Ünden bugüN

İSTANBUL TRAMVAY AMELESİ CEMİYETİ

Önceleri vagonları atla çeldikken, I. Dünya Savaşı başlarında elektrikli hale getirilen istanbul Tramvayları, bir Fransız-Bel-çika şirketi tarafından işletilmekteydi. II. Meşrutiyet'te hemen bir yardım sandığı kurdukları anlaşılan tramvay işçileri, çalış-

yanışma ve yardımlaşma derneği) adıyla genel bir sendika kurulmasına kalkışılmış, ancak bu girişim yürümeyince, altı ay kadar sonra (20 Mayıs 1924'te) genel kapsamdan vazgeçilerek yeni bir tüzük yapılmış ve İstanbul Tramvay Şirketi İşçileri Tesanüt ve Teavün Cemiyeti adını taşıyan sendikanın üyeliği tramvaycılarla sınırlandırılmıştır (Mete Tuncay, Türkiye'de Sol Akımları [1908-1925], 2 Belgeler, (İst., 1991). Reis, İsmail Münir Bey'dir. Bu yönetim altında görülen ilk işçi hareketi, 1924 Temmuz başında, bir biletçinin işten çıkarılması üzerine Beşiktaş hatlarında patlak veren 4 saatlik bir grevdir. Merkez kumandanının grevci işçilerin üzerine asker göndermesiyle olay bastırılmıştır.

1924 güzünde, bu örgüte rakip bir sol

cu sendikalar birliği kurulmuştur: Amele
Teali Cemiyeti(->). Amele Teali Cemiyeti'
nin kuruluşuna, basım, doldurma boşalt
ma işçileri ve tütüncülerin yamsıra tram-
vaycdar da katılmıştır. Bundan böyle tram
vay işçileri iki ayrı örgüte ayrılmışlardır.

1925 Ocak sonlarında, 550 ameleyi tem

sil eden 23 murahhasın katılımıyla Tram
vay İşçileri Cemiyeti'nin kongresi yapıldı
ğında, bu örgütün başkanı, aynı zaman
da Halk Fırkası istanbul mutemedi olan
Sûdi Bey'di.

Öte yandan, Amele Teali Cemiyeti'nin girişimiyle, hükümetçe hazırlanmakta olan yeni Mesai Kanunu tasarısını tartışmak i-çin 20 Şubat 1925'te toplanan (30.000 işçiyi temsil eden) 150 kişilik bir kongrede, 1.500'ü örgütlü 3.000 tramvaycmm da delegelerinin bulunduğu iddia edilmiştir.

Yasadışı Türkiye Komünist Fırkası İstanbul Vilayet Komitesi'nin organı Kızıl istanbul gazetesinin Ocak 1933'te çıkan 41. sayısında "Tramvay amelesinden I..." imzalı bir mektup, vergilerin aşırılığından ve örgütsüzlükten yakınmaktadır. 9 Haziran 1935 tarihli Cumburiyet'te ise, Tramvay Sosyetesi İşçileri Tesanüt ve Teavün Kurumu'nun tekrar kurulduğu, yeni bir i-dare heyetinin seçildiği, Fuat Çamay'ın başkan olduğu ve cemiyet (yani dernek) iken şimdi kurum diye adlandırılan sendikanın 27 yıldır sandıkta biriken paralarını Tayyare Kurumu'na bağışladığı haber verilmektedir. Anlaşılan, bu örgüt de Cum-

huriyet Halk Partisi'nin (CHP) denetim altında tuttuğu kuruluşlar arasına girmiştir. Türkiye Komünist Partisi (TKP) merkez organı Orak Çekiç gazetesinin 7 Kasım 1936'da çıkan 12-21. sayısında, "Tramvay Şirketi'nin Soygunculuğuna Son Verilmeli" başlığı altında, "bu yabancı sermaye ve müessese"nin olur olmaz bahanelerle işçilerinden para cezalan kestiği, böylelikle hem onları soyduğu hem de vergi kaçırdığı belirtilerek belediye ile Nafıa (Bayındırlık) Bakanlığı'nın bu şirketi satın almaları istenmektedir. Gerçekten de, Haziran 1939' da şirket 169.000 ingiliz Lirası'na satın alınarak devletleştirilmiştir.

METE TUNCAY