Ünden bugüN

İSTiKLAL CADDESİ

268

269

İSTİKLAL CADDESİ

ti kaldırımında, Müeyyet Sokağı'ndan sonra gelen ünlü bina Narmanlı Yurdu diye anılır (bak. Narmanlı Hanı). Rus Sefareti' nin adliyesi ve hapishanesi olarak yapılmıştır. Bugün çeşitli küçük işyerleri bu avlulu, masif kolonlu binanın içinde çalışmaktadır. Bloğun bittiği yer Asmalımescit Sokağı'dır. Bu sokağın karşısına Kumbaracı Yokuşu isabet etmektedir. Asmalımescit Sokağı tarihi boyunca, edebiyatçıların, sanatçıların devam ettikleri ünlü bir sokakken, bugün bir-iki gözde meyhanesi dışında herhangi bir özelliğe sahip değildir.

Kumbaracı Yokuşu'nun adı Osmanlı ordusundaki topçu paşası Kumbaracı Ah-med Paşa'dan gelir.

Kumbaracı Ahmed Paşa'nın konağı bu sokakta olduğu için Kumbaracı Yokuşu diye adlandırılmış, sözcük zamanla Kum-baracı'ya dönüşmüştür. Bu yokuş istiklal Caddesi'nden doğruca Tophane'ye iner ve caddeyi Boğaziçi'ne bağlayan tanınmış yokuşlardan birisidir.

istiklal Caddesi ile Kumbaracı Yokuşu' nün Taksim tarafındaki köşesinde bugün ABC Kitabevi bulunmaktadır. Geçmişte burada Lebon vardı, istanbul'un çok ünlü kafe-restoranlarından olan Lebon'un hayli eski bir tarihi vardır. Fransa'nın Babıâli nezdindeki sefiri General Horace Se-bastiani ülkesine dönerken aşçısı Edo-uard Lebon İstanbul'da kalmış ve lokanta işletmeye başlamıştı. Kuşaktan kuşağa aynı işi götüren Lebon ailesinin bugüne u-laşmış kayıtlardaki ün yapan yeri 19. yy' in ortalarında Rus Sefareti'nin karşısındaki Cafe-Restaurant da Saint-Petersburg adıyla çalışıyordu (bak. Rus Elçiliği binası). Daha , sonra, Avrupa Pasajı(->), Aynalı Pasaj/Aynalı Çarşı veya Passage Oriental denilen

yapının giriş kapısının güneyindeki yere taşındı. 19401ı yıllarda Lebon yerini Markiz Pastanesi'ne(-0 vererek, Kumbaracı Sokağı'nın köşesine, şimdiki ABC Kitabe-vi'nin bulunduğu dükkâna geçti. Bu dönemde işletmeyi, orada çalışan Kosti Li-topulos adlı kalfa, ustasından ve sahibinden devraldı. Bugün Lebon Pastanesi, Rusya Konsolosluğu'nun güney komşusu olan yeni yapılmış Hotel Richmond'un altında faaliyettedir. Markiz Pastanesi ise 1940'lar-da Avadis Orhanyan tarafından Lebon'un boşalttığı yerde açılmış, 1980'de kapanmıştır. Richmond Oteli tarafından satın alınan Avrupa Pasajı'nın tadilat göreceği ve Markiz Pastanesi'nin aynı yerde açılacağı belirtilmektedir. Böylece, istanbul'un ünlü Lebon'u ve Markiz'i aynı elde toplanmış olacaktır.

Sözünü ettiğimiz Aynalı Çarşı'nın girişinin üzerinde bugün Passage Oriental adının yanısıra Türkçe olarak Şark Aynalı Çarşı yazısı da okunmakta, böylece iki isim birleştirilmiş olmaktadır. Pasajın yanındaki ipek Han'dan sonra Gönül Sokağı gelmektedir (eski Timoni Sokağı). Cadde-i Kebir üzerinde inşa edilmiş ve bugüne değin yaşayagelmiş en eski pasajın Passage Oriental olduğu belirtilmektedir. Bu pasajın tam karşısındaki Rusya Federasyonu Başkonsolosluğu, Rus Elçiliği olarak ünlü mimar Gaspare Fossati(->) tarafından yapılmıştır. Konsolosluk binasının kuzey bitişiğinde, bugün Beyoğlu Belediyesi'nin sanat galerisi yer almaktadır.

