Ünden bugüN

Hibetullah Valide Sultan Çeşmesi

Ahmet Kuzik, 1994

HİBETULLAH VALİDE SULTAN ÇEŞMESİ

Üsküdar İlçesi'nde İhsaniye Mahallesi'n-de Şerif Bey Çeşmesi Sokağı ile Tosun Paşa Sokağı'nm kesiştiği köşededir.

Sünbülzade Vehbi'ye ait kitabesinden çeşmenin Hibetullah Valide Sultan tarafından 1206/1791'de genç yaşta ölen kızı i-çin yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Yükseltilen yol kodları ve esere bitişik düzende eklenen diğer yapılar, çeşmenin konumu ve yüksekliği konusunda sağlıklı bilgi vermeyi engellemektedir. Ancak görüldüğü kadarıyla çeşme beşgen taban planlı, almaşık duvar örgülü bir haznenin cephesine beyaz mermer kaplanarak oluşturulmuştur. Bu eşkenar olmayan beşgen o günkü şehir dokusuna göre bir üç yol ağzına oturtulmuş olmalıydı. Bu şekilde üç yüzlü tasarlanmış çeşmenin ön cephesi üç yönden de görünebilmekteydi.

Ön cephenin ortasındaki cephe dikey eksende üç, yatay eksende iki üniteye bölünmüştür. Alt kısımda ortası düz, yan kısımlar içbükey; üst kısımda ise orta dışbükey, yan kısımlar içbükey çizgilerle tasarlanmıştır. Böylece statik kuruluşlu gövdeye bir dinamizm kazandırılmıştır. Çeşmenin aynataşı üst üste oturtulmuş yer yer alev dilleriyle bezenmiş ve taçlandırılmış iki kartuşla bezelidir. Profilasyonlu bir dikdörtgen çerçeve içine alınmış aynataşımn iki tarafı birer sütunçeyle sınırlandırılmış-

tır. Bir musluk lülesi bulunan aynataşımn önüne iç ve dış bükey çizgilerle oluşturulmuş bir kurna ve iki tarafına birer dinlenme taşı oturtulmuştur. İki yandaki sütun tablaları arasına yerleştirilen inci dizisi biçimindeki geometrik bir bordürle aynataşı üst üniteden ayrılmıştır. Taşkın bir silmeyle üstteki ikinci üniteye geçilmektedir. Burada içbükey tasarlanmış yan ünitelerle ortadaki dışbükey kitabe panosu arasına sütunçelerin tablaları üzerine karşılıklı birer konsol oturtulmuştur.

Gerek teknik beceri, gerek taşıdığı anlam açısından yapının en ilginç ünitesi ki-tabesidir. Dışbükey hatlarla tasarlanmış taş blok üzerine yazılmış yazının istifi, harflerin biçimlendirilişi son derece başarılıdır.

Hibetullah Valide Sultan Çeşmesi, cephe düzeni tasarımı ve malzemesiyle Nuh-kuyusu Caddesi'ndeki Mihrişah Sultan Çeşmesi'ni ve Üsküdar Tıbbiye Caddesi üzerindeki III. Selim Çeşmesi'ni akla getirmektedir. Mihrişah Sultan Çeşmesi'nin ön cephesinden orada bulunan mola taşları ile ayrılmaktadır.

Bibi. Tanışık, istanbul Çeşmeleri, II, 384-385; A. Egemen, İstanbul'un Çeşme ve Sebilleri, İst., 1993, s. 383-384; Çeçen, Üsküdar, 149.

H. ÖRGÜN BARIŞTA