Ünden bugüN

KAYMAKÇI TEKKESİ

Üsküdar Ilçesi'nde, Ahmediye-Ağahama-mı arasında, Hayrettin Çavuş Mahallesi'n-de, Gündoğumu Caddesi (eski Menzilha-ne Yokuşu), Kabile Sokağı ve Pırnal So-kağı'nın kuşattığı arsada yer almaktaydı.

"iskender Baba Tekkesi" ve "Kaymak-çızade Tekkesi" olarak da anılan bu tesis I. Süleyman (Kanuni) döneminin (1520-1566) yeniçeri efendilerinden Mehmed Efendi (ö. 1548) tarafından mescit olarak inşa ettirilmiş, tekke ise Celvetî tarikatından Kay-makçızade Şeyh el-Hac Mehmed Efendi' nin (ö. 1769) bu mescide 18. yy'in ortalarında meşihat koydurması suretiyle kurulmuştur. Tekkenin bünyesindeki türbede gömülü olan ve bu kuruluşa adını vermiş bulunan iskender Baba adındaki şeyhin ne zaman yaşadığı, hangi tarikata mensup olduğu tespit edilememekte, söz konusu mes-cit-tekke ile ilişkisi de bilinmemektedir.

Kaymakçı Tekkesi, âsitanesi (merkezi) Üsküdar'da bulunan ve faaliyetlerini daha ziyade şehrin bu kesiminde yoğunlaştıran Celvetîliğe bağlı olarak tesis edilmiş, tekkelerin kapatılmasına (1925) kadar bu tarikata hizmet etmiştir. Kaymakçızade Mehmed Efendi'den sonra tekkenin postuna oğlu el-Hac Abdurrahman Efendi (ö. 1808) geçmiş, kendisinden sonra bu görevi oğlu Şeyh Ali Efendi'nin oğlu olan Şeyh Hafız Mehmed Sadık Efendi (ö. 1846) devralmış, bu zatın vefatı üzerine, Celvetîliğin Ha-şimî kolunun âsitanesi olan Haşim Efendi Tekkesi(->) Postnişini Seyyid Mehmed Galib Efendi'nin (ö. 1831) halifelerinden

Kaymakçı

Tekkesi'nin

doğu

cephesinden

bir görünüm.

İAM, Encümen

Arşivi

Seyyid Mehmed Şakir Efendi (ö. 1862) Kaymakçı Tekkesi'ne şeyh olmuş, böylece tekke Haşimî koluna bağlanmıştır. Bundan sonraki şeyhler M. Şakir Efendi'nin oğlu Mehmed Şerefeddin Efendi (ö. 1892), hacda vefat eden Ahmed Safî Efendi (ö. 1895) ve Haşim Efendi Tekkesi postnişinlerin-den Küçük Mehmed Galib Efendi'dir (ö. 1911). Ayin günü çarşamba olan tekkede, Dahiliye Nezareti'nce 1301/1885-86'da düzenlenen istatistik cetvelinde üç erkek ile üç kadının ikamet ettiği kaydedilmekte, Maliye Nezareti'nin 1325/1910 tarihli Ta-amiyeve Tahsisat Defteri'nde yılda 1.200 kuruş tahsisatı olduğu belirtilmektedir.

Cumhuriyet döneminde kısa bir müddet mescit olarak kullanılan yapı daha sonra kaderine terk edilmiş, zamanla harap düşerek ortadan kalkmış, günümüze ancak kagir türbe kısmı ile yanındaki küçük ha-zire intikal edebilmiştir. Encümen Arşivi'n-de bulunan 1944 tarihli fotoğraflarda Kaymakçı Tekkesi'nin, malzemeleri ve yükseklikleri farklı olan üç kattan meydana geldiği gözlenmektedir. Güney yönünde, dikdörtgen planlı, moloz taş duvarlı ve beşik çatılı türbe, bunun doğusunda, biraz geriye çekilmiş olarak, ahşap iskeleti! duvarları moloz taşla dolgulanmış, kare planlı, kırma çatılı mescit-tevhidhane yer almakta, dış görünümü itibariyle sıradan bir meskeni andıran iki katlı, ahşap selamlık-harem kanadı, türbe ile mescit-tevhidha-neyi kuzey yönünden kuşatmaktadır. 19. yy'm ortalarında veya ikinci yarısında son şeklini aldığı anlaşılan tekkenin mescit-tevhidhanesi doğuya açılan üç pencere ile aydınlanmaktadır. Ahşap pervazlarla çerçevelenmiş ve demir parmaklıklarla donatılmış olan bu pencerelerden ortadaki sepet kulpu biçiminde bir kemerle taçlandırılmış, yandakiler dikdörtgen açtklık-lı olarak bırakılmıştır. Türbenin de güney cephesinde üç adet basık kemerli pencere sıralanır.

Bibi. Ayvansarayî, Hadîka, II, 214; Kut, Der-gehname, 233, no. 45; Çetin, Tekkeler, 588; Aynur, Saliha Sultan, 36, no. 96; Âsitâne, 14; Osman Bey, Mecmua-i Cevâmi, II, 58-59, no. 91, 70-71, no. 125; Münib, Mecmua-i Tekâ-yâ,U; Raif, Mir'at, 89-90; İhsaiyatlI, 21; Zâ-kir, Mecmua-i Tekâyâ, 25; Öz, İstanbul Camileri, II, 38; Konyalı, Üsküdar Tarihi, I, 187, 361; H. K. Yılmz, Azîz Mahmud Hüdâyî ve Celvetiyye Tarikatı, ist., 1982, s. 279.

M. BAHA TANMAN