Ünden bugüN

İUSTİNİANOS I

(482, Bederiana [Yukarı Makedonya] -14 Kasım 565, Konstantinopolis) Bizans imparatoru (hd 527-565).

Tarihte Büyük lustinianos adıyla tanınır, imparatorluk yönetimini yeniden düzenledi ve "Codex İustinianus" adıyla anılan yasaları derledi. İmparatorluğun batı topraklarında Bizans egemenliğini pekiştirdi ve Grek etkisini birkaç yüzyıl sürecek biçimde canlandırdı. Tek bir kiliseye olan sarsılmaz inancına karşılık dinsel konularda hedeflerine ulaşamadı, imparatorluğun çeşitli yerlerinde ve Konstantinopolis'te büyük imar faaliyetlerinde bulundu.

Asıl adı Peter Sabbatios olup tahta Fla-

vius İustinianos adıyla çıktı. Bazı kaynaklarda, 583'te, Dardania'daki (Yukarı Makedonya) Tauresium'da doğduğu kaydedilir. Kimi araştırmacılara göre Slav kökenli, bazılarına göre ise Arnavut asıllıdır. Halk tabakasından gelen, fakat iyi bir eğitim a-lan, çalışkan ve büyük hedeflere sahip biri olarak amcası İmparator I. lustinos'un yanında parlak bir kariyer yaptı ve çocuksuz imparator tarafından 525'te kayser, 527'de müşterek imparator ilan edildi.

İustinianos'un en büyük yardımcıları karısı ünlü imparatoriçe Teodora(->), yeğeni Germanos, generalleri Belisarios(-t) ve Narses, yönetici elitten Kapadokyalı loannes ve hukukçu Tribonianos'tur. imparatorluğun doğu ve batı topraklarında geçerli tek bir yasayı egemen kılmak için kendisinden önceki dönemlere ait Roma kanunlarını bir araya getiren bir derleme çalışmasına girdi. Hukukçu Tribonianos' un başkanlığındaki bir heyet 529'da Codex Constitutionum'u yayımladı. On kitap halindeki bu eser, Roma imparatoru Hadri-anus döneminden (117-138) beri geçerli olan emirnameleri bir araya getiriyordu. 533'te Codex'in tamamlanmış yeni nüshası olan Digesta (Pandectae) yayımlandı. Bunu, iki eserin derlenmesinden oluşan ve hukuk eğitimine giriş niteliğindeki bir antoloji olan Institutiones'in çıkarılması izledi. 534'te bu üç yasa derlemesi yeniden basıldı. Son olarak 534-565 arasında yayımlanan emirnameler Novellae Constitu-tinones Post Codicem adıyla bir araya getirildi. Bütün bu derlemeler, o dönemde hukuk eğitiminin kurumlaşmasına yardımcı olmuştu. Anılan dört eserin ilk üçü Latince, sonuncusu ise halk dili olan Grekçe yazılmıştır.

Halk tabakasından gelme biri olarak lustinianos aristokrasi ile sürekli çatıştı. Yolsuzlukları önlemek ve devlet bütçesini güçlendirmek amacıyla yürürlüğe koyduğu katı ekonomik politikalar ve ağır vergilendirme sistemi halk kesimlerince tepkiyle karşılandı. Bunların en önemlisi 532' de yaşanan Nika Ayaklanması'dır(-0. Olaydan sonra lustinianos, enerjisini ülkenin zenginleşmesine yöneltti. Doğuya uzanan ticaret yollarını Sasani ülkesini (Iran) çevreleyecek şekilde genişletti. Bu dönemde imparatorluk casuslarının iran'dan gizlice getirdiği ipekböceği kozaları sayesinde Bizans'ta ilk kez ipek üretimine geçilerek Bizans'ın bu konudaki dışa bağımlılığı yok edildi. Maliye Bakam Petros Barsimes ipek konusunda bir tekel oluşturarak devlet gelirlerini artırmayı başardı, lustinianos, devletteki çürümeyi engellemek için memurlarının aşırı masraf yapmasını yasakladı. Eyalet sistemini yeniledi, memuriyetlerde yapılan kısıtlama ile hazine rahatlatıldı.

