Ünden bugüN

İTALYA ELÇİLİĞİ YAZLIĞI

302

303

İTALYAN HASTANESİ

tirimi ve son kattaki büyük kemerli balkonla simetrik düzen kurulur. Ancak, bu klasik kurgu, önce kitledeki asimetri ile dönüştürülür. Çatının kuzeyde 3. kat hizasına kadar inişi ve güneydeki saçağın doğu ucunun öne çıkışı son derece gerilimli bir denge tutturur. Ve sonra art nouveau bezemeler ve mimari öğelerin mecazi biçimleri klasik kurgunun önüne geçer.

Üst kat balkonunun büyük kemerinin üstünde iki yanına büyük girlandların asıldığı kraliyet arması ile üstünde bir büyük yıldız vardır. Saçağın altındaki alınlık tablası (timpan yüzeyi) üzerinde bu yıldızı merkez alan dairesel bir boşluk bırakılarak kalan yüzey, eğrisel ışınlar gibi dağılan çizgisel bir bezemeyle doldurulmuştur. Böylece yıldızın aydınlığının ve parıltısının dağılışını simgeleyen göz alıcı bir bezeme yapılmıştır. Girlandların öteki ucu iki yandaki pilonlara asılmaktadır. Üstlerindeki elipslerden sonra üçlü sarkıtma motifi ile alt kata kadar inen pilonlar, aslında görsel olarak armayı taşıyıp taçlandırma işlevini görürler. Balkon korkuluğu serbestçe dağılan art nouveau kıvrım dallarla bezeli ve eğriseldir.

italya Elçiliği Yazlığı ve binanın tasarımcısı Raimondo D'Aronco'nun çizimi. Fotoğraf Erkin Emiroğlu (üst), Afife Batur fotoğraf -koleksiyonu

Güney cephesi, yapının en karakteristik çizgilerine sahiptir. "Piano nobile" bu cephede bahçeye büyük bir terasla açılmaktadır. Terasın korkuluğu ve köşeyi tutan taş pilastr ile küresel biçimli büyük köşe taşı, binanın sınırını net olarak belirler. Ama üst katın çıkmalan ve hele bu çıkma ve balkonları örten geniş saçak, o dingin ve net çizginin gerisinde hem konut katım gizler, hem de o dinginliği dönüştürür. Saçağın değişik büyüklükteki yanlamaları yatay çizgilerdeki dengeyi değiştirir ve gözü eğik yönelmelere çeker. Saçakların alt yüzleri D'Aronco'nun elipsleri, eşkenar dörtgenleri ve küçük karele-riyle bölümlenip kaplanmıştır.

Plana ve iç düzene gelince, simetri ekseni üzerinde yer alan giriş (antre) hacmi, büyük olmamasına karşın özenli bir tasarımla düzenlenmiştir. Zemin kat holüne açılan kapı ve pencereler, yalın geometrik biçimlerle, dikdörtgen ve eşkenar dörtgen kayıtlamalarla bölünmüştür. Kapının iki yanındaki toskan düzeninde kolonların gövdesi üzerine birer küçük dikdörtgen içinde kabartma semboller işlenmiştir. Sağdakinde kitap tutan "San Marco as-

lanı" ile Venedik, soldakinde Romus ve Romulus'u besleyen kurt ile Roma kent sembolleri bulunur. Almaşık dizili düz ve eğrisel dikdörtgen parçalardan oluşan tavanın ortasına art nouveau yazı karakterinde "Restituit A.D. MCMVT" olarak yapım tarihini veren bir levha konmuştur. Beşgen biçiminde düzenlenmiş dört basamakla zemin kat holüne geçilir.

Taş döşeli zemin kat holü, simetri eksenlerinin iki yanındaki birer çift kolonla sınırları işaret edilen bir iç avlu-taşlık o-larak betimlenebilir. Enine eksenin üzerinde, yarım daire biçimli bir niş içinde başı miğferli bir Minerva heykeli vardır. Nişin eğri kısımlarındaki kasetli düzenlenme, bütüne egemen olan geometrik çizgileme, üstte kilit taşının abartılmış biçimi ve heykelin aksiyal pozisyonu, açık bir klasik tasarıma işaret eder. Holün tavanının dikdörtgen çerçevelemesi, ortadaki kasetleri çevreleyen meandr şeridi, kornişlerdeki kesintisiz damlalık motifleri vb, D'Aronco' nün o yıllardaki "jugendstü" çizgisine hiç de yakın durmayan bir "empire" sadelik taşırlar. Bu yaklaşımın İtalyan resmi makamlarının isteklerini gözettiği düşünülebilir. Nitekim, büyük merdivenin konumu, biçimi, korkuluk motifleri, 1. kattaki salonun kapıları hep aynı yaklaşımı sergiler.

Yalnızca 1. katta kabul holünün ve salonların tavanlarında art nouveau biçimler ve motifler, örneğin çiçek şeritleri vardır. Şeritler, bekleme salonunda ahşap lataların arasına sıralar halinde dizilmiştir; yemek salonunda küçük kare motifleri e-ğilip bükülerek kuşatır; orta holde çapraz kareleme yapan çıtaların içine dolanır ve klasik katılığı art nouveau'ya özgü bir incelikle yumuşatır.

