Ünden bugüN

Bibi. A. Oğan, "Türk Müzeciliğinin 100'üncü Yıldönümü", TTOKBelleteni, S. 62 (1947).

SEMAVİ EYİCE

İSTANBUL FETİH CEMİYETİ

Önceki adı istanbul Fethi Derneği'ydi. Çar-şıkapı'da Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Medresesi'nde İstanbul ve Yahya Kemal enstitüleriyle birlikte faaliyetini sürdüren demek, istanbul'un fethinin 500. yıldönümü kutlamalarını hazırlamak ve izleyen yıldönümlerinde kültürel çalışmalar yapmak amacıyla Nisan 1950'de kuruldu.

İstanbul'un 500. fetih yıldönümünün, büyük bir Fetih Bayramı(->) ile kutlanması 1939'da gündeme geldi. Fakat, araya giren II. Dünya Savaşı koşullarında, önemli bir çalışma yapılamadı. 1950'ye doğru, bu amaç için bir dernek kurulması hükümetçe de uygun görüldü. Müteşebbis ü-yelerin başvurusu sonunda "istanbul'un Beşyüzüncü ve Müteakip Fetih Yıllarını Kutlama Derneği" tüzel kişilik kazandı. Dernek mensupları bir süre Arkeoloji Müzesi'nde çalıştılar. Tüzük gereği istanbul vali ve belediye başkanı fahri başkandı. 14 Mayıs 1950 seçimleri sonunda iktidar ve hükümet değişince dernek çalışmaları durduruldu. İzzet Akosman, 10.000 TL'lik bir bağış toplayarak derneğin faaliyetine olanak hazırladı. 1951'de, dönemin vali ve belediye başkanı (derneğin fahri başkanı) Ord. Prof. Fahrettin Kerim Gökay'ın girişimleriyle gerçekleşen genel kurul toplantısı derneğe yeni bir hız kazandırdı. Eski belediye başkanlarından Cemil Topuz-lu'nun(->) da çabaları sonucu 1952'de yeni bir idare heyeti oluşturuldu. O yıl o-lağanüstü kongreye gidildi. İsmail Hami

istanbul Fetih Cemiyeti'nin bir süre çalıştığı Fatih Başkurşunlu Medresesi. istanbul Enstitüsü Mecmuası, V(1969)

Danişmend dernek başkanlığına getirildi. 1952'deki ikinci olağanüstü kongrede ise tüzükte yapılan bir değişiklikle kuruluşun adı istanbul Fethi Derneği oldu. Cağaloğ-lu'nda Çatalçeşme'deki bir binada çalışmalarını sürdüren derneğin yönetim kurulunda Recep Ferdi, Ziya Cemal B. Aksoy, Ali Fuad Başgil, Hıfzıveldet Velidedeoğlu, Süheyl Ünver, Abdülhak Kemal Yörük, ismail Habib Sevük gibi tanınmış kişiler vardı. Kâzım Taşkent'in ve Tevfik Rüştü Araş' m çabaları sonunda da Darphane'de bastırılan 1.000 adet "Fatih Altını"nm satışından 400.000 TL'lik bir gelir elde edildi.

1953'te dernek başkanlığına Abdülhak Kemal Yörük seçildi. Ekrem Hakkı Ay-verdi(-0, Feridun Dirinıtekin(->), Eşref Şefik AtabeyO-»), Salih Murad Uzdilek de idare heyetine girdiler. O yılki en önemli faaliyet, 500. Fetih yıldönümü kutlama çalışmaları oldu. 1953-1959 arasında Sultanahmet'te hizmet veren dernek, Fatih'teki Başkurşunlu Medresesi'ne, buradan da 1960'ta şimdiki yerine taşındı. Adı da istanbul Fetih Cemiyeti oldu.

İstanbul Fetih Cemiyeti'nin, 1950'den beri gerçekleştirdiği hizmetlerden önemlileri, Edirnekapı, Sakızağacı, Hadımköy, Çanakkale, Kırklareli, Tercan, Sinop, Bozüyük şehitliklerinin onarımı; İstanbul'un fethiyle ilgili yerlere mermer kitabeler konulması; Fatih dönemi kabirlerinin, Gazi Osman Paşa ve Gülbahar Sultan türbelerinin onarılması; Fatih'in türbesindeki gümüş şebekenin onarımı; İstanbul Valiliği ve 1. Ordu Komutanlığı ile işbirliği yapılarak Fetih Bayramlarının kutlanması olmuştur.

1953'te demek bünyesinde oluşaırulan İstanbul Enstitüsü, çalışma ve yayın olanağını 1955'te elde edebildi. Yahya Kemal Enstitüsü ise ünlü ozanın eserlerini toplayıp yayımlamak, adına dernek bünyesinde bir müze ve arşiv oluşturmak amacıyla 1959' da kuruldu, istanbul Enstitüsü'nün ilk ü-yeleri Nezihe Araz, E. Hakkı Ayverdi, Samına Ayverdi(->), N. Sami Banarlı, Ömer Lütfü Barkan, Feridun Dirimtekin, Ali Vasfi Egeli, Abdülhak Şinasi Hisar(->), Fehmi Karatay, Reşad Ekrem Koçu(->), Sıddık Sami Onar, Haluk Y. Şehsuvaroğlu ve Fatih Uluengin; Yahya Kemal Enstitüsü'nün ilk üyeleri de Nihat Reşat Belger, A. Şinasi Hisar, Vehbi Eralp, N. Sami Banarlı, E. Hakkı Ayverdi, A. Hamdi Tanpınar'dı.

Dernek ve enstitüleri, özellikle istanbul" un sanat, kültür ve mimarlık tarihlerini ilgilendiren konularda özenli yayınlarda bulunmuştur. 1953-1954'te 12 sayı çıkan Fatih ve îstanbuK-*) dergisi bunların başında gelir. 1955-1959'da, istanbul Enstitüsü Dergisi{.-^) 5 sayı, ilki 1959'da çıkan Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuası da bugüne kadar 3 sayı yayımlanmıştır.

Derneğin ve enstitülerin kitap yayınları son olarak 1993'te Çeşmizade Tarihi'ran yeni basımı ile 87'ye ulaşmıştır. Bunlar arasında öncelikle anılmaya değer olanlar, E. H. Ayverdi'nin Fatih Devri Mimarisi (1953), İ. Hakkı Baykal'ın Enderun Mektebi Tarihi (1953), Asaf Halet Çe-lebi'nin Divan Şiirinde İstanbul (1953),

Bedi Şehsuvaroğlu'nun İstanbul'da 500 Yıllık Sağlık Hayatımız (1953), Feridun Dirimtekin'in, Fetihten Önce Marmara Surları (1953), Dukas'ın Bizans Tarihi (1956), tnciciyan'ın XVIII. Asırda İstanbul (1956). F. Dirimtekin'in Fetihten Önce Haliç Surlan (1956), 19. Asırda İstanbul Haritası, Nicolo Barbaro'nun Kostantiniyye Muhasarası Ruznamesi (1953), A. Şinasi Hisar'in İstanbul ve Pierre Loti (1958) ile Yahya Kemal Külliyatı'dv. Bibi. Recep Ferdi, "İstanbul Fethi Derneği", Fatih ve istanbul, S. l, s. 139 vd; Z. C. B. Aksoy, "Fetih Sergisi Açış Nutku" ae, s. 149 vd; istanbul Enstitüsü, istanbul Fetih Cemiyeti, İst., 1959.

NECDET SAKAOĞLU