ÜRDÜN, MÜteahhiTLİk ve teknik müŞAVİRLİk sektöRÜ (2013) Giriş
Yüklə 191,61 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Para Birimi Ve Paritesi
- Bono Faizleri
|
EKONOMİK VERİLER (2013)
Genel Ürdün, bölgede uzun yıllardan beri siyasi ve sosyo-ekonomik istikrarını devam ettiren bir ülkedir. İran-Irak (1980-1989) savaşı, ardından Irak’ın Kuveyt’i (1991) işgali, daha sonra Irak’a uygulanan ambargo, bilahere 2003 yılında Irak’ın ABD tarafından 2011 yılı Aralık ayı sonuna kadar işgali, bu geçen sürelerde yaşanan İsrail-Filistin-Lübnan-Suriye-Mısır gerginlikleri daima Ürdün’e göçü hızlandırmıştır. Göç ve nüfus artışına paralel olarak ülkede konut ihtiyacı da artmıştır. Artan taleple birlikte sektör canlanmıştır. Tüm bu kavgalı dönemlerden Ürdün karlı çıkmakla kalmamış, aynı zamanda zengin körfez ülkeleri vatandaşları için tatil ve yatırım merkezi olmuştur. Ürdün 2008-2013 yılları arasında ortalama har yıl 1.500 milyon dolar yabancı sermayeyi ülkesine çekmeyi başarmıştır. Dolaysıyla Ürdün, 1980-2013 yılları arasında yabancı yatırımcılar ve çevre ülkelerindeki savaş ortamlarından kaçan sığınmacı ailelere merkez olmuştur. Dolaysıyla göçlerle beraber ülkede toprak ve konut fiyatları yükselmiş ve ülkeye para transferleri ve işgücü hareketleri artmıştır. 1980-2013 yılları arasında inşaat sektörü sürekli büyümüştür. 2008 yılı sonlarında dünyada yaşanan global ekonomik krizle beraber Ürdün ekonomisi eksiye düşmeden ekonomik büyümesini sürdürmüştür. Genel ekonomiye bağlı olarak inşaat sektöründe sorunlar artmıştır. Sektörü canlandırmak amacıyla Akabe bölgesinde turistik işletmelerin yapımı teşvik edilmiş, Ayla, Saraya, Ma’bar projeleri zengin körfez ülkeleri tarafından büyük ümitlerle başlatılmıştır. Bu projelerin zamanında teslim edilememe ve üretilen konutlara alıcı bulamama riski vardır. 1970’li yıllarda başlayan dünya petrol fiyatlarındaki yükseliş, Arap ülkelerinde önemli sermaye birikimine neden olmuştur. Ürdün devleti çevresinde biriken bu sermayeyi ekonomik ve sosyal alanda yaptığı ataklarla ülkesine çekmeyi büyük ölçüde başarmıştır. Ülkede konut, turizm, eğitim, sağlık alanlarında yerli ve yabancı yatırımlar artmıştır Özellikle başkent Amman’da, Akabe ve Ölü Denizde dünyanın marka olmuş meşhur otelleri yapılmıştır. Bu zamana kadar bölgede yaşanan, ambargolar, savaşlar ve işgallerden karlı çıkan Ürdün Devleti, Arap Baharıyla oluşan göçten/göçlerden karlı çıkmış sayılmaz. Çünkü geçmişteki göçler döneminde sadece zenginlere kapılarını açan Ürdün Devleti, bu defa böyle bir tercih yapma ihtimali yoktur. Suriye Ürdün’ün en yakın komşusudur. Suriye’den gelen sığınmacıların çok azı orta sınıfın üstündedir. Ekseriyeti orta ve orta sınıfın altındaki insanlardan oluşmaktadır. Bunlar arasında daha çok iş hayatına katkı sağlamaktan mahrum, yaşlılar, yaralılar ve çocukların sayılarındaki fazlalık ta dikkat çekmektedir. ABD Başkanı Obama 20-23 Mart 2013 tarihleri arasında İsrail, Filistin ve Ürdün’ü kapsayan bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Sayın Başkan 22 Mart 2013 günü Ürdün yönetimiyle