V bob. Xalq hokimiyatchiligining konstitutsiyaviy asoslari l-§. Hokimiyat tizim id a d a V la t h okim iyati

5-§. Siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlar xilma-xilligi
B izning xalqimiz rasm iy jihatdan sotsialistik respublika deb 
hisoblangan davlatda y as h ag an . U davlatda qonun hukmronligi 
em as, m afk u ra h u k m ron lig i o'rnatilgan edi. M a fk u ra ham yagona 
k o m m u n istik m afk u ra bo'lib, u o'zbek xalqi m a ’naviyatiga, tur- 
m u sh tarzig a, qadriyatlariga mutlaqo zid edi. Shu saboqlardan 
to'g'ri xulosa chiqarib, mustaqil davlatchiligimizni shakllantirish- 
da, u n in g huquqiy asosi bo'lmish K onstitutsiya qabul qilinganda 
m afk u ra h ukm ronligiga, ya’ni yakka m a fk u ra n in g jam iyatda amal 
qilishiga barh am berildi.
Natijada, Konstitutsiyada: “O 'zbekiston Respublikasida ijti­
moiy hayot siyosiy institutlar, m a fku ralar va fikrlarning xilma- 
xilligi asosida rivojlanadi.
Hech qaysi m afkura davlat m afkurasi sifatida o'rnatilishi 
m u m k in e m a s ”, — degan qoida o'rnatildi (12-modda). Bu ijtimoiy 
hayotdagi m unosabatlarda, K onstitutsiyaviy tu z u m d a mutlaqo 
y angi rivojlanishni, taraqqiyotni ta ’minlovchi m uhim omil edi.
Siyosiy institutlar xilma-xilligining am aliy ifodasi sifatida, 
ja m iy atd a ko'ppartiyaviylik vujudga keldi. Nodavlat tashkilotlar ti- 
zimi shakllandi va ular ijtimoiy hayotda o'z o'rniga ega bo'ldi.
102
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Davlat siyosiy institutlar uchun normal siyosiy makon yaratib 
berishi, ular esa, ijtimoiy g u ru h la rn in g manfaatlarini ifodalashi va 
himoya qilishga qodir bo'lishi zarur. Prezidentim izning “Siyosiy 
partiyalar mavjud bo'lishining asosiy va birdan-bir prinsipi davlat­
ning konstitutsiyaviy m e ’yorlarini hu rm at qilish va ularga rioya 
etishdan iborat bo‘lm o g ‘i lozim” 1, - degan so'zlari siyosiy partiyalar- 
ning konstitutsiyaviy tuzum dagi o‘rniga berilgan to‘g ‘ri bahodir.
O'zbekiston Konstitutsiyasida m afkuraga m unosabat ham 
huquqiy davlat nazariyasidan kelib chiqib hal qilingan.
M afk u ra jam iyatdagi m uayyan siyosiy, huquqiy, axloqiy, diniy, 
badiiy, falsafiy, ilmiy qoidalar, fikrlar va g'oyalar majmuidir2, deb 
e’tirof etsak, albatta, u turli-tum an bo'lishi kerak, degan xulosa 
paydo bo'ladi. B archaga yagona mafkurani singdirish uiarning 
qarashlariga zid holat bo'ladi. Shuning uchun, O'zbekistonda 
mafkura va fikrlar xilma-xilligi konstitutsiyaviy darajada o'rnatildi. 
Bu yagona m a fk u ra n in g hukm ron bo'Iishiga yo'l qo'ymaydi. Biron 
m afkuraning davlat mafkurasi sifatida o'rnatilishi totalitarizmga 
olib keladi.
Ijtimoiy hayot m afkuralar xilma-xilligi asosida rivojlanishi- 
ning belgilanishi m afku ran in g ajralmas qismi bo'lmish fikrlarning 
xilma-xilligini t a ’minlaydi.
Jam iyat rivojini t a ’minlovchi asosiy vositalardan biri fikrlar 
xilma-xilligi, bahs-munozaralardir.
Siyosiy 
institutlarning xilma-xilligi 
fikrlar xilma-xilligini 
ta’minlovchi vositalardandir.
Siyosiy, iqtisodiy m asalalarni to'g'ri hal qilishda turli fikrlar 
bo'lishi, albatta, zarur. Fikrlar xilma-xilligi ham ma sohada foy- 
dalidir. Ayniqsa, turli fikrlilik parlament faoliyatida muhim rol 
o'ynaydi. U n in g natijasida m ukam m al qarorlar qabul qilinadi, xato 
va kamchiliklarga yo'l qo'yilmaydi.
Fikrlar xilma-xilligiga amal qilmagan jamiyat, davlat inqi- 
rozga m ah k u m bo'ladi. Bu sobiq Ittifoq misolida o z isbotini top- 
gan. Qaysi m am lakatda erkin fikrlash, xilma-xil qarashlar mavjud
1 Karimov I.A. O'zbekiston X X I asr bo'sag'asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik 
shartlari va taraqqiyot kafolatlari. — Т.: O'zbekiston. — 175-bet.
2 Qarang: M illiy istiqlol g'oyasi. Darslik. - Т.: Akademiya, 2005. - 35-bet.
103
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo'lsa shu m a m la k a tla rn in g rivojlanayotganligini ko'rish mumkin. 
S h u n in g u ch un m a m la k a td a b archa jabhalarda, hokim iyat miq- 
yosida, siyosiy faoliyatda fikrlar xilma-xilligi bo'lishiga ahamiyat 
berilmoqda. B u n in g natijasida fuqarolar h am ja m iy atd a o'z o'rniga 
e g a ekanligini his qiladi. U la r n in g fikri, so'zi inobatga olinishiga 
ishonch hosil qiladi, erkin s h a x s sifatida n am oyon bo'ladi.
O 'zb ek isto n d a siyosiy in s titu tla r va fikrlar xilma-xilligi Kons­
titu tsiy ad a hech qaysi m a fk u ra davlat m afk u rasi sifatida o'rnatili- 
shi m u m k in em as, d eg a n qoida asosida kafolatlanadi. Biror-bir 
m afk u ra davlat m a fk u ra si sifatida o'rnatilsa, unda fikrlar xilma-xil- 
ligi to'g'risida gap bo'lishi m u m k in em as. Chunki, b u n g a hukmron 
m a fk u ra aslo yo'l qo'ymaydi.