Ünden bugüN

KÂMİL EFENDi TEKKESİ

bak. ŞEYH TÜRLÜ TEKKESİ

KAMONDO, AVRAM

(l 758, İstanbul - 30Man 1873, Paris) Yahudi banker.

Kamondolar Avrupa'da kolları bulunan Ispanyol-Portekiz kökenli bir aile idi. Ibe-rik Yarımadası'ndan göç ettikten sonra birkaç yüzyıl Venedik'te yaşayan Kamondo ailesi 18. yy'ın sonuna doğru istanbul'a yerleşti.

Avram Kamondo (Abraham de Kamondo) Ortaköy'de doğdu. Tellal olan babası aynı zamanda Ortaköy Sinagogu yöneti-cilerindendi. Avram'ın kardeşi Izak ile beraber kurdukları I. Kamondo ve Şürekâsı unvanlı banka devrin sayılı uluslararası fi-nans kuruluşlarından biri oldu. Kardeşi Izak 1832'de vebadan ölünce oğulları olmadığından tüm serveti ve işin idaresi Av-ram'a kaldı. Avram bankayı başarı ile yönetti ve geliştirdi. Baron Hirş gibi ünlü zenginlerin istanbul bankeri oldu. Kırım Savaşı (1853-1856) sırasında Osmanlı Dev-leti'nin savunma ihtiyaçlarını da finanse eden banka, Avram Kamondo'nun Paris'e yerleşmesinden sonra (1872) faaliyetini daralttı, önce finansman şubesini tatil e-dip sadece gayrimenkul idaresi ile yetindi, 1910'ların ikinci yarısında kapandı.

Avram Kamondo'nun devrin sadrazamı Mustafa Reşid Paşa ile sıkı bir dostluğu vardı. Ekonomik ve mali konularda onun danışmanı olan Kamondo bu dostluğu sonradan Sadrazam Âli Paşa ve Sadrazam Fuad Paşa ile de sürdürdü. Bu arada gerek italya Kralı II. Vittorio Emanuele ile olan dostluğu, gerek Avusturya-Italyan Savaşı dul ve yetimlerine büyük yardımları, istanbul italyan Okulu'na büyük ba-

ğışları dolayısıyla kral 28 Nisan 1867'de kendisine ailenin en büyük oğluna veraset yolu ile geçebilmek imtiyazı ile kont unvanını verdi.

Avram Kamondo Osmanlı Devleti'nde gayrimenkul edinme izni alan ilk yabancı uyruklu kişidir. Bankası, borçlular taahhütlerini zamanında yerine getirmedikleri zaman ipotek edilen gayrimenkullere sahip olamıyordu. Kamondo durumu saraya arz edince, Abdülaziz (hd 1861-1876) başkalarına emsal olmamak üzere Kamondo' nün gayrimenkul sahibi olmasına izin verdi. Kamondo bu sayede sayısız gayrimenkul satın alma, inşa ettirme ve tasarruf etme imkânına sahip oldu.

19. yy'ın ilk yarısında Osmanlı Yahudileri o denli kara taassup ve cehalet içinde idiler ki dil-din ayırımı yapamıyor, bir yabancı dil öğreneni dahi başka bir dine geçmiş gibi görüyorlardı. Gabay, Karmona, Aciman gibi liderlerin ölümünden sonra İstanbul Yahudileri başsız ve öndersiz kalmıştı. 1830'larda Avram Kamondo cemaatin başına geçip yönetimi eline aldı ve derhal toplumun sorunlarına eğildi. Komando Avrupa ile sıkı ilişkileri sayesinde oralardaki kültür ve eğitim gelişmesini ya-kinen izliyor, bu gelişmelerden kendi cemaatini de faydalandırmak, son yüzyıl içinde düştükleri karanlık ve cehaletten kurtarmak istiyordu. 1856'da Islahat Fer-mam(-0 ile Osmanlı Devleti'nde başlayan reform hareketinden de cesaret alan Kamondo, Türkçe, Fransızca ve Ibranicenin okutulacağı modern bir ilkokul fikrini ortaya attı. Aydınların da desteği ile söz konusu okul 1854'te Hasköy'de Piripaşa'da öğretime başladı. Ne var ki, Bernard Bruns-wick ve Jul Dalem gibi yetenekli eğitimcilerin yönetiminde olan ve toplumda Es-cuola diye adlandırılan bu okul, bazı tutucu hahamlarca kötü karşılandı ve din elden gidiyor şeklinde yorumlandı. Fanatiklerin gerek cemaat teşkilatında, gerekse topluluk içerisinde kopardıkları yaygara o kadar büyüktü ki Avram Kamondo

