Ünden bugüN

HİLAL-İ AHMER CEMiYETi

72

73

HlLTON OTELİ

1877'de Hilal-i Ahmer Cemiyeti'nin kurucuları toplu halde.

Hilal-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi, 1328/1912

BibL P. Gylles (Gyllius), DeBosporo Thracio libri tres, Lyon, 1561, s. 253-257; J. Pargoire, "Hieria", İzvestija del Institut Archeologique Russe de Constantinople, IV (1899), s. 9-78; R. Janin, "La banlieue asiatique de Constantinople, III. Hieria, (Fener-Bagtche)", Echos d'Orient, XXII (1923), s. 50-58; Janin, Constantinople byzantine, (1. bas.), 147-149 ve 454. SEMAVİ EYÎCE

HİLAL-İ AHMER CEMİYETİ

Savaş, salgın hastalık ve doğal afet yüzünden yıkıma uğrayan insanlara yardımı a-maçlayan dernek. Bugün Türkiye Kızılay Cemiyeti adıyla çalışmalarını sürdürmektedir.

1839 Solferino Savaşı'ndan sonra Avrupa kamuoyunda savaş kurbanlarına karşı bir duyarlılık başlamıştı. Savaş yaralılarına yardım amacıyla örgütlenmeye gidilmesi için 1863'te Cenevre'de Uluslararası Kızılhaç Konferansı düzenlendi. Bu konferansa Osmanlı Devleti katılmadı. Ancak 22 Ağustos 1864'te imzalanan Cenevre Sözleşmesi, konferansa katılmayan devletlere l yıl içinde sözleşme hükümlerini kabul ve imza hakkı tanımaktaydı. Osmanlı Devleti bu sözleşmeyi 5 Temmuz 1865'te imzaladı. Bu sözleşmeyle Kızılhaç' in savaş yaralılarını koruma ve gerekli tıbbi bakımlarım yapma yükümlülüğü kabul edilmişti.

1867'de Uluslararası Paris Sergisi'ne Osmanlı delegesi olarak katılan Abdullah Bey, bu sergi nedeniyle Paris'te toplanan Sıhhiye Konferansı'na da iştirak etmiş ve burada Cenevre Konferansı kararlarının Osmanlı hükümetince uygulanmasının yararlı olacağım dile getirmiştir. Abdullah Bey'in girişimleri Serdar-ı Ekrem Ömer Paşa tarafından benimsenmiş ve Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane Nazırı Marko Paşa başkanlığında bir encümen, yaralı Osmanlı askerlerine yardım için kurulacak cemiyetin nizamnamesini hazırlamakla görevlendirilmiştir. Mecruhîn ve Mardâ-yı Askeriyeye îmdad ve Muavenet Cemiyeti a-dıyla kurulması öngörülen cemiyetin nizamnamesi 1869'da onaylanmak üzere hükümete sunulmuş, ancak sivillerin askerlerin işine karışması doğru bulunmadığından onaylanmamıştır.

1875-1876 Osmanlı-Sırp Savaşı sırasında Cenevre Uluslararası Kızılhaç Komitesi Başkanı Gustave Moynier, Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane üyelerinden Dr. Peşte-malcıyan'a bir mektup yazarak, istanbul' da resmi bir yardım derneği bulunmadığı için Osmanlı ordusunun Kızılhaç yardımlarından yararlanmadığım, derhal bir cemiyet kurularak Cenevre'deki merkezle temasa geçilmesini tavsiye etmiştir. Bunun üzerine Sadrazam Mehmed Rüşdü Pa-şa'nın emriyle cemiyet kurma hazırlıklarına başlanmıştır. Hazırlık komitesine Cemiyet-i Tıbbiye-i Şâhâne'den Dr. Nurican, Dr. Peştemalcıyan, Dr. Mortman ve Dr. Pol-yak; Bahriye Nezareti'nden Seviyan Bey; Zaptiye Nezareti'nden Ömer Bey; sivil ve askeri tıbbiyelerden Kırımlı Aziz Bey, Ser-viçen Efendi, Kostro, Vuçino, İstepan Paşa ve Rıfat Bey; Daire-i Umûr-ı Sıhhiye'den ise Bartoletti Efendi ile Şakir Bey katılmış-

tır. ilk toplantı, 31 Temmuz 1292/12 Ağustos 1876'da Tıbbiye Nazırı Marko Paşa başkanlığında yapılarak nizamname hazırlanmaya başlamıştır. Haç yerine hilal sembolünün kullanılması kararlaştırılan Mecruhîn ve Zuafâ-i Askeriyeye Imdad ve Muavenet Cemiyeti, nizamnamesinin onaylanması üzerine, 2 Nisan 1293/14 Nisan 1877' de idare heyetini seçerek resmen faaliyete geçmiştir. Hacı Arif Bey'in başkan olduğu cemiyetin başkanvekilleri Dr. Sarell ile Nuriyan Efendi, veznedarı W. H. Poster, genel sekreteri ise Feridun Bey'di. Üyeler de şu isimlerden oluşmaktaydı: Barrington Kennett, Bartoletti Efendi, Dr. Dickson, Eşref Efendi, Dellasuda Faik Paşa, J. von Haas, Leval, General Mott, Dr. Baron Mundy, Nuri Bey, Dr. Peştemalcıyan, Dr. Serviçen ve Dr. Sivastopulo.

