Ünden bugüN

HAYDAR PAŞA MEDRESESİ

Zeyrek'te Haydar Caddesi ile Haydar Hamamı Sokağı'nın kesiştiği köşede bulunmaktadır.

I. Süleyman (Kanuni) dönemi (1520-1566) vezirlerinden Haydar Paşa tarafından yaptırılmıştır. Çeşme, çifte hamam ve mescitle birlikte bir külliye oluşturan medresenin avlu kapısı üzerinde yer alan ve dört mısradan oluşan kitabesi şöyledir: İntikal eyledi Haydar Paşa / Gitdi Hak rahmetine ol merhum / Vasf idüb didi Ni-hâdi tarih /Dâr-ı tahsil mevâli-i ulûm.

Kitabeye göre yapım tarihi 977/1569' dur. Tarihi kaynaklar ilk müderris olan Bedreddin Mahmud Habalî'nin bina tamamlanmadan, 974/1566'da atandığını belirtmektedir. Kitabede "merhum" olarak a-nılan Haydar Paşa 1563'te ölmüş ve eserlerinin tamamlanışını görememiştir.

Mimar Sinan'ın mimarbaşı olduğu dönemde yapılan külliyenin yalnız hamamı Tezkiretü'l-Ebniye'âe yer almaktadır. İstanbul'un en çok yangın geçiren mahallelerinden birinde bulunması nedeniyle

külliye çeşitli tarihlerde hasar görmüş olmalıdır. Bu konuda yeterli kaynak bulunmadığından, onarımların tarih ve kapsamı belirlenememektedir.

Medreseyle ilgili saptanabilen en erken tarihli grafik belge taşbaskı 19. yy İstanbul Haritası'du. 1870'lerde hazırlanan bu haritada, yaklaşık olarak doğu-batı yönünde uzanan dörtgen planlı bir parsel ü-zerine yerleşen medresenin avlusu, dershanesi ve avluyu üç yönde saran kütleleri gösterilmiştir. Bu yerleşme düzeni "U" plan şeması izlenimi vermekteyse de, kesin karar için veriler yetersizdir. 1914'te yapılan tespitte medresenin ahşap ve biri kapı yanında ve fevkani, diğerleri zemini ikişer kişilik 16 odası olduğu belirtilmiştir. Yapılan gözleme göre, hücreler, şadırvan, kuyu, gusülhane, çamaşırhane ve abdest-haneler haraptır; medresede ders yapılmamaktadır. 1918'de Rumeli göçmenlerinin barındığı bina 1933 tarihli Pervititch haritasında "eski tekke" olarak gösterilmiştir. Bu haritada avlunun iki kenarı boyunca uzanan hücre dizilerinden kuzeydoğudaki kagirdir. Hücrelerin önünde klasik döneme uygun genişlikte bir revak yoktur; onun yerine dar, uzun bir koridor u-zanmaktadır. Avlunun güneybatı yönünde ise ahşaptan yapılmış bir hücre dizisi yer almaktadır. Güneydoğuda dar bir avlu içinde helalar olduğunu sandığımız küçük bir yapı vardır. Bugün medresenin yalnız dershanesi ayaktadır, hücreler yıkılmıştır. Dershanenin Osmanlı klasik dönemine özgün karakteri büyük ölçüde korunmuştur.

Doğuya doğru hafif eğimli bir yamaç üzerine yerleştirilen medresenin Haydar Caddesi üzerindeki anıtsal girişinden aynalı tonozla örtülü bir sahanlığa ulaşılmakta, oradan dört basamakla dershanenin bulunduğu düzleme inilmektedir. Kare planlı olan dershanenin girişi kuzey yönündedir; giriş önünde bir saçak olduğu, bu cephedeki kapının kemeri üstünde yer alan beşik çatı izinden anlaşılmaktadır. Saçağı taşıyan sisteme ait izler korunmamıştır. Girişin iki yanında birer alt pencere, profillerle çerçevelenen anıtsal giriş ekseninde bir üst pencere bulunmaktadır. Haydar Caddesi'nden daha alçakta olan dershanenin batı cephesine alt pencere açılmamıştır. Ancak medresenin cadde cephesini o-luşturan bu duvar sağır bırakılmamış, kemerli iki nişle alt kesimine derinlik kazandırılmıştır. Kaldırım seviyesi yükseltildiği için şu anda bu nişlerin çeşme mi yoksa hayvanların sulanması için yalak mı olduğunu anlamak mümkün değildir. Bitişikte bina bulunması nedeniyle dershanenin güney cephesine de pencere açılmamıştır; bu yönde içten kullanılan iki niş vardır. Dershanenin doğu duvarında ise avluya a-çılan 2 alt pencere bulunmaktadır. Aslında 3 pencere sığabilecek genişlikte olan bu duvarın güney ucunda cephenin düzgün olmaması, dershaneye bu noktada birleşen hacimlerin varlığına işaret etmektedir. Muhtemelen dershaneye bu noktada saplanan revak, üçüncü pencerenin açılmasını engellemiştir.