Ünden bugüN

İvaz Efendi Camii

Doğan Kuban, 1988

mi, altı payeye dayanan 9,80 m çapında ve 16,60 m yüksekliğinde büyük bir merkezi kubbe ve bu kubbeyi üç yönden destekleyen beş yarım kubbe ile örtülüdür.

Yarım kubbelerin ikisi, caminin sağında, diğer ikisi solunda bulunmakta, beşinci yarım kubbe mihrap çıkıntısının üzerini örtmektedir. Mihrap yarım kubbesi dışındaki diğer dört yarım kubbeye yuvarlak kemerli ikişer pencere açılmıştır.

Merkezi kubbeyi taşıyan altı paye, yarısı duvarlara gömülü pilastrlar şeklindedir. Payelerin ikisi mihrap çıkıntısının köşelerinde, ikisi doğu ve batıdaki yan duvarların ortasında, diğer ikisi de kuzey, ya-

Ivaz Efendi Camii'nin planı. Kuran, Mimar Sinan

ni giriş duvarı üzerinde aynı şekilde yer almaktadır. Kuzeydeki payelerin arası üç kat halinde maksure olarak değerlendirilmiştir. Yan duvarlar boyunca uzanan ahşap kadınlar mahfili kuzeyde, giriş cephesi üzerindeki maksurenin ikinci katıyla birleşerek, "U" şeklinde cami sahnım çevrelemektedir.

ivaz Efendi Camii plan düzeni ile altı payeli camiler grubuna girmektedir. Merkezi kubbeyi oturtmak amacıyla, altı paye üzerine, altı kemer inşa edilmiş, kemerlerden merkezi kubbenin kasnağına geçiş pandantiflerle sağlanmıştır. Kubbe kasnağında on iki tane yuvarlak kemerli pence-

re yer almaktadır. Kemerlerden yarım kubbelere geçişlerde ise, mihrap yarım kubbesinin dışındakilerde stalaktitler kullanılmıştır. Camide, kemerlerin itme kuvvetini karşılamak amacıyla payeler, kemerler boyunca yükseltilerek dışarı taşıtılmış ve birer ağırlık kulesi ile bitirilmiştir.

Günümüzde caminin son cemaat yeri mevcut değildir. Giriş cephesi ve yan duvarlar boyunca camiyi üç taraftan "U" şeklinde saran ahşap son cemaat yeri revağı 1935'ten sonra yıkılmıştır.

Giriş cephesinin sağında olması gereken minare, güney kıble duvarının köşesine ayrı bir kütle olarak yerleştirilmiştir. Kesme taştan yapılmış olan ve zaman i-çinde bir kısmı yıkılarak, kısmen tahribata uğrayan minare, 19601ı yıllarda restorasyon geçirerek tamamlanmıştır. Minarenin kürsü kısmında bulunan bir mihrap nişinden, camiyi üç taraftan çevreleyen son cemaat revağının buraya kadar gelerek minare ile birleştiği anlaşılmaktadır.

ivaz Efendi Camii'nde alışılmış büyük cümle kapısı yoktur. Camiye giriş cephesi üzerinde yer alan, ancak yanlara doğru çekilmiş iki adet çifte kapıyla girilmektedir. Çift kapıların dış taraftakileri, kadınlar mahfiline çıkan merdivenlere, içteki-ler ise şahın kısmına açılmaktadır.

Giriş (kuzey) cephesinin ortasında bir dizi pencere sıralanmış, ortadaki dörtlü pencere düzeni üç katta da tekrarlanmıştır. Giriş kapılarının üzerine rastlayan ikinci ve üçüncü katta, altta düz atkılı, üstte sivri kemerli çift pencereler yer alır. Kapıların yanında kesme taş kaplı, beş köşeli birer mihrap bulunmaktadır. Caminin iki yan cephesi birbirinin aynıdır. Tek fark sağ yan duvar ile mihrap duvarının birleştiği köşede minarenin bulunmasıdır. Mihrap cephesi tuğla ve kesme taşın bir arada kullanıldığı almaşık bir duvar dokusuna sahiptir. Diğer cephelerin üst kısımlarında ise kesme taş duvar dokusu görülmektedir.

ivaz Efendi Camii'nin önemli bir özelliği 16. yy'ın ikinci yarısına ait iznik çinileri ile süslü mihrabıdır. Mihrap nişi beş köşelidir ve içlerini çini panolar doldurmaktadır. Bu köşelerin üst kısmında lacivert üzerine beyaz sülüs yazılı, alt kısmında ise stilize edilmiş, çiçek motifleriyle süslü panolar yer almakta ve bütün bunları kırmızı zeminli bir bordur çevrelemektedir.

ivaz Efendi Camii'nin mihrap çinilerinde beyaz zemin üzerine mercan kırmızısı, yaprak yeşili, mavi, lacivert gibi renklerle, narçiçeği hançer yaprakları, rozeüer, ince dallar, küçük yapraklar vb, 16. yy'ın i-kinci yarısının bütün özelliklerini taşıyan natüralist formlardaki birbirinden güzel hatayi desenler kullanılmıştır.

ivaz Efendi Camii, gerek gösterdiği pla-nimetrik ve yapısal özellikler, gerekse çinilerinin güzelliğinden dolayı döneminin özgün örneklerinden biri sayılmaktadır.

Bibi. Ayvansarayî, Hadîka, I, 147; O. Aslana-pa, Osmanlı Devri Mimarisi, ist., 1986, s. 302; Kuran, Mimar Sinan, 154; J. Erzen, Sinan Dönemi Cami Cepheleri, Ankara, 1981, s. 42; S.

Eyice, "İstanbul Minareleri", Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri, I (1963), s. 84; ay, "istanbul'da ihmal Edilmiş Bir Semt: Ayvansaray", TAÇ, S. 2 (1987), s. 38.

HALE TOKAY