İustinianos tahta çıktığında Bizans orduları doğuda Sasanilerle savaş halindeydi. 532'de imzalanan "Ebedi Barış Antlaşması" ile kısa süre imparatorluğun güvenliği sağlandıysa da, 540'ta yine anlaşmazlık baş gösterdi. Ancak 56l'de Bizans Sa-sanilere yılda 30.000 altın sikke vergi ödemeyi kabul ederek 50 yıllık bir barış ant-

I. îustinianos'un monogrammı taşıyan sikke (ön ve arka yüz).

H. G. Goodacre, A Handbookfor the Coinage of the Byzantine Empire, Londra, 1928-1933

laşması yapabildi. Aynı tarihlerde îustinianos'un orduları batıda kaybedilen Roma topraklarını geri almaya çalışıyordu. Kuzey Afrika'da Vandallara karşı, italya Ya-rımadası'nda ise Ostrogotlara karşı seferler düzenlendi. 534'te Vandal Kralı Geli-mer teslim oldu. 544'te italya'ya giden Komutan Belisarios Ostrogot seferinden bir sonuç alamadan 549'da Konstantinopolis'e geri döndüyse de, 554'te Vizigotlara, 555'te ise Ostrogotlara karşı savaşlar kazanıldı. 559-561 arasında Trakya'ya kadar ilerleyen Bulgarlar, Slavlar, Hunlar ve Avarlar durduruldu. Fakat Bulgarlar ve Slavlar Roma e-yaletlerine yerleşmeyi başardılar.

lustinianos kişisel olarak dinsel konulara ilgi duyuyordu. 529'da paganizmin etkisindeki neoplatonizmin yuvası saydığı Atina Akademisi'nin kapatılarak yerine Konstantinopolis Okulu'nun açılmasını emretti. Filistin'de yaşayan ve ibrani dinine yakınlık duyan Samaritenlerin isyanım bastırdı. Fakat doğu eyaletleri ile ilişkiyi koparmak istemediği için biraz da karısı Teodora'nın etkisi ile İsa'nın tek doğası olduğunu ileri süren doğulu Monofizitlerle İsa'nın iki doğası olduğunu kabul eden Halkedon Konsili'nin (451) öğretileri arasında arabuluculuk yapmaya çalıştı. Bu a-maçla 553'te Konstantinopolis Konsili'ni topladı. İustinianos'un kısaca "çezaropa-pizm" diye anılan ve imparatorun hem kayser hem de dini lider olması gerektiği şeklindeki görüşü yüzünden Papa Vigilius İconsile uzak kaldı fakat lustinianos papayı Marmara'daki adalardan birine sürmek suretiyle konsil hükümlerini onaylamak zorunda bıraktı. Bu olay yüzünden Bizans ve Roma kiliseleri arasında meydana gelen bu ayrılık 6lO'a kadar sürdü.

lustinianos imparatorluğun her tarafında sayısız inşaat yaptırdı. Bunlar arasında sukemerleri, köprüler, büyük surlar, hisarlar, manastırlar, yetimhaneler, hanlar ve görkemli kiliseler vardır. Sadece başkentte 30 kadar kiliseyi onarttı ya da inşa ettirdi. Bunlardan Pege'deki (Balıklı) Bakire Meryem Kilisesi hakkındaki bir söylenceye göre oradaki şifalı sular imparatorun böbrek rahatsızlığını iyi etmişti. İustinianos'un en önemli eseri Nika Ayaklanması sırasında çıkan yangınla tahrip olan Ayasofya'mn(-») bugüne değin gelmiş binasının yaptırılmasıdır.