Daha sonra Santa Mana Draperis Kilisesi ve onun vakıf ham olan Santa Maria Hanı gelmektedir. Madam Clara Bartola Dra-peris'in Fransisken tarikatına bağışladığı Galata'daki ahşap bina, kilise olarak kullanılırken, yanınca, rahipler 1678'de "Dört-

Salâhattin Giz'in 19301u yıllardan bir fotoğrafında istiklal Caddesi'nin görünümü. Eser Tutel koleksiyonu

yol" ağzında bir kilise yaptırmışlar, o kilise deprem ve yangın geçirdikten sonra 1769'da bugünkü kagir kilise inşa edilmiş, 1904'te onarılmıştır. Kilisenin cadde üzerindeki kitabesinde II. Abdülhamid'e de teşekkür edildiğinden, bu ibadethane islam halifesinin adını taşıyan tek kilisedir (bak. Fransiskenler).

Santa Maria'dan sonra Postacılar Sokağı gelir. Burada Fransiskenlerin l670'te yaptırdıkları ispanyolların Terra-Sainte Kilisesi vardır. Şimdiki yapı 1871'de yapılmıştır. Bu sokak Tomtom Kaptan Sokağı adıyla aşağıya doğru devam eder ve Galatasaray Lisesi'nin yanından gelen Boğazkesen Caddesi'ne kavuşur. Bu köşede İtalya Elçiliği binası(-t) yer alır.

Postacılar Sokağı'm geçtikten sonraki blok üzerinde izzet Bey Apatmanı süslü fa-sadıyla dikkati çeker, biraz ileride ise Hollanda Başkonsolosluğu vardır (Hollanda Elçiliği binası). Onun bitişiğinde caddenin güzel yapılarından mimar Hovsep Az-navur'un Vucino Apartmanı yer alır.

Daha sonra Karaca Çıkmazı gelir. Bu çıkmazın adı eskiden Fransız Çıkmazı idi. Fransız Sarayı'nın (Fransız Elçiliği binası) cümle kapısı buraya açılıyordu. Karaca Çıkmazı adının kaynağı 1950'lerde yapılmış olan Karaca Tiyatrosu'dur(->). Çıkmazı geçince eski adıyla istanbul Sular Idare-si'nin, yeni adının başharfleriyle İSKl'nin merkez binası yer almaktadır (bak. İstanbul Su ve Kanalizasyon idaresi). Blok, eski ingiliz Kız Lisesi (English High School For Giriş), şimdiki Beyoğlu Anadolu Lisesi binasıyla sona erer (bak. High School-Inğiliz Kız ve Erkek liseleri). Okulun girişi, caddeye açılan Nuru Ziya Sokağı'nda-dır. Bu sokağın adı eskiden orada Polonya Elçiliği binasının bulunmasından dola-

•yi Polonya Sokağı idi. ingiliz Kız Okulu' nün ilk adı ingiliz Inas Okulu idi. Nuru Ziya (ışığın nuru) adı ise bu sokaktaki mason cemiyetinden ötürü konulmuştu. Cadde üzerindeki bu büyük bloğun karşısında sık aralıklarla dar sokaklar yer alır. Bunların çoğu çıkmaz sokaklardır. Burada Taksim yönüne doğru, Gönül Sokağı'ndan sonra gelen önemli yapı Suriye Pasajı'dır; 1908'de neoklasik stilde yapılmıştır (bak. Suriye Hanı).