Avram Kamondo'nun yaptırdığı Bankalar Caddesi'ne inen Kamondo Merdivenleri.

Naim Güleryüz arşivi

1859'da projeyi devam ettirebilmek için o-kul yönetimi ve öğretim programı ile ilgili 7 maddelik bir muhtırayı kabul ederek tutucu çevreye taviz vermek mecburiyetinde kadı. Fakat kısır görüşlü bazı fanatik hahamlar ve onların telkinine kapılan cahil kişiler bu kadar tavizle yetinmiyor, çocuklarımız Hıristiyanlaştırılıyor feryadıyla Fransızca ve modern eğitimin ders programlarından kaldırılmasını istiyordu. Kamondo ve aydınlar, Hahambaşı Yakup Avigdor'un da desteği ile bu baskıya dayanmaya, karşı koymaya gayret ediyordu. Yahudiler arasındaki ihtilaflardan sıkılan Abdülaziz'in iradesi ile Musevi cemaati tarafından hazırlanan Hahamhane Nizamnamesi 1867'de yürürlüğe kondu.

Avram Kamondo tek oğlunun 1866'da ölümünden sonra torunları ile birlikte Paris'e gitmeye karar vererek, 1872'de Paris'e yerleşti ve ertesi yıl Pare Monceau'daki köşkünde vefat etti. Kalbi ve anıları ile bağlı olduğu istanbul'a gömülmeyi vasiyet eden Avram Kamondo'nun naaşı Osmanlı Elçi-liği'nin tavassutu ile istanbul'a getirtilerek 14 Nisan 1873 Pazartesi günü görkemli bir törenle Hasköy'de önceden inşa ettirdiği anıtmezarda toprağa verildi.

Kamondo Türkiye'de o denli sevilen ve sayılan bir kişi idi ki cenaze töreni günü istanbul'daki Yahudiler yas tutarken borsa ve finans kuruluşları işlerini tatil etti, Galata ve Haliç esnafı dükkânlarını kapattı.

Kamondo'nun anıtmezarı Hasköy Me-zarlığı'nda, çevre yolunun Şişli'den Haliç Köprüsü'ne giderken sağ kesiminde, hafif yüksekte görülen dört köşeli yapıdır. Muhtelif zamanlarda yapılan tamirat ve restorasyonlara rağmen mermer, demir ve kurşunlarının sıkça çalınması nedeniyle layık olduğu ihtişamdan uzak, zamana karşı direnmektedir. Yapı bu arada Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nun 22

Mart 1991 tarih ve 2570 sayılı kararı ile korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil edilmiştir.

Kamondo Bankası'nın görkemli günlerinde idare merkezi, Galata'da bugün Beyoğlu Belediye Hastanesi ve Sankt Georg Avusturya Lisesi'nin bulunduğu cadde ile dikine kesişen Kamondo Sokağı'nda bulunmakta idi. Bu sokağın günümüzde adı Banker Sokağı'dır.

Voyvoda Caddesi (Bankalar Caddesi) üzerinde TC Merkez Bankası ve Osmanlı Bankası binalarının hemen hemen karşısına isabet eden görkemli ve ilginç merdivenler de anacadde ile Banker Sokağı'nı birleştirmekte ve bunları yaptırtan Kamondo'nun anısına Kamondo Merdivenleri o-larak anılmaktadır.