Ünden bugüN

İSTANBUL ESKİ ESERLERİ

leri"; 4. sayıda N. S. Banarlı'nın "istanbul Fethini Gören Üsküdar", R. E. Koçu'nun "Bostancıbaşı Defterleri", F. Dirimtekin'in "Ecnebi Seyyahlara Göre Onsekizinci As-nn İkinci Yarısında istanbul", Ç. Uluçay'ın "Fatma ve Safiye Sultanların Düğünleri", F. Dirimtekin'in "Sadrı-ı Azam Adnî Mah-mud Paşa", M. Z. Oral'ın "İstanbul Destanları", Ç. Uluçay'ın "istanbul'da XVIII. ve XIX. Asırlarda Sultan Doğumlarında Yapılan Törenler ve Şenliklere Dair"; 5. sayıda N. S. Banarlı'nın "Fatih'in Zafer Sırları", M. Aksel'in "İstanbul Mimarisinde Kuş Evleri", F. Dirimtekin'in "Ecnebi Seyyahlara Göre XVII. Yüzyılda istanbul'un Medeni ve içtimai Hayatı", A. Gabriel'in "Rumeli Hisarı".

istanbul

istanbul eski eserleri koruma encümeni

1917'de Âsâr-ı Atika Encümen-i Daimisi adıyla kuruldu. Halil Edhem Eldem'in(->) ısrarlı başvurulan üzerine, Maarif Nezareti' nin 9 Mayıs 1917 tarih ve 443/228178 sayılı yazısında "istanbul'da atik saray-ı hümayunlar da dahil olduğu halde, âsar-ı a-tikamn muhafazasına nezaret etmek ve tamirat icab ettikçe reylerine müracaat olunmak ve âsar-ı atikayı mahvü tahribden kurtaracak tedabiri düşünmek üzere bir encümen-i daimi teşkili münasib görülerek..." denilerek, kimlerin bu encümende yer almaları gerektiği soruluyordu.

Encümenin kuruluşu, Halil Edhem Bey' in cevabı üzerine, Meclis-i Vükela'dan geçerek 30 Mayıs 1917 tarih ve 617/22909 sayılı kararla ıMüze-i Hümayun'a bildirilmiş ve ilk toplantı mayısın son günü yapılmıştır. Bu encümende şu üyeler bulunuyordu: Müzeler müdürü Halil Edhem, İstanbul mebusu ismet, Dr. Nâzım, Evkaf Nezareti inşaat ve Tamirat Müdürü Mimar Kemaleddin, Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye Müdürü ve Tarih-i Osmani Encümeni azası Efdaleddin (Tekiner), Maarif Nezareti Telif ve Tercüme Heyeti ve istanbul Muhipleri Cemiyeti azasından İh-tifalci Mehmed Ziya, Şehremaneti Heyet-i Fenniye Mimari Şubesi Müdürü Mimar Asım, Kadıköy Belediye Dairesi Müdürü Celal Esad (Arseven).

Encümen İstanbul Arkeoloji Müzesi'n-deki (eski adı ile Âsâr-ı Atika Müze-i Hümayunu) odasında haftada bir ve iki defa toplanıp, kararlar alıyor ve bazı eski e-serlerin kurtarılması hususunda sert ve ciddi mücadelelerde bulunuyordu. Bu hususta en şiddetli tartışmalar Osmanlı dönemi Türk eserlerine karşı inanılmaz bir hıncı olan Şehremini Operatör Cemil Paşa (Topuzlu) ile olmakla beraber, ondan sonraki belediyeciler ile de sürtüşmeler eksik kalmadı. Encümenin karşı çıkmasına rağmen Sultanhamam'daki Haseki Hamamı, Lale-li'de Fatih dönemi yapısı olan Çukur Çeşme Hamamı ile yine aynı semtte bulunan Kızlarağası Hamamı, belediyenin eski eser katliamı hususundaki inadından kurtarılamadı.

