Ünden bugüN

HAYDAR TAŞKENDÎ TEKKESİ

Hindistan'dan gelen Özbekler tarafından 16. yy'ın sonlarında kurulmuş olan bu tekke 19. yy'da, hattâ belki daha önce ortadan kalkmış bulunuyordu. Üsküdar'ın Bül-

bülderesi semtinde yer alan tekke yine Üsküdar'da, Sultan Tepesi'nde bulunan Özbekler Tekkesi ile kanştırılmamalıdır. Nitekim 1199/1784 tarihli bir tekke listesinde bu iki Özbek tekkesi Bülbüldere-si'nde gösterilmektedir. Haydar Taşkendî Tekkesi'ne ilişkin başlıca bilgi kaynağı, Hintli Nakşibendî sufîleri hakkında kaleme alınmış olan bir menakıbnamedir. Zira Özbek asıllı olan Haydar Taşkendî, Osmanlı ülkesine gelmeden önce Hindistan'da ünlü bir Nakşibendî şeyhinin yanında bulunmuştur. Şeyh Haydar Taşken-dî'nin, Şeyhî Mehmed Efendi ile Mehmed Süreyya tarafından verilen özgeçmişlerinde birtakım noksanlar vardır.

Şeyh Haydar Taşkendî'nin ölümünden sonra, faaliyetini sürdürdüğü tahmin edilen tekke tarihçesi bütünüyle karanlıkta kalmaktadır. Şeyh Haydar Taşkendî, aslen Buhara yakınlarındaki Gucduvan'dan o-lan Baba Palangpost adında bir Nakşibendî şeyhinin mürididir. Mürşidinin Hindistan'ın Dekkan bölgesinde tesis ettiği Nakşibendî tekkesinde uzun yıllar kalmıştır. Söz konusu tekke özellikle Buhara'dan, Belh'ten ve civarındaki bölgelerden gelen "mücerred" Türk dervişlerinin barınağı idi. Şeyh Haydar Taşkendî daha sonra, istanbul'a gelmeden önce Avrupa'ya, Habeşistan'a ve Mekke'ye birçok seyahat yapmıştır. Osmanlı muhitinde "Şeyh Haydar Taşkendî" ve "Haydar Rıza Efendi" o-larak da tanınan bu kişinin Türkçe ve Farsça şiirleri olduğu ve II. Mustafa (hd 1695-1703) ile olumlu ilişkiler kurduğu tespit edilmektedir. Hintli kalender dervişlerin ve Dekkan'daki Palangpost Tek-kesi'ndeki hayat tarzından kaynaklanan geleneklere uygun biçimde yaşadığı tahmin edilebilir.

Nitekim çevresinde, şeyhlerinin ve tekkenin ihtiyaçlarını karşılamak üzere sırayla dilenen 40 kadar kalenderin bulunduğu bilinmektedir. Dekkan'daki Palangpost Tekkesi'nin bir eşi olduğuna şüphe bulunmayan Haydar Taşkendî Tekkesi'nde de mücerredlik ve paylaşımcılık esasları geçerli idi.

Kendi tekkesine gömülen Şeyh Haydar Taşkendî'nin mezarı, döneminde çok ünlü idi. Haydar Taşkendî Tekkesi'nde Kalenden âdetlerinin çok güçlü olduğu gözlenir. Kurucusunun Nakşibendî olmasına rağmen Baba Palangpost'un Nakşibendîliğin, "İmam-ı Rabbani" Ahmed Sirhindî (ö. 1624) tarafından kurulan Müceddidî kolu ile hiçbir bağlantısı yoktur. Haydar Taşkendî daha ziyade, Yesevî ve Kalende-rî geleneklerinin yaşaüldığı Orta Asya Nak-şibendîliği'ne bağlıydı. Bu yüzden kurmuş olduğu tekke ile İstanbul'daki diğer Özbek, Afgan ve Hint tekkeleri arasında çok sayıda ortak nokta bulunmaktadır.

Bibi. Çetin, Tekkeler; Asitâne, Sicill-i Osmanî, II, 261; Şeyhî, Vekayiu'l-Fuzalâ, I, 205; Melfu-zât-ı Nakşibendiye Hâlet-i Hazret-i Baba Şah Müsafir Sahib, Haydarabad, 1358, s. 171-172; Osman Bey, Mecmua-i Cevamî, II, 58; Münih, Mecmua-i Tekâyâ, 3; ismail Beliğ, Nühze-tü'l-âsâr li-Zeyli Zübdeti'l-Eş'ar, Ankara, 1985, s. 152; S. Digby, "The Naqshbandis in the Dec-can in the Late Seventeenth and Early

Eighteenth Century A. D. Baba Palangposht, Baba Müsâfîr and their Adherents", Naqshban-dis, Ist.-Paris, 1990, s. 167-207; T. Zarcone, "Histoire et croyances deş derviches turkes-tanais et indiens â istanbul", Anatotia Moder-na, II (1990), s. 157-160.

THIERRY ZARCONE