görüşmelerde bulunmuştur. Ürdün yönetimi konuk Devlet Başkanına, “ülkede 460 bin Suriyeli sığınmacı bulunduğunu, sığınmacıların devlete maliyetinin yıllık 550 milyon dolar ek yük getirdiğini vurgulamıştır. ABD Başkanı Ürdün’e 200 milyon dolar ek yardım yapmayı taahhüt etmiştir. Ürdün İnşaat Sektörü Satır Başları; ülkede ileri teknoloji ve fazla sermaye gerektiren işleri yap, işlet, devret modeliyle yabancı firmalar yapmaktadır. Ürdün’de yaklaşık 2750 inşaat firması “Jordan Contractors Associations”a kayıtlıdır. Ülkede sektörün üstlendiği işlerin başında %60 oranında konut, okul, hastane gibi bina yapımı ağırlıklı işlerdir. Son dönemde yol %22, su, kanalizasyon %9, tünel, köprü, havalimanı tevsii, fabrika, turizm işletmesi, liman işleri öne çıkmıştır. 2013 yılında sektör 36601 adet, 2012 yılında 32466 adet ruhsatlı konut üretimi gerçekleştirmiştir. Üretilen konutların toplam yüzölçümü 2013 yılında 13985 M2, 2012 yılında 12 907 M2’dir. Sektör M2 itibarıyla 2013 yılında 2012 yılına göre %8,4, adet itibarıyla 12,7 oranında büyümüştür. 2013 yılında üretilen inşaatın 5845’i meskendir. Kalan %15,5’i fabrika, hastane, okul, otel vb inşaatıdır. Ülkede üretilen konut inşaatlarının %53’ü başkent Amman’da, diğerleri %17,9 İrbid, %8’i Zarka, %6.1’i Balka, %3’ü Akabe vilayetlerindedir. Ürdün inşaat sektörünün yıllık 8 milyar dolar iş hacmi vardır. Ülkede kredi faizleri %5-6-7 aralarında değişmekte iken, konut kredileri faizi %11 civarında seyretmektedir. Ülke ekonomisi yılda %2,7 büyürken, inşaat sektörü %8 büyümektedir. Sektörün krediler içindeki payı %20 civarındadır. Sektörün toplam KDV içindeki payı %2.5 civarındadır. Sektörde çalışan firmalar kredi faizlerinin yüksek oluşundan, demir-çelik, çimento ve arsa fiyatlarının pahalılığından şikayet etmektedir. Ülkede genelinde, 100 bin kayıtlı mühendis, 400’ü kayıtlı olmak üzere, 3000’den fazla emlak ofisi, bulunmaktadır. Sektörün milli gelir içindeki payı %8 olup, istihdama katkısı %12 yani 50 bin daimi iş gücüne sahiptir. 2012 yılında, kamu ihalelerinin %80’i yerli, %15’i diğer Arap ülkesi firmalara, %5’i Arap olmayan yabancı firmalara verilmiştir. (2011 yılı müteahhitler birliği raporu, sayfa 70) Ülkede, kamu kaynaklı ihalelerde öncelik yerli firmalarındır. Yüksek teknoloji gerektiren işlerde joint-venture önemli bir iş alma yöntemidir. Yerli sermaye ile yapılan projelerde yerli firma payı %25’ten az olamaz. Yatırımcı firmalar arasında yerli yabancı ayrımı yoktur. Yani yerli yatırımcı firma hangi haklara ve avantajlara sahipse, yabancı yatırımcı da aynı haklara sahiptir. Yatırım bölgeleri arasında sosyal ve ekonomik önceliklere göre farklı avantajlar bulunmaktadır. Büyük projeler yap, işlet, devret yöntemiyle yapılmaktadır. Dolaysıyla kendini amorti etmeyecek projeler beklemeye bırakılmaktadır. Okul, hastane gibi zaruri yatırımlar özel sektörün girmek istemediği bölgelerde kamu kaynaklarından yapılmaktadır. Ürdün Devlet bütçesi uzun süredir açık veren bir bütçedir. Zorunlu olarak devlet, kaynak israfını önlemek adına, kaynaklarını verimli kullanmaya çalışmaktadır.