1908'de tamamlanan Suriye Pasajı'nın Timoni (Gönül) ve Derviş (Piremeci) sokaklarına çıkışları vardı. Buradaki sinemanın adı önce Central'di (1912). Sırasıyla Sümer (1927), Şafak, Cumhuriyet ve Zafer (1938) olarak değişti. Ses Stüdyosu açıldı. Şimdiki adı Orhan Adli Apaydın olan Piremeci Sokağı'nın kuzey köşesinde bugün Baro Han bulunmaktadır, burada eskiden Metropol Han yer almaktaydı. Baro Han' dan sonraki sokak eski adıyla Venedik, yeni adıyla Balyoz Sokağı'dır. Eski dönemlerde Venedik kolonisi şefine balyos denildiğinden, Venedik Sokağı'na bu nedenle Balyoz adı verilmiş olabilir. Bu sokağın istiklal Caddesi köşesinde Emlak Bankası' nın sanat galerisi vardır.

istiklal Caddesi'nden çıkan bu sokakların hepsi Aşmalı Mezarlık Sokağı'na, dolayısıyla Tepebaşı Meşrutiyet Caddesi'ne açılırlar. Balyoz Sokağı'ndan sonra bir dizi çıkmaz sokak gelir. Galatasaray istikametinde (kuzeye doğru) sırasıyla Terkos Çıkmazı (eski d'Andrea Geçidi) onun köşesinde bugün Paşabahçe Şişe ve Canı Mamulleri AŞ binası bulunmaktadır. Daha sonra gelen Korsan Çıkmazı eski adını italyan asıllı Testa ailesinden almaktaydı. Testa Çıkmazı'nın köşesinde önceleri ispanya orta elçilik binası yer alıyordu, sonra çiçekçi dükkânı oldu, daha sonra ünlü çiçekçi Sabuncakisler ilk dükkânlarını burada açtılar. Binada 1913'ten sonra Americain Sineması vardı isim sonradan Russo-Americain'e dönüştü (1920). Bina u-zun yıllar havagazı tahsil şubesi olduktan sonra bugünkü sahibi olan Sümerbank'a geçti. Daha sonraki çıkmazın, Eczacı Çıkmazı, Latin Çıkmazı, Berber Çıkmazı gibi adları olmuştu. Şimdiki adı Deva Çıkma-zı'dır ve küçük, şirin Surp Yerrortutyun (Sainte Tirinite) Ermeni Katolik Kilisesi caddeden gözükmektedir.

Daha sonra gelen Odakule(->) yerinde eskiden ünlü Karlman Pasajı vardı. Şimdi istanbul Sanayi Odası'nın binasıdır. Bilahare, Saka Salim Çıkmazı gelir. Daha sonraki sokak adım Glavani ailesinden almaktaydı. Bu sözcük zamanla Kallavi Sokağı' na dönüşmüştür. Adı geçen sokaktan a-nacaddeye paralel olarak uzanan çıkmaz eskiden Olivo Geçidi(->) idi, bugün adı Kallavi Çıkmazı olmuştur. Beyaz Rusların açtığı ünlü Rejans(->) Lokantası ile Panayia Rum Ortodoks Kilisesi buradadır. Kilise, Emir Nevruz Çıkmazı ile Kallavi Çıkmazı' nın kesiştiği köşededir. Saka Salim Çıkmazı ile Kallavi Sokağı arasında cadde ü-zerinde bugün Osmanlı Bankası ve tanınmış Lion Mağazası bulunmaktadır.