Aynı yıl adı Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti olarak değiştirilmiştir. Bu sıralarda, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı devam ettiğinden ordunun büyük ölçüde tıbbi malzemeye ihtiyacı vardı. Cemiyet ülke içinden ve islam ülkelerinden topladığı paralarla malzeme alıp cephede seyyar hastaneler kurmuş, yaralı taşımak için trenler kiralanmıştır. Ağustos 1880'de Rumeli'den gelen muhacirlere giyecek, temizlik malzemesi ve gıda malzemesi dağıtılmıştır.

1897 Osmanlı-Yunan Savaşı, cemiyetin aktivitesini artırmıştır. Nuriyan Efendi başkanlığında halktan toplanan paralarla yaralı askerlerin taşınması için vapurlar kiralanmış ve orduya bol miktarda sağlık malzemesi temin edilmiştir. Uluslararası Kızılhaç örgütü de savaş süresince seyyar hastane ve malzeme göndermiş, ayrıca örgüte bağlı ingiliz, Alman, Rus ve isviçreli hekimler görevlendirilmiştir.

II. Abdülhamid döneminde bir süre faaliyeti duran cemiyet II. Meşrutiyet'in ilanından sonra Esat Bey (Işık) ve Besim Ömer Akalın(->) öncülüğünde yeniden yapılanmaya girişmiştir. Günün koşullarına göre yeni bir nizamname hazırlanmış ve

kurucu üyeler ilk toplantıyı, 7 Nisan 1327/ 20 Nisan 1911'de Tokatlıyan Oteli'nde yapmıştır. Fahri başkan Veliaht Yusuf izzettin Efendi, Tophane'de kendisine ait bir binayı cemiyete hediye etmiştir. Burası cemiyetin ilk merkezidir. Daha sonra II. Mahmud Türbesi civarında bir yer kiralanarak cemiyet merkezi buraya nakledilmiştir, ilk kongresini 13 Nisan 1328/26 Nisan 1912'de yapan cemiyetin başkanlığına Hüseyin Hilmi Paşa seçilmiştir.

Mahmud Muhtar Paşa'nın hanımı Prenses Nimet Hanım'ın başkanlığında Hilal-i Ahmer Kadınlar Kısmı da kurulmuştur. Yardım toplayan hanımlar ayrıca Hilal-i Ahmer hastaneleri için çamaşır, çarşaf ve sargı hazırlamışlardır.

Temmuz 1911'de çıkan Aksaray yangınında felakete uğrayanlara gıda yardımı yapılarak Kızılhaç'tan gelen para, yangında zarara uğrayanlara dağıtılmıştır. 1912-1913 Balkan Savaşı'nda Alay Köşkü(->) geçici olarak ambar olarak kullanılmış, Edirne, Selanik ve Üsküp'te hastaneler kurularak personel ve eşya tedarik edilmiştir, istanbul civarındaki şiddetli çarpışmalarda yaralananlar için Kadırga, Darülfünun binası ve Vefa İdadisi'nde hastane-. ler kurulmuştur. Ayrıca Gelibolu'dan İstanbul'a yaralı nakli için vapur kiralanmıştır.

Osmanlı ordusunun geri çekilmesi sırasında baş gösteren kolera salgınında İstanbul camilerine yerleştirilen askerlere yiyecek temin edilmiş, koleraya yakalananlar hastanelere sevk edilmiştir. Önce koleranın şiddetle hüküm sürdüğü Hadım-köy'de ardından Demirkapı, Yeşilköy ve Ispartakule'de hastaneler açılarak koleralılar tedavi edilmiştir. Çerkezköy, Çorlu, Lüleburgaz, Kuleliburgaz, Pavli Köyü ve Sirkeci'de aşevleri açılmış ve savaşan subayların İstanbul'a göç eden aile ve çocukları Haydarpaşa'da 15 apartmana yerleştirilmiştir. Burası yetersiz kalınca ailelerin bir kısmı Şehremini'deki Haşini Paşa ve Çatalçeşme'deki Şevket Bey konak-

larına yerleştirilmiştir. Muhacirlerin geçim ve beslenmelerine yardım edilmiş, ayrıca Parmakkapı'da Erzurum Valisi Reşid Paşa'nın konağı kiralanarak 100 yataklı Muhacir Hastanesi kurulmuştur.

1911'den itibaren cemiyet, pek çok yerde şube açmış ve böylece örgüt yurt sathına yayılmıştır. I. Dünya ve Kurtuluş savaşlarında da yaralı askerlerin tedavisini üstlenen cemiyet 1923'te Türkiye Hilal-i Ahmer Cemiyeti, 1935'te de Türkiye Kızılay Derneği adını almıştır. Halen genel merkezi Ankara'da olan, kamu yararına çalışan bir dernektir. Tüm yurtta şubeleri vardır.

NURAN YILDIRIM