Ülkede genel kanaat, inşaat sektöründe Mısırlılar, tekstil ve konfeksiyon sektöründe Bangladeş, Filipin, Hindistan, Çin, Tayvan vatandaşları çalışmaktadır. Teşvikler ve vergi muafiyetleri açısından ülke A, B ve C olmak üzere üç bölgeye ayrılmıştır. A bölgesi % 25, B bölgesi % 50 ve C bölgesi % 75 oranında, 10 yıl süreyle kdv muafiyetinden yararlanmaktadır. Ürdün Hükümeti Müteahhitlik sektörünü canlandırmak amacıyla, gayrimenkul alımlarındaki %10 olan alım-satım vergisini %5’e çekmiştir. Hükümet ayrıca 150M2 ve altındaki konutlardan ve 300m2 ve altındaki arsaların alım ve satımından vergiyi kaldırmıştır. Sektörü canlandırmak için uygulanan bu önlem, 2009 yılından bu tarafa her yıl bakanlar kurulunca uzatılmaktadır. Arap Baharı ile birlikte Ürdün’de de özellikle Cuma günleri halk gösterileri olmuştur. Bu gösteriler en fazla 2010-2012 yılları arasında gerçekleşmiştir. Ürdün bölgede Arap Baharıyla oluşan belirsizliği zararsız atlatan nadir ülkelerin başında gelmektedir. Sadece 2011-2012 arasında ülkede 5673 gösteri olmuştur. Bu gösterilerin ülkeye ekonomik maliyeti 4-5 milyar dolardan fazla olarak ifade edilmektedir. Esnaf, gösteriler nedeniyle müşteri kaybına uğramaktan rahatsızdır. Ürdün, bölgesinde uzun süredir temin ettiği siyasi istikrarı, sağlam bankacılık altyapısı, zengin körfez ülkelerine ve Akabe üzerinden Afrika pazarlarına açılan kapı olma özelliği ile dikkat çekmektedir. Yapılmakta Olan Önemli Projeler; aşağıdaki projelerin her biri 1-7 milyar dolar arasında değişen projelerdir. Bazıları bitirilmiş, bazıları bitirilememiştir. Ülkede sektörün temel sorunu nakit sıkıntısıdır.
Aslında Beitna City ve King Abdullah bin Abdulaziz City projelerinde tamamlanmış bir hayli konut iskan için hazırdır. Ancak, altyapı eksiklikleri nedeniyle vatandaşlar şehrin dışındaki yerleşim yerlerinde oturmaktan çekinmektedirler. Yol, su, elektrik, okul ve diğer sosyal donatıların tamamlanması için ilave yatırımlar gerekmektedir. Yapılacak Önemli Projeler- Build, Operait, Transfer - BOT Projeleri Aşağıdaki projeler 2-12 milyar dolar arasında değişen projelerdir. Bu projeler yap-işlet-devret projeleridir. Bu projelerin 35-40 milyar dolar yapım maliyetlerinin olacağı tahmin edilmektedir. 1- Nükleer Enerji Santrali Projesi, Ürdün bu hususta, Rusya, Çin, ABD, Fransa, Japonya, Almanya ve ülkemizle iyi niyet anlaşmaları imzalamıştır. %95 enerji bağımlısı olan ülkenin yapılacak nükleer santrallerden yıllık 3740 MW/Yıl enerji elde etmeyi planlamaktadır. 2- Red Sea-Ded Sea Projesi, uzunluğu 180 km, olacak kanal projesi…Kanalda taşınacak su kapasitesi 1.900 milyon M3/yıl, arıtılacak temiz su miktarı,850 milyon M3/yıl, üretilen temiz su içme suyu olarak kullanılacaktır. Aslında Proje Ürdün ve İsrail’in ortak projesi olarak tasarlanmıştır. Projenin temel hedeflerinden biri, kurumakta olan Ölü-Denize Akabeden/Kızıl denizden su pompalamaktır. Red Sea Ded Sea Projesinin maliyeti 10-15 milyar dolar olması tahmin ediliyor. Bu projede suyun debisinden elektrik üretilmesi, sulu tarım yapılması, içme suyu olarak kullanılması planlanmaktadır. Projenin parçalar halinde ihale edilmesi, BOT sistemi ile yapılması tasarlanıyor. 3- Ürdün Demiryolları Projesi Kuzey-Güney Hattı (Suriye-Akabe), Güney-Batı Hattı (Irak-Suudi Arabistan Sınırı), 4 Milyar dolar maliyeti bulacağı tahmin ediliyor. Henüz proje müzakere aşamasındadır. www.mot.gov.jo 4- Bağdat-Akabe Petrol ve Gaz Boru Hatları Projesi, hattın uzunluğu 1800 km olması, tahmini maliyetin 18-20 milyar doları bulması beklenmektedir. Ürdün’ün bu hatlar üzerinden gaz ve petrol ithal etmesi, ithal edilen gaz ve petrolün bir kısmını kendisinin kullanması, kalanı Akabe limanından uluslararası pazarlara ihraç etmesi planlanmaktadır. Taraflar bu konu üzerinde 2009 yılından buyana çalışmaktadır. Bu meyanda;
Arap Doğal Gaz hattına ileride Suudi Arabistan, Katar, Kuveyt gibi bölgedeki diğer ülkelerin de bağlanması beklenmektedir.