Karşı kaldırımda ise, Nuru Ziya Soka-

ğı'ndan sonra eski Çiçekçi Sokağı yer alır. Bu sokağın eski adı Linardi Sokağı idi. Aynı kolda başlayan blok, istiklal Caddesi' nin en önemli yapılarından birisidir. Saint Antoine Kilisesi olarak bilinen, asıl adı San Antonio di Padova Kilisesi olan bu Katolik ibadethanesi ve onun vakıf dükkânları bugünkü halleriyle 1904-1908 arasında ve oradaki ünlü Concordia Tiyatrosu ve Bahçesi'nin(->) yerinde mimar Mongeri ve mühendis Denari tarafından, neogotik üslupta inşa edilmiştir. Kilise önceleri 1726' da Galata'da yapılmış, yanınca, 1762'de Beyoğlu'ndaki yeni kilise binasına geçilmiş, o da yandıktan uzun bir süre sonra bugünkü kompleks inşa edilmiştir. Kilise ve vakfından sonra Acara (eski Ada) Sokağı ve onu takiben Yapı Kredi Bankası'nın kültür merkezinin yer aldığı banka binasıyla Galatasaray Meydanı'na varılır.

Caddenin batı yakasında Kallavi Sokağı'ndan sonra Elhamra Sineması(~») yer a-lır. Sinema 1923'te açılmış, kapandıktan sonra istanbul Tiyatrosu burada çalışmıştı, şimdi gene Elhamra Sineması'dır. Onun bitişiğindeki ünlü Aznavur Pasajı(->) 1993' te, yenilenmiş haliyle ve kültürel etkinlikleriyle hizmete açılmıştır. Daha sonraki bir dizi bina ve dükkânın ardından Hacopu-lo Pasajı(-») gelir. Eski Mısırlı giyim mağazası bu blok üzerindedir. Galatasaray Meydam'ndan önceki son çıkmaz, Tütüncü Çıkmazı'dır ve adına aykırı bir şekilde hem Meşrutiyet Caddesi'ne, hem de Ham-malbaşı Caddesi'ne çıkışı vardır.

Galatasaray Meydanı bir dörtyol kavşağıdır. Güneye doğru Yeni Çarşı Caddesi a-dıyla inen ve ünlü Boğazkesen adıyla devam eden yokuş Tophane'ye kavuşur.

Tünel-Galatasaray arasında ğüney-ku-zey doğrultusunda uzanan istiklal Caddesi, Galatasaray Meydam'ndan sonra kuzeye doğru belirgin bir açı yapar. Galatasaray Meydanı bir caddenin merkezi gibidir. Tepebaşı'ndan ve Aynalıçeşme'den gelen iki cadde birleşerek Galatasaray Meydanı' na açılır. Meşrutiyet ve Hammalbaşı caddelerinin kesiştiği köşede ingiliz Sarayı vardır (bak. ingiltere Elçiliği binası). Galatasaray Meydanı'nda Cumhuriyet'in 50. yılı vesilesiyle bir özel kurumca yaptırılan elli kalın metal borudan ibaret bir anıt yer almaktadır. Meydanın en önemli binası ise Galatasaray Lisesi'dir(->); karşısında ise zarif bir yapı olan Galatasaray Pos-tanesi(-») yer alır. Postaneden sonra eski adıyla Tiyatro Sokağı (bu ad Çiçek Pasa-jı'ndan önce burada bulunan Naum Tiyat-rosu'ndan gelmektedir), yeni adıyla Sahne Sokağı gelir. Bu sokak Beyoğlu'nun balık pazandır ve Kalyoncu Kulluğu Caddesi'ne kadar uzanır. Bu sokaktan batıya açılan Dudu Odaları Sokağı da balık pazarının bir parçasıdır. Sahne Sokağı'nın doğusundan açılan Nevizade Sokağı 1970'lerde La-ternalı Lefter Meyhanesi ile tanınırdı. Son yıllarda Leftersiz de olsa burası ilgi toplayan bir meyhane sokağına dönüşmüştür. Nevizade Sokağı, anacaddeye çıkış veren Solakzade ve Balo sokaklarının birleştiği küçük alana açılır. Sahne Sokağı'ndaki eski Krepen Pasajı'nın(->) bugünkü adı As-

lı Han olmuştur ve bir sahaflar pasajına dönüşmüştür. Buradaki tanınmış imroz Meyhanesi ise, Nevizade Sokağı'na taşınmıştır. Mimar Garabed Balyan'ın inşa ettiği Surp Yerrortutyun (Üç Horan) Ermeni Kilisesi buradadır.