Hippodrom civarındaki Augusteion' da(->) İustinianos'un bir heykeli vardı. Ra-venna'daki S. Vitale ve S. Apollinare kiliselerinde bulunan portrelerinde sakalsız olarak gösterilen imparatorun Ayasofya'

daki mozaiğinde sakallı olduğu görülür, lustinianos ve kansı İmparatoriçe Teodora hakkında bir biyografi yazan tarihçi Proko-pios'un anlattıklarına göre, orta boylu, yuvarlak yüzlü, yemek yemeği pek sevmeyen biriydi. Prokopios, kibar biri olarak öfkesini hiçbir zaman dışan vurmayan imparatorun buna karşılık acımasız biri olduğu, binlerce insanın ölüm emrini gayet yumuşak bir sesle emrettiğini söyler. Bibi. R. Browning, Justinian and Theodora, Londra, 1987; B. Rubin, Das Zeitalterjustini-ans, c. I, Berlin, 1960; Prokopios, Gizli Tarih, ist., 1973; A. A. Vasiliev, Bizans imparatorluğu Tarihi, c. I, Ankara, 1943, s. 164-212; W. G. Holmes, TheAge of Justinian and Theodora, c. 2, Londra, 1905-1907.

AYŞE HÜR

iustinianos n

(668/669, Konstantinopolis- 7Kasım 711, Damatris[Anadolu'da]) Bizans imparatoru (hd 685-695, 705-711).

Herakleios Hanedanı'mn(~») son imparatorudur. IV. Konstantinos (hd 668-685) ile Anastasia'mn oğludur. Bazı kaynaklarda Kıbrıs'ta doğduğu kaydedüir. 681-682' de müşterek imparator ilan edildi, 685'te babasının ölümüyle tahta çıktı.

688 ve 693'te Araplarla yaptığı antlaşmalar sonucu Kıbrıs, Doğu Anadolu ve Gürcistan üzerindeki Bizans egemenliğini pekiştirdi. 688-689'da Slavların elinde bulunan Trakya ve Makedonya'ya başarılı seferler yapıldı. Bu seferlerden getirilen e-sirler ülkenin çeşitli yerlerine iskân edildi.

II. lustinianos, 553 ve 680-681 tarihli Konstantinopolis konsillerini tanımayarak, 686-687'de bir sinod topladı ve Herakleios' un(-») (hd 610-641) formülleştirdiği mono-teletizmi (isa'nın iki doğasının tek bir iradede tecelli ettiği savı) reddetti ve imparatorluk sarayının Trullo salonunda, 691-692'de bir konsil topladı (Trullonum Kon-sili). Konsilde Hıristiyan ahlakının halk arasında yaygınlaştırılması amacıyla düzenleyici kararlar alındı. Bunlar arasında Brumalia denilen pagan bayramının ve Dionisios şenliklerine ilişkin âdetlerin kaldırılması, seçkinlerin tiyatro gösterilerine gitmesinin ve rahiplerin evlenmesinin yasaklanması sayılabilir. lustinianos Trullonum Konsili'nin kararlarını tanımayı reddeden Papa I. Sergios'u tutuklatmaya çalıştıysa da başarılı olamadı, inanmış bir Hıristiyan olarak Bizans sikkelerine Isa suretinin basılması geleneği II. lustinianos ile başlamıştır.

695'te Maviler grubu ayaklanarak komutan Leontios'u (hd 695-698) tahta çıkardığında burnu kesilen İustinianos sürgüne gönderildi. 698'de bu kez Yeşiller grubu donanma amirallerinden Apsimar'ı II. Tiberios (hd 698-705) adıyla tahta geçirdiğinde bundan cesaretlenen lustinianos sürgünden kaçarak Hazarlara sığındı, kağanın Hıristiyan olarak Teodora adını alan kız kardeşi ile evlendi. 705'te Bulgar Kralı TervePin de yardımları ile gizlice Konstantinopolis'e döndü, II. Tiberios tahtı bırakarak kaçtı ve böylece İustinianos'un ikinci hükümdarlığı başladı. Karısı Teodo-