5- Kaya Petrolünden Enerji Üretimi İçin Girişimler Ürdün-Estonya-Malezya konsorsiyumu olan Esfit Şirketi arasında 2013 yılında imzalanan anlaşma uyarınca 460 MW elektrik üretim kapasitesini haiz bir kaya petrolü santralinin inşasına başlanmıştır. Esfit’in üreteceği elektrik Ürdün Ulusal Elektrik Şirketine verilecektir. Taraflar üretilecek elektriğin kw saatinin kaç para olacağını henüz deklere etmemişlerdir. Estonya kaya petrolünden enerji üretilmesi konusunda yaklaşık 100 yıllık bir tecrübeye sahip bulunuyor. Ürdün’de ise 24 farklı noktada 70 milyar ton kaya petrolü bulunuyor. Estonya Maliye Bakan 27 Şubat 2014 günü Amman’da yaptığı görüşmelerde; Estonya’nın kaya petrolünden enerji ihtiyacının tamamını karşıladığını, 4 komşu ülkeye de elektrik ihraç ettiğini açıkladı. Ürdün'ün ilk kaya petrolü santralinin inşasını öngören görüşmelerin sonuncusu Ürdün-Estonya-Malezya arasında 2013 Kasım ayında kurululan ESFİT Şirketi bu yılın (2014) ortalarında üretime başlaması ve günlük 40.000 varil kaya petrolü üretmesi öngörülüyor. Kaya petrolü projesinin Ürdün’e yıllık 350 milyon dolar tasarruf sağlaması, inşa aşamasında 3500 kişiye geçici, santral işletilmeye başladığında ise 1200 kişiye sürekli iş imkanı sunması beklenmektedir. Niçin kaya petrolünden enerji üretiminde bu kadar konuşuluyor ve bir türlü fiiliyata geçilmemesinde temel nedenin maliyetlerin yüksek olması olarak yorumlanıyor. Kaya petrolünden enerji üretilmesinde bilindiği kadarıyla dünyada Güney Afrika, Estonya gibi ülkeler bulunuyor. Shall Oil-Petrol Kaya Petrolü Projesi, için Çin, ABD, Güney Kore ve Baltık ülkeleri firmaları uzun süredir müzakerelerini devam etmektedir. www.josco.jo Royal Dutch Shell Şirketi'nin, Ürdün'de yapacağı yatırım çerçevesinde 2022 yılından itibaren kaya petrolünden günde 300 bin varil ham petrol üretmeye başlaması öngörülüyor. Suudi Arabistan Kaya Petrolü Şirketi, 3 milyar Dolarlık bir proje kapsamında, 2019 yılı itibariyle kaya petrolünden günde 3.000 varil petrol üretmeye başlayacaktır. Sözkonusu projenin kapasitesinin 2025 yılında günde 30 bin varile ulaşması hedeflenmektedir. Maan kentinde güneş enerji tribünü kurmak üzere 12 şirkete yeterlilik verilmiştir. İlk etapta 65-75 megawat enerji üretimiyle işe başlanması, sonra 200-300 megawata yükseltilmesi, bu alanda yapılacak yatırım maliyetlernin 350-500 milyon dinar (495-706 milyon dolar) olması bekleniyor. Alrai 12.6.2013 Yüklə 191,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||