Cumhuriyet döneminde encümen ça-

lışmalarına 1923'ten itibaren o yıllardaki Hars Müdürlüğü'nün desteği ile devam etti. 17 maddeden ibaret bir de yönetmeliği olan encümen, haftada iki defa olmak üzere istanbul Arkeoloji Müzesi'nde, kendisine tahsis edilmiş bir odada toplanıyor ve her toplantının tutanakları muntazam olarak yazılarak yıllara göre ciltleniyordu. Bunun dışında encümen İstanbul'un eski eserlerini fişlemeye de girişmiş ve her bina için sarı karton kapak içinde o yapının fotoğrafları ile birlikte, kitabesinin kopyası ve hakkında bilinenler not edilmiştir. Ancak, başlarda çok dikkatli ve ayrıntılı o-larak hazırlanan bu dosyalar sonraları iyice gevşemiş, 1940'larda düzenlenenlerde hiçbir not yazılmadığı gibi sadece birkaç çok kötü çekilmiş fotoğraf konulmasıyla yetiniimiştir.

Bu satırların yazarı, 1950'li yıllarda encümene üye seçildiğinde eski üyelerden bazıları vefat etmiş, bazıları da (Sedad Hakkı Eldem, Arif Müfid Mansel, Tahsin Öz gibi) toplantılara gelmez olmuşlardı. O yıllarda başkan Reşid Safvet Atabinen(->), başlıca üyeler Belediye Köprüler Şubesi Müdürü Galip Alnar, Feridun Dirimte-kin(->), Vakıflar İdaresi istanbul Şubesi'n-den Mimar Vasfi Egeli, en eski üyelerden Efdaleddin Tekiner, müzeler mimarı Ca-hide Tamer idi. Sekreterliği ise müze personelinden Bekir Bey yürütüyordu. 1960' tan sonra, "huzur hakkı" alması için, hasta durumda olmasına rağmen Halûk Şeh-suvaroğlu da üye yapılmıştı.

Encümen bazı konularda, idareciler ile iyice ters düşmüştü. Yeni Adliye Sarayı' mn Sultanahmet Meydanı kenannda inşasını uygun gören, Yeni Cami'yi düz bir asfalt meydanın ortasında bırakan ve dolayısıyla kemerli hünkâr kasrının yıktırılmasını isteyen görüşlerin karşısına çıkmıştı.

Ancak 1950'ye doğru kurulan Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Kurulu'nun çalışmalarına başlaması ile haftada iki defa toplanan encümene gelen evrak sayısında ciddi bir azalma görüldü. Halbuki ilk düşünüldüğünde basit işleri encümen çözüme kavuşturacak, ancak zor ve çekişmeli konular, 6 ayda bir toplanması düşünülen yüksek kurulda görüşülerek karara bağlanacaktı. Yüksek kurulun kararlan kesin ve yasa durumunda idi.

Bu yeni düzen karşısında işleri iyice a-zalan encümene 1970'lerden sonra hiçbir evrak gelmez olmuştu. Nihayet son başkan Feridun Dirimtekin, istanbul Eski Eserleri Koruma Encümeni'ni lağvederek, bütün dosyalarını yüksek kurula devretti. Zaten Arkeoloji Müzesi'nde, odası başka işlere tahsis edildiğinden, dosyalar, i-darenin orta sofasında masanın üzerinde bırakılmıştı. Bunlardan, bilhassa bazı yabancı yazarlar, bazı müze ilgililerinin u-mursamazlığı yüzünden rahatça faydalandılar. Sonunda dosyalar Anıtlar Kurulu'na (şimdi Taşınmaz Tabiat ve Kültür Varlıkları Kurulu) teslim edildi. Şimdi orada bulunmaktadır.

Bütün belgeler araştırılıp, eski karar ve dosyalar incelenerek istanbul Eski Eserleri Koruma Encümeni'nin bir tarihçesinin

hazırlanması, Türkiye'de eski eserlerin korunması hususundaki çalışmaların başlangıcına ışık tutacaktır.