Art nouveau biçimler, elçi özel konut bölümü olan 3. katta daha belirgin biçimde kullanılmıştır. 4. katın çepeçevre bir galeri olarak açıldığı bu katta daha devingen bir mekânsal izlenim alınmakta ve R. D'Aronco'nun âdeta markası olan eşkenar dörtgenler, sıklıkla kullanılmaktadır.

4. kata çıkan merdiven yan tarafa, salonun doğu kenarına alınmıştır. Yalnız bu konumu ile değil dönerek açılan basamakları ve asimetrik korkuluğu ile art nouveau esprisine yakındır. Soldaki korkuluk, bir kadın başı figürü ile başlamakta, D'Aronco' ya özgü elips motifleri ve dağılan dallarla devam etmektedir. Sağ korkuluk barok kıvrımlarına karşın tabanındaki eşkenar dörtgenlerle değişmektedir. Orta holün önündeki ince, yüksek ve iyonik başlıklı kolonlar, galeri korkuluğu vb öğelerin klasik biçimleri, ana çizgiyi belirlemektedir.

Yapı ahşap kazık temeller üzerine o-turmaktadır. Yapıda karma bir yapım tekniği kullanılmıştır; zemin kat kagirdir, kat döşemeleri aralan tuğla dolgulu putrellerle volta tekniğinde yapılmıştır, zemin üstü katlar ahşap strüktürlü, tuğla dolgulu ve genel olarak bağdadi üzerine sıvalıdır.

Yapının içinde ciddi ve resmi akademik bir mimari dil kullanan R. D'Aronco, dışarıda Boğaziçi'nin pitoreskine katılan,

çıkmalan ve saçağı ile yerel referanslara u-zanan yine görkemli ama hiç de akademik olmayan bir tasarım gerçekleştirmiştir, italyan Elçiliği yeni binasının ve tasarımının en özgün yanı da bu ikilemidir. Bina, günümüzde oldukça yıpranmış ve kapalı durumdadır.

Bibi- A. Batur, "Leş euvres de Raimondo D'Aronco a istanbul", Attı del Congresso Inter-nazionole di Studi su Raimondo D'Aronco e il sııo tempo, Udine, 1982, s. 118-134; Comune di Udine, D'Aronco Architetto, Milano, 1982, s. 156-100; V. Freni-C. Varnier, Raimondo D'Aronco /1'opera completa, Padova, 1983, s. 168-170; M. Nicoletti, D'Aronco e l'architet-tura liberty, Roma, 1982, s. 149-150.

AFiFE BATUR

İTALYA EVİ (Casa d'Italia)

Bugün Meşrutiyet Caddesi 303 ada, 10 parselde 161 kapı numarası ile kayıtlı bulunan yapı (eski 1471 ada, 53 parsel), 1871' den bu yana italya'ya aittir. Çeşitli tarihlerde İtalyan Konsolosluğu, İtalyan Elçiliği ve İtalyan Kulübü olarak kullanılan yapı, 1951'den itibaren "İtalyan Kültür Merkezi" olarak işlev görmektedir.

Bina kısmen şimdiki Sosyal Sigortalar Kurumu'na (eski Morali Apartmanı, d'And-reg Pasajı), kısmen de Terkos Çıkmazı'na yandan cephelidir. Arka taraftan ise Terkos Han'a bitişiktir.

1860'larda bugünkü kagir binanın yerinde bulunan ve İtalyan Birliği kurulmadan önce de İtalyanlar tarafından kullanılan eski bina, Osmanlı uyruğunda olup Paris'te yaşayan Kevork Bey adındaki bir Ermeni vatandaşa aitti.

İtalyan hükümeti ISöO'lı yıllarda binayı yıktırarak yerine bugünkü binayı yaptırmıştır. Yeni binanın projesi ve inşaatı 1855'ten beri İstanbul'da müteahhitlik yapan İtalyan mimar Alexandre Breschi'ye a-ittir. 1860'larda inşaatına başlanan ve 1867' de tamamlanan yapı, fazla değişiklik geçirmeden günümüze ulaşmıştır.

İlk yapıldığı yıllarda konsolosluk olarak kullanılan ve aşağı yukarı bugün de aynı durumda olan bina l giriş katı, 3 tam kat ve l de teras katı olmak üzere 5 kattan oluşmaktadır. Ayrıca, binanın arkasında l bahçe, l köşk ve diğer müştemilat bulunmaktaydı (1872 tarihli tapu kaydı).

Bina İtalyan devleti tarafından konsolosluk olarak kullanıldığı sırada, Osmanlı ve İtalyan devletleri arasında yapılan anlaşma gereğince 1872'de Osmanlı Devleti tarafından eski sahibi Kevork Bey'den satın alınarak "İtalyan Devleti Sefarethanesi" olarak kullanılmak üzere, o, zamanki İtalya temsilcisi ve vekili durumundaki Orta Elçi Kont Raffaele Barbolani'ye teslim edilmişti. Aynı tarihlerde Roma, İtalya'nın başşehri olarak ilan edilmiş, yapılan karşılıklı anlaşma gereğince, bu şehrin bir yerinde Osmanlı Devleti'ne elçilik binası yapımı için bir arazinin bedelsiz verileceği bildirilmiştir.

Bugün Meşrutiyet Caddesi üzerinde bulunan bu bina önceleri sadece konsolosluk iken 1900'lü yıllarda, hem konsolosluk, hem de büyükelçilik olarak kullanılmaya başlanmıştır.