Sahne Sokağı'm geçtikten sonra Çiçek Pasajı(->) gelir. Bina 1876'dan beri buradadır. 1930'lardan bu yana birahane ve meyhane pasajına dönüşmüştür. Girişin kuzey kapısındaki ünlü Degüstasyon Lokanta-sı(->) bugün kapalıdır ve halen boştur.

Galatasaray Lisesi'ni sağ kolda bırakınca lisenin hemen yanında başlayan sokak Kartal Sokağı'dır ve ünlü Galatasaray Hamamı bu sokağın devamındadır.

Kartal Sokağı'm geçtikten sonra gelen blok üzerinde Ali Namık Bey, Güney Palas, Galatasaray ve Şükrü apartmanlarında-ki önemli işletmelerden uzun süre Banca Commerciale Italiana ve Salanik Pazan (eski aux Galeries de Pera) sayılabilir. Muteber bir giyim mağazası olan dükkân daha sonra Galatasaray Bonmarşesi adıyla toplu giyim mağazasına dönüştü. Bugün aynı blok üzerinde Bonmarşe adlı oyuncakçı dükkânı faaliyettedir. Daha sonra gelen ve bugün Örs Turistik Merkezi adını alan binanın üstteki dört katında British Coun-cil (bak. İngiliz Kültür Heyeti) çalışmaktadır. Bu bloğun bittiği yerde, Turnacıbaşı (eski Su Terazisi) Sokağı vardır. Tepeba-şı'ndaki ünlü Tilla Pastanesi 1950'lerin sonlarında bu köşeye taşındıysa da, zamanla kapandı. Bu bloğun karşısında, Çiçek Pasajı'nın bitişiğinde Vakıfbank binası vardır. Onun yanındaki tarihi bina ünlü Tokaüıyan Oteli'nin(-+) (sonradan Konak Oteli) kapanmasından sonra, dönüştüğü biçimiyle Tokatlıyan Işhanı bulunmaktadır. Aznavur'un 1870'lerde yaptığı yeni tiyatro yanınca, 1890larda Tokatlıyan Oteli inşa edilmişti. Bloktan sonra Solakzade (eski Sol) Sokağı, sonra da Balo (eski Sağ) Sokağı gelir. Balo Sokağı'ndan sonraki bugünkü Halk Bankası binasının yerinde önceleri Ezine Apartmanı vardı. Oryanto Sineması (Leş Cines Orientaux: Şark Sinemaları) bu blok üzerindeydi. 1910'da açıldı, adı Kısmet oldu, sonra yerini Japon Mağa-zası'na bıraktı. Şimdi burada Hatemoğlu giyim mağazası vardır. Bitişikteki Luva Apartmanı şimdilik metruk durumdadır. 1933'ten sonra ünlü Baylan Pastanesi(~>) bu bloğa taşınmıştı (bak. Baylan pastaneleri). Luva'nın bitişiğinde Halep Pasa-jı(-0 yer alır. 1885'te yapılan pasajın yerinde daha önce Variete Tiyatrosu vardı. Halep Pasajı'nda 1912'de İdeal Sineması açıldı, sinemanın adı 1914'te Royal, sonra Yeni ideal, 1927'de Fransız Sineması oldu, derken Şehir Tiyatroları Komedi bölümüne dönüştü, daha sonra Ses Sineması, Ses Tiyatrosu oldu. Bugün ise Ses Tiyatrosu ve Beyoğlu Sineması adıyla tiyatro ve sinema salonu halinde işletilmektedir.

Pasajın bitişiğindeki bina uzun yıllar Amerikan Kütüphanesi'nin de bulunduğu Amerikan Haberler Merkezi idi. Amerikan Haberler Merkezi Tepebaşı'ndaki başkonsolosluk binasına taşındıktan sonra, bina 20 yıldır boş durmaktadır.