Ünden bugüN

Kaptan-ı Derya Hacı Hüseyin Paşa Çeşmesi

Tûlay Çobanoğlu

KARA AHMED PAŞA KÜLLİYESİ

Topkapı'da bulunan ve cami, medrese, sıb-yan mektebi, çeşme ile türbeden oluşan, 16. yy yapısı külliye.

I. Süleyman'ın (Kanuni) (hd 1520-1566) sadrazamlarından Kara Ahmed Paşa tarafından yaptırılmasına başlanmıştır. Kara Ahmed Paşa'mn 13 Zilkade 962/29 Eylül 1555'te idamı üzerine inşaat bir süre durmuştur. Vakfiyesi 2 Ramazan 962/21 Temmuz 1555 tarihlidir. Hadîkatü'l-Cevami' de, külliyenin inşaatına Rüstem Paşa'mn emri üzerine Kara Ahmed Paşa'mn kethüdası Hüsrev Bey'in nezareti altında 22 Şaban 972/25 Mart 1565'te başlandığı ve inşaatın 7 yılda tamamlandığı yazılıdır. Ancak Rüstem Paşa'mn 156l'de öldüğü bilindiğine göre, eğer inşaata başlama izninin Rüstem Paşa tarafından verildiği doğru ise başlama tarihi olarak verilen 1565 tarihinin doğru olmaması gerekir.

Vakfiyeden öğrendiğimize göre evkaf gelirleri istanbul'un "münasip bir mahallesinde" yapılacak olan cami, sıbyan mektebi, 16 oda ve l dershaneli medrese, 16 odalı zaviye, çeşitli müştemilatı ile l aş-hane-imarete tahsis edilmişti.

Günümüzdeki Kara Ahmed Paşa Külliyesi sadece cami, medrese, türbe ve sıbyan mektebinden ibaret olduğuna göre, vakfiyede adı geçen zaviye ile aşhane-ima-rethane ya hiç yapılmamıştır ya da külliyenin çevresinde yapılmış iken zamanla ortadan kalmış olmalıdır.

Kara Ahmed Paşa Camii, şehrin girişlerinden birinin yanında, bir tarafı meyilli yüksek bir arazide inşa edilmiştir. Mimar Sinan tarafından yapılan cami l696'da tamir görmüştür. Kubbesinin 1894 zelzelesinde zarar gördüğü ve onanldığı bilinmektedir. Sıbyan mektebi ile türbe, dış avlu duvarının uzağında ve cadde kenarmdadır. Cami avlusunun üç tarafını medrese çevirmektedir. Böylece burada Kadırga'daki Sokollu Mehmed Paşa Camii ile Edirneka-pı'daki Mihrimah Sultan Camii'nde de rastlanan cami-medrese bileşiminin bir örneği ile karşılaşılmaktadır. Son cemaat yerini beş büyük kubbe örtmektedir. Esas cami mekânı dikdörtgen biçimde olup sütunlara oturan bir altıgen orta kısmı meydana getirir. Dört yan kubbe ile desteklenen ana kubbe bu kısmın üstüne oturur. Sütun başlıkları, mahfil korkulukları ile mahfil ve minber mermerden, itinalı bir işçilikle yapılmıştır. Özellikle minber dantel gibi bir oyma tekniğiyle işlenmiştir. Son cemaat yerindeki dolap nişleri ile içeride ayetli pencere alınlıklarında değerli iznik çinileri bulunmaktadır. Vaaz kürsüsü, cümle kapısı ve pencerelerin ahşap kanatları 16. yy'm geçmeli ahşap işçiliğinin güzel örnekleridir. Mahfillerin altlarındaki ahşap tavanlarda pek az sayıda benzeri günümüze kalabilmiş güzellikte renkli ve altın yaldızlı nakışlar bulunmaktadır.

Türbe yine Mimar Sinan tarafından, Ahmed Paşa'mn ölümünden 3-4 yıl sonra mezan üzerinde temiz bir taş işçiliği ile yapılmıştır. Daha önce türbenin etrafını çeviren haziredeki bütün mezar taşları kaldırılmış, nazirede yalnız bir-iki mezar ta-

Kara Ahmed Paşa Külliyesi'nin genel görünümü.

Tahsin Aydoğmug, 1994

şı ile Ahmed Paşa'mn zevcesi ve I. Selim' in (Yavuz) kızı Fatma Sultan'ın mezarı kalmıştır.

Sıbyan mektebi türbenin biraz ilerisinde yer almaktadır. Mektep üzeri ahşap çatı ile örtülü, kare planlı iki mekândan o-luşmaktadır. Kesme taş ve tuğladan inşa edilmiştir. Külliyenin Arpa Emini Sokağı tarafında bir hazire daha vardır. Arpa Emini Sokağı üzerinde bulunan Ahmed Paşa Çeşmesi'nin dış yüzü tamamen tahrip olduğundan sadece tuğladan yapılmış su haznesi kalmıştır.

Bibi. Ayvansarayî, Hadîka, I, 141; Gurlitt, Kons-tantinopels, 83; A. Gabriel, "Leş mosquees de Constantinople", Syria, (1926), s. 393; Halil Et-hem, Camilerimiz, 58-59; Konyalı, Mimar Sinan, 10-31; Egli, Sinan, 71-74; Ş. Yaltkaya, "Kara Ahmed Paşa Vakfiyesi", VD, II (1942), s. 83-168; A. Saim Ülgen, "Topkapı'da Ahmed Paşa Heyeti", VD, s. 169-171; ISTA, I, 431-434. SEMAVi EYlCE