Ünden bugüN

İŞLEMELER

296

297

İŞLEMELER

:«-ç^^ft>^w^SS;f §fcî!*« •g^li^s»

ŞîB8^3s^^?ıSS'l%SSuB*:' İ^Kf^S^-fff:'&^

JföAöadsssESs t-Sİto i ,si!İ7ıâi^feS^s9ls I .•ıj£WîMw«ĞBs2?'SMS^ S-.;:'Stei2*

ca kılıfları (kuburluk), nihaliler, cilbentler, hamaylılar, cüz keseleri vb eşyalar dışında çadır, zukak ve sayebanlar ve şehzadelere ait minik kaftan, çizme vb kıyafetler çok zengin bir saray koleksiyonu oluşturmaktadır. Kuşkusuz Osmanlı döneminin en büyük koleksiyonu Topkapı Sarayı Müzesi, Askeri Müze, Dolmabahçe Sarayı, Sadberk Hanım Müzesi ile Türk ve İslam Eserleri Müzesi'nde birbirini tamamlayan örneklerle sergilenmektedir. Kısaca 5 yüzyılın bellibaşlı işleme örnekleri saray başta olmak üzere şöyle özetlenebilir: 16. yy'dan günümüze ulaşan kaftan, merasim mendili, taht örtüleri, bohça, kavuk örtüsü, yatak örtüsü, küçük çocuk donu, tir-keş vb türler işlemelerin kaliteli keten, atlas kadife vb üzerine yüzeysel pesent, zer-duz işi (kordon tutturma), Slav iğnesi, he-sapiğnesi gibi tekniklerle ipek ve metal ipliklerle yapıldığını göstermektedir. Topkapı Sarayı Müzesi'ndeki Şehzade Meh-med'e ait kumaşı yenilenmiş 13/738, 137 739 envanter no'lu kaftanların yaka, ön ve yırtmaç çevresine geçirilmiş zerduz işi işlemeler ve bant biçiminde bordürlerin ya-nısıra 2/790, 2/263 envanter no'lu taht örtülerini bezeyen metal plaka aplikeler ve kalın bükümlü metal iplikten yapılmış kordonlar saray atölyelerinin altın, gümüş iplik ve değerli taşlarla yaptığı işlemeler konusunda bizleri aydınlatmaktadır.

Benzer bir durum 31/1485, 31/1484 envanter no'lu merasim mendilleri için de söz konusudur. Bunlar ipek ipliğin yanı-sıra çok ince çekilmiş altın ve gümüş iplikle Slav iğnesiyle çok kaliteli keten üzerine işlenmiştir. Şakayık, güllü ejder formuna dönüşmüş Çin bulutu, çintemani, rozet çiçeği gibi motiflerle bezenmiş merasim mendilleri arasında 31/1473 envanter no'lu Hürrem Sultan'a ait olan kabak

V. Mehmed'e (Reşad) ait saltanat kayığında

işlemeli koltuk.

istanbul Deniz Müzesi, demirbaş no: 227

H. Örcün Barışta

çiçeği motifleriyle; Şehzade Mehmed'e ait 31/60 envanter no'lu parça kufi yazı bor-dürleriyle; 31/62 envanter no'lu mendil ise kuş ve kuzu gibi figürlerle ilgi çekmektedir.

Saray işlemelerinin nasıl yapıldığım belgeleyen bir örnek Şehzade Mehmed'e ait 31/1507 envanter no'lu bohçadır. Bu örnekte önce kalıpla basılmış motifler, dökülmüş ipliklerin altında görünmekte ve önce desenlenen parçaların sonra işleme atölyesinde işlendiğini ortaya koymaktadır, ilgi çeken başka bir örnek 13/514 envanter no'lu Şehzade Korkud'a ait sonradan yenilenmiş bir kaftanın astarıdır. Bu parça saray atölyelerinde terzilerin diktiği giysilerin sonra işlemeciler tarafından süslendiğini göstermektedir. Aplike tekniği

ile süslenmiş bu astarın yanısıra aplike ile süslenmiş bir başka kaftan, atlas üzerine çintemani ve lale motifleriyle bezenmiştir. Giysiler arasında 31/1482 envanter no'lu çocuk donu, veliahtlara gösterilen özenin göstergesidir. Nar, elma gibi bitMerle bezenmiş kavuk örtüleri (envanter no: 31/ 41, 31/1502) ve kiraz, çintemani, rozet çiçekleri ile bezenmiş kaşbastılar (envanter no: 31/1478, 31/1503) ünik örneklerdir. Antinatüralist biçimlendirmeler ve kırmızı mavi ana renkler söz konusu yüzyıl için tipiktir.

17. yy'dan kalan merasim mendilleri geometrik bezemelerin de seçildiğim, vazoda çiçek motifleriyle süslü 31/66 envanter no'lu kavuk örtüsü ile servi motifleriyle süslü 31/67 envanter no'lu kavuk örtüsü yeni konuların devreye girdiğini göstermektedir. Kavuk örtüleri arasında 31/68, 31/69 envanter no'lu örnekler çok ince, kaliteli ketenlerin kumiğnesiyle işlenmiş olduğuna, dolayısıyla ince iş olarak isimlendirilen tekniğin beğeni kazandığına işaret etmektedir. Benzer bir durum 2/762, 2/763 envanter no'lu taht örtüleri için de söz konusudur. Bu parçalarda açık yeşil seraser dokuma üzerine incilerle yapılmış işlemelerin yanısıra zümrüt ve altın plakalarla oluşturulmuş servi motifleri dikkati çekmektedir. Seraserle yapılmış aplike motiflerle süslü bir başka örnek 31/541 envanter no'lu II. Süleyman'a (hd 1687-1691) ait kaftandır. Şüphesiz en seçkin örnek bugün Askeri Müze'deki Çd.l envanter no'lu 17. yy'ın sonuna ait olabilecek çadırdır. Çiçek desenli seraser parçalarıyla, aplike tekniği ile bezenmiş eserde hurma ağacı motifi yeni bir konu olarak ilgi çekmektedir. Yer yer altın ve gümüş ipliğin verdiği reflelerle ihtişamı artan çadır, işlemelerinin yanısıra

1808-1809

tarihli II.

Mahmud

sayebamndan

istanbul

manzaraları.

Harbiye Askeri

Müzesi, envanter

no: Çd.5