Ünden bugüN

Kasım Ağa Camii

Yavuz Çelenk, 1994

ker. Ayrıca Edirnekapı, Karagümrük, Ba-lat, Ayasofya, Hayrabolu yakınındaki Ok-lağuli Köyü, Edirne ve Galata'da mescidin evkafı arasında çok sayıda ev ile dükkân bulunuyordu. Bunlar dışında Zilkade 943/ Nisan 1537, Safer 946/Haziran-Temmuz 1539'da, Rebiyülevvel 938/Ekim-Kasım 1531'de, Cemaziyülevvel 951/Temmuz-Ağustos 1544'te, Şevval 922/Ekim-Kasım 15l6'da çeşitli kişiler tarafından mescide bağışlar yapıldığı ve bunların her birinin vakfiyeleri olduğu görülür.

II. Bayeziddöneminde (1481-1512) mescide dönüştürülen bu eski Bizans yapısı, 1894 depreminde büyük ölçüde zarar görmüş, bazı duvarları ile çatısı çöktüğü gibi, mimaresi de pabuç kısmına kadar yıkılmıştır. Bu felaketten az sonra, çevrede geniş ölçüde tahribat yapan 1919 Karagümrük yangım da Kasım Ağa Mescidi'nin etrafını boş bir arazi haline getirmiştir.

Kasım Ağa Mescidi bu durumda 1950 li yıllara kadar kaldı. Bu tarihlerde etrafındaki arazi parsellenerek, yapılaşma başlamış, arkasından da harabenin içine gecekondular yerleşmiştir. Kısa süre içinde bu gecekondular, ayakta kalan duvarları kemirirken, binanın kalıntıları da ortadan kaybolmaya başlamıştır. 1953'te İstanbul Fetih Derneği, fethin 500. yıldönümünü kutlama programı çerçevesi içinde şehrin çeşitli yerlerine kitabeler koydururken, mescidin kıble duvan önüne de Kasım Ağa' nın hatırasına sembolik bir mezar taşı diktirmiştir.

Kasım Ağa Mescidi hemen hemen kaybolmuş durumda iken, 1975-1977'de Fatih'in Eski Eserlerini ihya ve Koruma Derneği tarafından ele alınarak içi ve etrafı temizlenmiş ve bütünüyle ihya edilmiştir. Bir hayır sahibi tarafından da 1989'da minaresi tamamlanmıştır. Yok olmakta olan bir eski eserin cami olarak ihyasından bazı dış çevrelerin rahatsızlık duymaları ise şaşırtıcıdır.

Kasım Ağa Camii kareye yakın biçimde muntazam olmayan planlı bir yapıdır. Sol (kuzey) tarafında çıkıntı halinde küçük bir mekân vardır. Değişik kalınlıklarda cilan duvarlar taş ve tuğla hatdlı olarak örülmüştür. Giriş kısmına bir son cemaat yeri ilave edilmiş, Türk yapı tekniğine sahip kıble duvarına bir mihrap ile Türk üslubunda pencereler açılmıştır. Orijinal mihrabı tuğladan mukarnaslı olarak yapılmıştı. Binanın üstü, kiremit kaplı bir ahşap çatı ile örtülüdür. Solda olan gövdesi ve şerefesi 1988'de taş olarak tamamlanan minarenin orijinal kürsü ve pabuç kısımları Fatih ve Bayezid dönemlerinin karakterinde uygun olup gövdeye geçişte yayvan baklavalar işlenmiştir. Aslında Kasım Ağa Mescidi' nin evkafından olan eski sarnıç ise içi tamamen doldurulmuş haldedir (bak. Karagümrük Sarnıcı).

Bibi. Ayvansarayî, Hodîka, I, 160; Schneider, Byzanz, 30, 65; Eyice, istanbul, 72, no. 102; Janin, Eglises et monasteres, 421-429; Barkan-Ayverdi, Tahrir Defteri, 406-408; Ayverdi, Fatih III, 431- 432; S. Eyice, "istanbul'un Ortadan Kalkan Bazı Tarihî Eserleri", TD, S. 27 (1973), 67-178; Müller-Wiener, Bildlexikon, 164; Th. F. Mathews, Tbe Byzantine Churches of istanbul, Pennsylvania, 1976, s. 186-189; Fatih Camileri, 145-146.

SEMAVi EYİCE