Ünden bugüN

İOANNES V PALEOLOGOS

(8 Haziran 1332, Didimoteihon (Dime-toka) - 16 Şubat 1391, Konstantinopo-lis) Bizans imparatoru (hd 1341-1391).

50 yıllık hükümdarlığı sırasında, ancak 30 yıl gerçekten iktidar olabildi. Dönemi, sayısız isyanlarla ve iç savaşlarla geçti. Osmanlıların ilerlemesine engel olamayarak, imparatorluğun bölünmesine razı olmak zorunda kaldı.

Babası III. Andronikos'un 134l'de ölümü üzerine, 9 yaşında tahta geçti, fakat annesi Savoylu Anna'mn, Patrik XIV. Kale-kas'ın ve babasının mezason'u (başvezir) Aleksios Apokaukos'un kontrolü altına girdi (bak. Apokaukos ailesi). Aynı yıl, III. Andronikos'un naibi olan İoannes Kan-takuzenos(->) taht üzerinde hak iddia ederek Dimetoka'da ayaklandı ve iç savaş

6 yıl sürdü. İmparatoriçe Anna'mn en büyük destekçisi Apokaukos, bir hapishane teftişi sırasında soylular tarafından öldürülünce, en önemli rakibi saf dışı olan Kan-takuzenos, imparatorluğunu ilan etti ve 3 Şubat 1347'de Konstantinopolis'e girdi. Patrik Kalekas azledilirken, Anna'mn yetkileri başkentle sınırlandı, loannes ise Kan-takuzenos'un kızı Helena ile evlenerek gölgede kalmayı kabul etti.

iktidarı zor kullanarak elde eden Kan-takuzenos Osmanlılara karşı başarılı olamayınca, bir darbe için uygun koşullar belirmişti. 1354'te Ege'de korsanlık yapan Cenevizli Gattulisio'nun desteği ile V. loannes, Konstantinopolis'e girdi, Kantakuze-nos tahttan çekilmeye ve keşişliğe zorlandı. İoannes'in ilk işi ilerleyen Osmanlılara karşı Batı'dan yardım talep etmek oldu, fakat 1355'te papaya yazdığı mektup ciddiye alınmadı. Osmanlıların yeni fetihleri ü-zerine, italyan devletleri ile yapılan görüşmelerde sonuç vermeyince, İoannes, 1366' da Macaristan'a gitti. Dönüşte Bulgaristan'dan geçmesine izin verilmedi ve ancak Haçlılardan Kont Amadeus'un girişimiyle serbest bırakıldı. Bu olayda kendisine yardımdan kaçman oğlu Andronikos' un babasına muhalefeti iyice belirginleşmişti. Nitekim bu oğul ileride îoannes'e karşı birkaç kez başkaldıracaktı.

Kiliselerin birleşmesinden(->) yana cilan V. İoannes, konuyu doğrudan papayla görüşmek üzere 1369'da Roma'ya gitti. Burada kişisel olarak Katolikliğe geçtiğini açıkladı, fakat kiliselerin birleşmesi konusunda bir ilerleme sağlayamadı. Dönüşte, zayıflayan devlet hazinesine para bulmak için Venedik'e uğradı, ama orada rehin alındı. Ancak Tenedos'un (Bozcaada) Venediklilere verilmesi koşuluyla serbest bırakıldı.

İlerleyen Osmanlı akınları V. İoannes' in yardım çabalarının ne denli yerinde olduğunu göstermişti. Sırp ordusu 1371'de Meriç kıyısında Osmanlılara yenilince, İoannes, Osmanlıların vasalı olmaktan başka çare kalmadığını görecekti.

1373'te oğlu IV. Andronikos ile Orhan Bey'in oğlu Savcı Bey, ittifak kurarak babalarının aleyhine bir komploya katıldılar. Başarısız olan darbecilerin gözlerine mil çekildi, Savcı Bey acılara dayanamayarak öldü, fakat Andronikos hayatta kalmayı başardı. Bu olaydan sonra İoannes, küçük oğlu Manuel'i (II.) müşterek imparator i-lan etti.

1376'da, Cenevizlilerle Venedikliler arasında Tenedos Adası yüzünden çıkan çatışmalar başkente sıçradı ve Cenevizlilerin desteklediği IV. Andronikos babası V. İoannes'i ve II. Manuel'i hapsettirdi. Osmanlıların desteği ile kurtulmayı başaran imparator 1379'da Konstantinopolis'e döndü ve yardımları karşılığında Osmanlılara haraç ödemeyi kabul etti. Bu tarihten sonra durum Bizans'ın aleyhine gelişmeye devam etti. V. İoannes son olarak başkenti Osmanlılardan korumak amacıyla inşa ettirdiği yeni kaleyi Osmanlıların emri ile yıkmak zorunda kaldı. 1391'de öldü. Bibi. O. Halecki, Un empereur de Byzance â

Rome, Varşova, 1930; F. Tinnefeld, "Kaiser loannes V. Palaiologos und der Gouvemeur von Phokaia 1356-1358", Rivista distudi bizantini eslavi, S. l (1988), s. 259-271; Ostrogorsky, Bizans, 475-505.

AYŞE HÜR