harflere çevrilerek yayımlanan eserin diğer ciltleri yazma olup Süley-maniye Kütüphanesi'ndedir.

Diğer eserleri arasında tarikat şeyhlerine ait biyografi kitapları önemli bir yer tutar. Büyük bir kısmı yazma halinde kalıp basılmayan bu grup içinde kendisinin intisap ettiği Gülşenî Şeyhi Şuayb Şerafeddin Efendi'yi anlattığı Mürâselât, Mesne-vihan Mehmed Esad Dede'nin hayatını ve, faaliyetlerini ele alan Mevlevî Mehmed Esad Dede başlıklı çalışmaları vardır. Diğer biyografileri ise, Risâle-i Hayriye (Yahya Efendi Tekkesi Şeyhi Hasan Hayrî Efendi'nin hayatı), Risâle-i Şevkiye (Mustafa Şevkî Efendi'nin hayatı), Risâle-iMüştakî-ye (Kadirî Şeyhi Müştak Baba ile oğlu Ed-hem Baba'nın hayatı), Risâle-i Selâhiye (Abdullah Selâheddin Uşşakî'nin hayatı), Tevfikname (Seyyid Ahmed Tevfik Bey'in hayatı), Remziname (Üsküdar Mevlevîhanesi Postnişini Ahmed Remzi Dede'nin hayatı ve eserleri), Kemâlname-i Şeyh Hakki (Bursalı İsmail Hakkı'nın hayatı), Gül-zâr-ı Sadi (Mehmed Emin Tokadî'nin hayatı) başlıkları altında toplanmıştır. İbnü-lemin Mahmud Kemal İnal'ın(-0 hayatını ve eserlerim Kemalü'l-Kemâl'de ele a-lan Hüseyin Vassaf in ayrıca gezi notlarını topladığı Hatıra-i Hicaziye, Bursa Hatırası ve Suriye'de Bir Cevelân adlı eserleri bulunup şiirlerini de Divân-ı Vassaf'ta bir araya getirmiştir.